Organizmdagi kechadigan muhim jarayonlarni amalga oshirishga kerakli kimyoviy tabiati turlicha bo’lgan quyi molekulyar organik birikmalar vitamin

baliq, tuxum,

Baliq moyi, sabzi,

petrushka,

o’rik.

VITAMIN

B1

Moddalar almashinuvi, qon

aylanishi, silliq muskul

ishini boshqarishda ishtirok etadi,

miya ishini faollashtiradi.

Yetishmovchiligida Beri-beri kasalligi

(nerv sistemasi buzilishi,

Qo’l oyoq harakatlari susayadi

va shol kasalligi kuzatiladi).

Manbalar:

yong’oq,

apelsin,

quyi navli un,

go’sht, parranda,

ko’kat.

TIAMIN

VITAMIN

B2

riboflavin

Moddalar almashinuvida, qon

hosil bo’lishida ishtirok etadi

Ko’z charchog’ini pasaytiradi,

Hujayraning kislorod yutishini

yengillashtiradi. Yetishmovchiligida

- beholligi,Ishtahaning pasayishi,

shilliq qavatining yallig’lanishi,

ko’rish funksiyasining buzilishi

Manbalar:

Go’sht,

Sut mahsulotlari,

Yashil sabzavotlar,

don va dukkakli o’simliklar.

VITAMIN

B5

Pantoten kislotasi

Buyrak usti bezining ishini,

Vitaminlarning so’rilishi

Yog’lar almashinuvida

ishtirok etadi.

Manbalar:

No’xat,

achitqilar, o’rmon

yong’ogi, bargli

sabzavot, parranda

yormalar,

Baliq ikrasi

ВИТАМИН

B6

piridoksin

Aminokislotalar va yog’lar

almashinuvida, xolesterin

miqdorining nazoratida

ishtirok etadi. Nerv sistemasi

ishini me’yorlashtiradi.

Yetishmovchiligida kamqonlik,

dermatit, mushaklar tortilishi,

hazm sistemasining buzilishi

Manbalar:

loviya yog’i, banan,

Dengiz mahsulotlari,

kartoshka,

sabzi,

dukkaklilar

Vitamin

B9

folik kislotasi

Nuklein va aminokislotalar

sintezida ishtirok etadi.

Qon hosil bo’lish

jarayonini boshqaradi

Manbalar:

go’sht, ildizmeva,

xurmo, o’rik,

zamburug’, qovoq,

отрубях

VITAMIN

B13

Orot kislotasi

Oqsillar almashinuvida

ishtirok etib, jigar ishini

me’yorlashtiradi, reproduktiv

sog’likni ta’minlaydi

Manbalar:

Sut va sut mahsulotlari,

jigar,

achitqilar

VITAMIN

B12

Siankobalamin

Immunitetni oshiradi

Qon hosil bo’lishida ishtirok etadi

Qon bosimini me’yorlashtiradi

Yetishmovchiligida kamqonlik

va nerv to’qimalarining degenerativ

o’zgarishlariga olib keladi.

Manbalar:

Loviya yog’i,

pishloq, ustritsa,

achitqilar,

tuxum

VITAMIN

C

Askorbin kislotasi

Infeksiyaga qarshi kurashishda,

Ko’rish qobiliyatini oshirishda

Hujayralarning qayta

tiklanishida ishtirok etadi.

Yetishmovchiligida singa(milklar

qonashi va shishishi, tishlarning

tushishi. Behollik, charchoqlik,

bosh aylanishi).

Manbalar:

sitrus mevalar,

bulg’or qalampiri,

qulupnay, sabzi

VITAMIN

D

Kalsiferol

Fosfor va kalsiy almashinuvida

Ishtirok etadi. Suyaklar o’sishini

ta’minlaydi. Yetishmovchiligida

-raxit (suyaklar deformasiyasi, nerv

sistemasining buzilishi, behollik,

asabiylashuv) kasalligiga olib keladi.

UB nurlar ta’sirida

terida hosil bo’ladi.

