O’rta asrlar Yevropa madaniyati

Xristnnnlik mnfkurnsn. Avliyo Avgustin. Katolik dini mafkurasi cherkov avliS deb p.tirof p. ai ruxoniy Angusgin tomonidan asoslab byerilgan. Bu barcha narsanini Xudo gomonidan avvaldan belgilab kuyilishi: “Xudoning xog’ish-nrodasisiz ineonning boshidan bitga tuk ham tukilmasligi” sifatida izoxlanadi. Biz unda asketizm, ya’ni tarkidunyochilik “Xudoga uz muxabbatini, uz shaxeini inkor etish darajasida izxor qilishi” ni kuzatamiz. Axir, bizning yerdagi tanamiz - “ruximiz tsamogi”, hayotimiz esa - kiska dakikalik, ulimga va mangulikka tayyorgarlikdir. Shuning uchun daxriyni, uning ruxini xalos etish uchun, gulxanga tashlashni xolis xizmat kursatish deb baxolash mumkin. Narish dunyoga ishonch xristianlikning asosiy goyasiga aylanadi. Ruximizni kutkarishimiz uchun iima kilmogimiz kyerak degan savolga biz fakag cherkovga, ya’ni insonlar va Xudo orasidagi vositachiga ishonmogimiz lozimligi uktiriladi. Shu garika ruxoniylarning oddiy dindorlardan, cherkovning (“Xudo muassasasi”ning) - dunyoviy xukmdorlardan ustunligi e’tirof etiladi.

o’rta asrlar jamiyatida shaxe uzi ni fakat jamoa, tsex, toifa va x-k. tashkilotlar a’zosi sifatidagina namoyon etgan. Bu mustaxkam alokani uzgan kishi jamiyatdan tash!-;arida. deb xisoblangan. Xristian ta’limoti ham jamoaviy bogliadshkni e’tirof etgan. Ineonning kuchi va imkoniyatlari cheklangan, uning uzi shamol uchirib ketayotgan xazon singari miskindir. Magourlik -gunox,, yaxshi amal - Xudo tomonidan belgilab kuyilgan takdirga tan byerishdir.

Albatga, bu childagi mafkura akliy durkunlix, boy extiros va iqtisodiy faoliyatni chsklagan. Ayni paytda, o’rta asr kishilari Avgustin singari fakat toat-ibodat bilap band bo’lgan deyish ham asossizdir. Avgustinning uchi chnm, antik madaiiyach ruchida i arbiyalangan bo’lib, o’rta asrlarga moslashish koidasini: “agar majusiylar aytgan narsa yaxshilik uchun bo’lsa, uni inkor etmaslik lochim" deb bej iz e’tirof etmagan.

Ilk u|>I l igrlmr maktyab kn myaorif. Katolik cherkovi antik madaniyagdan u

Mi roy l i sushat na logincha yozishni “Grammatika” urgaiishi lozim chdi. Milliy gillar kadar, maxalliy i!evalar ta’sirida soddalashgan login gili, madaniyat tili bo’lib, u fakat cherkovda emas, maktab, sud, davlat boshqaruvi, diplomatiya, badiiy adabiyotda ham kullanilgan. Oddiy xalq uchun notanish bo’lgan lotin tili xozirgi Yevropa tsivilizatsiyasini yaratilishda muhim rol uynagan.

“Ritorika” tur l i rasmiy xujjatlarni, xatlarni yozishda namunali buginlardan foydalanish va xle.olarni; “dialektika” - mantikli fikrlash va nutkni; “geometriya” -yer maydonini ulchash va fantastik geografiyani, “musika”-cherkov kushiklarini kuylashni “astronomiya” — takvimiy xieoblaru bashoratlarni urgatgan. o’rta asrlardagi savodsizlik darajasini aksari xollarda burtgirib kursatiladi. Xususan usha zamonlarda o’rtasida jannatmakon Kuddus shaxri bo’lgan Yerning tekis shakldagi xaritasi bilan birga, uning shar shaklida ekanligiga asoslangan xarita ham bo’lgan. “Etgi san’at” o’rta asrlarda keng tarkalgan, lekin amaliy ahamiyat kasb etmagan. Natural xo’jalikka asoslangan va sodda ijtimoiy hayot bundan ortigini talab ham kilmagan.

o’rta asr maktablarida ukish engil kechmagan. Jarayon yaxshi xotirani, temir iroda va ealomatlikni talab k,ilgan. Darsliklar kam bo’lib, borlari ham sifatsiz hamda kimmat turgan. Natijada, dare davomida ma’lumotlarni ukituvchining tilidan yodlashga tugri kelgan. Agar dare davomida intizom borasida muammo yuzaga kelsa, yordamga xivich olingan. Xususan Gyermaniyada ukuvchilar-uetozlari boshchiligida xar yili bir necha bor urmonga xivich tayyorlagaii borishgan.

Ilk o’rta asrlarda cherkov, monastirlar va episkoshshkpar maktablari bo’lgan. Monastirlar; xususan Italiyadagi Montekassino o’zining kulyozmalar saklanadigan kitob xonalari, xaggotlari bilan shuxrat kozongan. Unda xattotlar ishlaydigan maxsus ustaxonalar -

skriptoriyalar bo’lgan. Episkop va roxiblar tarixiy yilnomalar yoki avliyolar hayotini yozish bilan shugullachganlar.