Organik reaksiyalarning turlari

Organik reaksiyalarning turlari.
Anorganik reaksiyalar kabi organik reaksiyalar ham 3 asosiy turga bo‘linadi:
1. O‘rin olish reaksiyalari, masalan: CH₄ + CI₂ → CH₃CI + HCl
2. Ajralish reaksiyalari, masalan: CH₃ — CH₃ → CH₂ = CH₂ + H₂
3. Birikish reaksiyalari, masalan: CH₂ = CH₂ + HBr →CH3 — CH₂Br
Birikish reaksiyalariga polimerlanish reaksiyalari ham kiradi. Polikondensatlanish reaksiyalari organik reaksiyalarning alohida turi hisoblanadi.
Organik moddalarning reaksiyaga kirishayotgan molekulalaridagi kovalent bog‘lanishlarni uzilish mexanizmiga qarab ham sinflarga ajratish mumkin. Bunday ajratish bog‘lanishli uzilishning ikki usuliga asoslanadi.
1. Agar umumiy elektronlar juft atomlar orasida bo‘linsa, u holda radikallar — juftlashmagan elektroni bor zarrachalar paydo bo‘ladi. Bog‘lanishning bunday uzilishi radikal yoki gomolitik uzilish deyiladi:
H H H C H Æ H C· + H· H H metan metil vodorod radikali radikali (vodorod atomi)
Hosil bo‘ladigan radikallar reaksion sistemadagi molekulalar bilan yoki bir-biri bilan o‘zaro ta’sirlashadi: CH3 ·+ CI2 Æ CH3CI + CI CH3 · + CH3 · Æ C2H6
Qutbliligi kamroq bo‘lgan bog‘lanishlar (C— C, C — H, N — N) yuqori temperaturada yorug‘lik yoki radioaktiv nurlanish ta’sirida uziladigan reaksiyalar radikal mexanizm bo‘yicha boradi.
2. Agar uzilganda umumiy elektronlar jufti bitta atomda qolsa, u holda ionlar — kation va anion hosil bo‘ladi.
Bunday mexanizm ionli yoki geterolitik mexanizm deyiladi. U organik kationlar yoki anionlar hosil bo‘lishiga olib keladi:
CH3CI Æ CH3 + + : CI– ; CH3Li Æ Li+ + H3Cmetil metil xlorid metil litiy metil xlorid kation anion litiy kation anion : : : : : : : 186 3. Òarkibida to‘rttadan kam bo‘lmagan uglerod atomi tutgan alkanlar aluminiy xlorid ishtirokida izomerlanish reaksiyasida qatnashadi: CH3 — CH2 — CH2 — CH2 — CH3 ÀlCl ,t ææææ3 Æ CH3 — CH — CH2 — CH3 . CH3
3. Òarkibida to‘rttadan kam bo‘lmagan uglerod atomi tutgan alkanlar aluminiy xlorid ishtirokida izomerlanish reaksiyasida qatnashadi: CH3 — CH2 — CH2 — CH2 — CH3 ÀlCl ,t ææææ3 Æ CH3 — CH — CH2 — CH3 . CH3