Manbalar:

tuxum sarig’i,

sariyog’,

baliq yog’i,

baliq ikrasi

VITAMIN

E

Tokoferol

Organizm nerv sistemasining

yaxshilanishiga va hujayralarning

tiklanishiga, reproduktiv

sog’likni saqlashga yordam beradi

Manbalar:

Sut

Bug’doy endospermi,

o’simlik yog’i,

salat barglari,

go’sht, jigar,

sariyog’

VITAMIN

H

Biotin

Uyqu, ishtaha, teri va soch

holati hamda qondagi

xolesterin miqdori uchun

javob beradi

Manbalar:

karam,

zamburug’,

dukkaklilar,

qulupnay,

makkajo’xori,

go’sht

VITAMIN

K

Qon ivishini ta’minlaydi,

osteoporoz oldini oladi

Manbalar:

ko’kat,

yashil pomidor,

quyi navli un,

karam

Fitomenadion

VITAMIN

PP

Nikotin kislotasi

Nuklein va aminokislota sintezida

ishtirok etadi, qon hosil bo’lish

organlari ishini boshqaradi.

Yetishmovchiligida pellagra

(dermatit, diareya, uyqusizlik

asabiylashuv) kasalligi yuzaga keladi

Manbalar

cho’chqa go’shti, baliq,

araxis, pomidorlar,

petrushka,

na’matak,

мяте

VITAMINLAR – SANOAT miqyosida

Vitamin yetishmovchiligining turlari

АВИТАМИНОЗ

ГИПОВИТАМИНОЗ

Vitaminning organizmda yo’qligi

Singa, Raxit, Shapko’rlik, pellagra, Beri-Beri

Vitaminning qisman yetishmovchiligi

Ish qobiliyatining pasayishi, charchoqlik, asabiylashuv, Infeksiyalarga qarshiligining pasayishi

SOCHLAR UCHUN: А, В2, В6,Н

KO’ZLAR UCHUN: А и В

TISHLAR UCHUN: Е и D

TIRNOQ UCHUN: А, D, С

TERI VA BUTUN

ORGANIZMGA: А, В, В12, Е

GO’ZALLIK VA SALOMATLIK UCHUN VITAMINLAR

Vitaminlarning ham, antivitaminlarning ham kimyoviy strukturasi bir xil tuzilgan. Organizmga tushgandan keyin vitaminlar kofermentlarga aylanib, maxsus oqsillar bilan birikish orqali turli biokimyoviy jarayonlarni boshqaradi.

Antivitaminlar ham shu kabi kofermentlarga ammo «yolg‘on» kofermentlarga aylanadi. Ular haqiqiy kofermentlar o‘rniga almashib olib maxsus oqsillar bilan birikishi mumkin. Bu moddalar almashinuvi jarayonini buzilishiga sabab bo‘ladi. Natijada yolg‘on kofermentlar tomonidan vitaminlarning bloklanishi va biologik faolligini pasayishi yoki umuman yo‘qolishi kuzatiladi.

«Shirin juftlik»

«Vitaminli konflikt» ning eng yorqin na’munasi bu vitamin C (askorbin kislotasi) va uning antagonisti askorbatoksidaza bilan xlorofill hisoblanadi. Bu ikkala modda vitamin C ni oksidlashi kuzatiladi. Bu qanday namoyon bo‘ladi. Masalan, pichoq bilan olmani ikkiga bo‘lsak u bir ozdan so‘ng qorayib qoladi, ya’ni oksidlanib 50% askorbin kislotasini yo‘qotadi. Xuddi shu holat yangi tayyorlangan sabzavot salatlari va meva sharbatlarida ham kuzatiladi. Shuning uchun ularni tayyorlanishi bilanoq iste’mol qilish kerak.

Vitamin B1 (tiamin) – o‘sish va rivojlanish jarayonlarini normal kechishini ta’minlaydi, yurak, asab va hazm tizimlarini faoliyatlarini ushlab turadi. Uning foydali xususiyatlarini tiaminazalar parchalaydi. Bu modda organizmga xom mahsulotlar orqali kiradi. Bular asosan chuchuk suv havzalari va dengiz baliqlarida ko‘p uchraydi. Kamroq tiaminazalar guruch, kartoshka, gilos, choy bargi va ismaloqda mavjud. Bu degani yapon oshxonasi fanatlarida B vitamini defitsitini rivojlanishi xavfi yuqori bo‘ladi.

Xom mahsulotlar boshqa ko‘plab antivitaminlarni ham tutadi. Masalan, xom loviya mahsulotlari – vitamin E tas’irini neytrallaydi; dukkaklilar tarkibidagi maxsus oqsil moddasi bo‘lib, vitamin D, kalsiy va fosforni parchalab raxitga olib kelishi mumkin.