O‟rganish usullari reja: Anatomiyani tekshirish usullari

yo‟qotishi  ham  mumkin,shuningdek  kо„krak  qafasining  oson  harakatlanishini 

chegaralaydi. 

О‗gil bolalarning 8 yoshdan 10 yoshgacha kо‗krak qafasini aylanasi bir yilda 1-2 sm, 11 yoshdan 

boshlab  2-5  sm  ga  ortadi.  11  yoshli  о‗g‗il  bolalarda  kо‗krak  qafasining  о‗sishi,  qiz  bolalarga 

qaraganda sekinroq bо‗ladi. 

Bolaning  tana  og‗irligini  ortishi  bilan  kо‗krak  qafasini  aylanasi  orta  boradi.  Shuning. 

uchun  kо‗krak  qafasi  aylanasini  tana  og‗irligiga  nisbatan  yesh  ortishi  bilan  asta  bir  meyorda 

kamayib boradi. Jinsiy voyaga yetilish davrida yoz va kuz oylarida kо‗krak qafasini aylanasi tez 

о‗sadi.  Kо‗krak  qafasining  rivojlanishi  skelet  muskullarini  taraqqiyotiga  ham  bog‗liq.  Suzish, 

qayiq xaydash va boshqa jismoniy mashqlar bilan sistemalik ravishda shug‗ullangan odamlarda 

muskullari  bilan  birga  kо‗krak  qafasi  rivojlangan  bо‗ladi.  Bola  noqulay  sharoitda  tarbiyalansa 

sistemalik  jismoniy  mashq  bilan  shug‗ullanmasa  kо‗krak  qafasi  va  muskullari  yaxshi 

rivojlanmaydi.  Bolani  partaga  notо‗g‗ri  о‗tkazish,  bola  partaga  kо‗kragini  tirab  о‗tirishi 

natijasida  kо‗krak  qafasi  deformatsiyalanadi,  bu  esa  yurak,  qon  tomirlar  va  о‗pkalarni  normal 

rivojlanmaslikka  sababchi  bо‗ladi.  Bundan  tashqari,  raxit,  о‗pka,  sil  va  boshqa  kasalliklar  ham 

kо‗krak  qafasini  normal  rivojlanishida  orqada  qolishi  uchun  sababchi  bо‗ladi.  Sistemalik 

ravishda nafas olish organlarini mashq qildirib borilsa, kо‗krak qafasining aylanasi ortib boradi 

va shu bilan yurak qon tomirlar sistemasi taraqqiy eta boradi. 

Qо‗l skyoleti. Qо‗l skeletiga yelka kamarining suyaklari (kurak va umrov suyaklari) erkin 

qо‗l suyaklari (yelka suyagi, bilak va tirsak ' suyaklari, panja suyaklari) kiradi. 

Yuqori  kamar  va  qо‗l  suyaklari  embrionining  uch  haftaligidan  brshlab        hosil        bо‗la    

boshlaydi.        Umrov        suyagi        ontogenezda        kam  uzgaradigan  suyaklarga  kiradi.  Yangi 

tug‗ilgan  bolada  umrov  suyagini  faqat  tо‗sh  uchini  biroz  qismi  togayli  qolgan  qismi  suyakli 

bо‗ladi.  Tо‗sh  uchida  suyaklashish  yadrosi  16-18  yoshda  hosil  bо‗lib,  yangi  tutilgan  bolada 

kurak  suyagining  tanasi  va  qirrasi  suyaklashgan  bо‗ladi.  Kurak    ;  suyag‗ining  qolgan  qismlari 

tog‗ayli  bо‗ladi.  Kurak  suyagi  18-25  yoshda  tо‗piq  suyaklashib  tutaydi.  Yelka  suyagi  20-25 

yoshda, bilak suyagi 21-25,   [ tirsak suyagi  21-24  yoshda  kaft  ustki  suyaklari   19-13  yoshda,   

                                                           

10

 Adolf Faller., Michael Schuenke-The Human Body - ―An Introduction to Structure and Function‖ 

ThiemeStuttgart · New Yorkhttp: //www.bestmedbook.com/2004 138-bet

 mazmun va moxiyatidan 

foydalanildi 

 

---

kaft   -suyaklari  12 yoshda, barmoq falanga suyaklari 9-11  yoshda suyaklashib  ; tugaydi. Yelka 

kamar va qо‗l suyaklarini suyaklashib tugashi erkaklarga qaraganda ayollarda 2 yil avval bо‗ladi. 

Bolalarning  suyaklarini  suyaklashish  muddatlari  ta‘lim-tarbiyada,  mehnat  faoliyati,  jismoniy 

tarbiya, yozish va rasm solishda e‘tiborga, olinishi kerak. 

Oyoq  skeleti.  Oyoq  skeletiga  chanoq  kamarining  suyaklari  (nomsiz  suyaklar)  va  erkin 

oyoq suyaklari (son suyak, boldir suyaklari va panja suyaklari) kiradi. 

Chanoq  kamariga  ikkita  chanoq  suyagi  kiradi.  Chanoq  suyagi  uchta  suyakdan  yoybosh 

suyagi,  kuymuch  suyagi  va  qov  suyagidan  iborat.  Bu  suyaklar  suyaklanishi  natijasida  16-18 

yoshda bitta chanoq suyagi bо‗lib qо‗shiladi. Yonbosh, quymich va ov suyaklari quymich kosasi 

sohasida  о‗zaro  birlashadi.  quymich  kosasiga  son  suyagining  sharsimon  boshchasi  birikib, 

natijada tos-son bо‗gimi hosil bо‗ladi. 

Chanoq  suyaklari  bir-biri  bilan  qov  birikmasini  hosil  qiladi.  Dumg‗aza  esa  dumgaza-

yonbosh  bо‗gimi,  shuningdek  boylamlarning  birlashtiradi,  natijada  chanoq  vujudga  keladi. 

Chanoqni katta va kichik chanoqqa bо‗linadi. Ayollar chanogi shakli va kattaligi bilan erkaklar 

chanog‗idan farq qiladi. Ayollar chanog‗i erkaklar chanog‗idan serbarroq va kaltaroq suyaklari 

yupqaroq  va  silliqroq  bо‗lishi  bilan  farq  qiladi.  Kichik  chanoq  ayollarda  kengroq  erkaklarda 

torroq bо‗ladi. Chanoqni kiripg teshigi ayollarda erkaklarga qaraganda kattaroq bо‗ladi.