Организимни асосий тизимларни функциоанал ҳолатини баҳолаш усуллари. Нафас, вегетатив нерв системаси, юрак қон томир тизимларни функционал ҳолатини баҳолашда қўлланиладиган синамалар

Жадвал Юрак фаолияти даражасини ҳолати икки кўпайтирш
кўрсаткичи бўйича градацияси.

Икки кўпайтириш миқдори	Юрак фаолияти даражасини ҳолати
75 ва паст	Ўртадан юқори
76-89	Ўрта
90 ва юқори	Ўртадан паст

Зарб хажм ва қон минутлик хажм кўрсаткичлари марказий
гемодинамикани асосий параметрлари ҳисобланади. Барча иснонларда зарб
хажми кўрсаткичи миқдори (70 – 100 мл) ѐки спортчиларда бироз кам
бўлиши мумкин. Старр формуласидан зарб хажми ҳисобланади:
ЗХ = 90,97 + 0,54 Пулс босим – 0,57 АҚБдиост – 0,61 Ёш, мл
Минутлик хажм ўртача 4 – 5 л/мин тенг бўлади:
Қон МХ = (ЮҚСЗХ)/1000, л/мин
86
Қон минутлик хажм абсалют кўрсаткичи организмдаги қон оқими
кўрсаткичи даражасини обектив баҳолаш имконини бермайди, инсон танаси
ўлчамига боғлиқ бўлгани учун, нисбий минутлик қон айланиш хажми ѐки
юрак индекси (ЮИ):
ЮИ = Қон МХ / S, л/мин/м2,
S –тана юзасини хажми, формула орқали ҳисобланади:
S = (Вазн +100 + (Бўй – 60)) /100, м2
Жадвал. Қон айланишни типларини диагностик мезонлари
(Э.В.Земцовский бўйича, 1995)

Қон айланиш типи	Эркак	Аѐл
гипокинетик	2,99 л/мин/м2	2,49 л/мин/м2
эукинетик	3,0-3,9 л/мин/м2	2,5-3,5 л/мин/м2
гиперкинетик	3,9 л/мин/м2	3,51 л/мин/м2

Турлий хил қон айланишлар ўзига хос организмнинг адаптацион
имкониятларини ифодалайди. Гиперкинетиқон айланиш типида
симпатоадренал тизимни фаолиги ошган, юрак иши энг кам эконом тартибда
ва юрак қон томир тизим компенсатор механизмлар диапазони чегараланган
бўлади. Гипокинетик қон айланиш типида қон айланиш фаолиятида юрак энг
экономи тартибда ишлайдии ва юрак қон томир тизими юқори адаптация
диапазонига эга. Эукинетик типида аптацион имкониятларини ўртани
эгалайди
Узоқ вақт давомида шуғуланиш жараѐнида жисмоний юкламаларга
мосланувчанлик ўзгарувчан характерда бўлади, спортчиларда қон айланиш
тезлиги камаяди ва гипокинетик қонайланиш типи шакилланади, тинч
ҳолатда қон айланиш ривожланганлиги ва эконом бўлади. Гиперкинетик
типдаги қон айланиш шуғуланиш жараѐни тезлик-куч сифатлари устун
турувчи спортчиларда учрайди. Шуғуланиш жараѐнида чидамлилика
қаратилган спортчиларда гиперкинетк типда қон айланиш бўлиши,
спортчининг юрак қонтомир тизими мосланувчанлиги камайганлигини
билдиради.
87