Oʻrnatilgan tizimlar fanidan

 
 
 

---

 
1. O’rnatilgan tizimlarni sinflanishi:
 
Uzoq masofada joylashgan boshqariladigan ob’ektlarni boshqarish uchun 
mo’ljallangan xisoblash tizimlar sinflari axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT) 
deb nomlanardi. Kompyuter tarmoqlari paydo bo’lishi bilan tarmoq yoki 
taqsimlangan ABTlarni qurish imkoniyati vujudga keldi.Integral mikrosxemalar va 
mikroprotsessorlar paydo bo’lishi ABTni boshqariladigan ob’ektlarga 
yaqinlashtirish yoki unga EXMni o’rnatish imkonini berdi. SHunday qilib birinchi 
o’rnatilgan tizimlari (Embedded System) paydo bo’ldi. Bora-bora element bazasi 
arzonlanishi va uni integrallanishi darajasi ko’tarilishi va xisoblash qurilmalarini 
ishonchliligi oshishi bilan EXMni boshqariladigan ob’ektni turli joylariga o’rnatish 
va barcha xisoblash tugunlarini umumiy nazorat tarmoqiga birlashtirilish imkonlari 
vujudga keldi. Rivojlanish protsessida elementlar kichiklashishi va boshqariladigan 
ob’ektlar bilan birlashishi bilan kiberfizik nomini olgan (CPS, Cyber Physical 
System) tizimlari paydo bo’ldilar. Boshqariladigan ob’ektlariga xisoblash tizimi 
kiritilish darajasiga ko’ra quyidagi tizimlarni ajratish mumkin: 
• 
Axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT). 
• 
Taqsimlanganaxborot-boshqaruvchi tizimlar (TABT). 
• 
O’rnatilgan tizimlar (Embedded System, ES). 
• 
Tarmoqli o’rnatilgan tizimlar (Networked Embedded System, NES). 
• 
Kiber fizik tizimlari (Cyber Physical System, CPS). 
Texnika rivojlanishiga ko’ra boshqaruvchi kompyuter tizimlarini sinflarini 
belgilash evolyutsiyasi amalga oshrilildi: axborot-boshqaruvchidan o’rnatilgan 
tizimlarga, o’rnatilgandan tarmoqli o’rnatilganga, tarmoqli o’rnatilgandan 
kiberfiziktizimlariga.Zamonaviy kiberfizik tizimlari juda yaqindan boshqariladigan 
ob’ektlari bilan integrallashtirilgan. 

---

Kiberfizik tizim(CyberPhysicalSystem, (CPS)- nazorat va boshqarish ob’ekti 
bilan bir vazifani bajaruvchi o’zaro munosabatlari fizik vositalariga ega (elektrik, 
ximik, optik, mexanik, biologik va x.k.) maxsus xisoblovchi tizim.Kiberfizik 
tizimni xisoblash platformasi asosida xarqanday kompьyuter qurilmasi 
qo’llanilishi mumkin. 
O’rnatilgan tizimlar (Embedded System, ES) tushunchasini ko’pgina 
aniqlanishi mavjud: 
• 
O’rnatilgan xisoblash tizimlari (O’XT) – nazorat va boshqarish 
ob’ekti bilan bir vazifani bajaruvchi va u bilan umumiy konstruktsiyali maxsus
(zakazlangan) xisoblash tizimlari(XT). 
• 
O’rnatilgan xisoblash tizimlari –ma’lum bir funktsiyalar yig’indisini 
bajaruvchi maxsus axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT). 
• 
O’rnatilgan xisoblash tizimlari–asosiy funktsiyasi kompyuter 
funktsiyasi bo’lmagan ammo kompyuterni element sifatida qo’llovchi xarqanday 
tizim. Masalan : DVD-proigrыvatelь, svetoforli ob’ekt, bankomat va x.k. 
• 
Kichik kompyuterli (laptop) yoki katta universal kompyuterli 
(mainframe computer) ammo personal kompyuter bo’lmagan xisoblash tizimni 
xam o’rnatilgan tizim deb xisoblash mumkin.
• 
O’rnatilgan xisoblash tizimi–umumiy qo’llaniladigan kompyuter 
bo’lmagan dasturlanovchi kompyuterni o’z ichiga ko’shuvchi qurilma.
• 
O’rnatilgan xisoblash tizimlari –stol kompyuteri bo’lmagan xarqanday 
amaliy xisoblash tizimi.
• 
O’rnatilgan tizim –boshqariladigan qurilmaga xisoblash elementi 
to’liq o’rnatiladigan maxsus tizim. Universal kompьyuterga ko’ra, o’rnatilgan 
tizim konkret talabli bir yoki bir necha oldindan belgilangan masalalarni bajaradi.
O’rnatilgan xisoblash tizimlari quyidagicha tasniflanadi: 
• 
qo’llanish/tayinlanish doirasi bo’yicha; 

---

• 
axborot va boshqarish funktsiyalarini turli o’zaro munosabatlari 
bo’yicha (tizim axborot yig’uvchi yoki avtomatik boshqaruvchi);