O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi u. I. Inoyatov, S. D. Yusupova, F. R. Salimbekova buxgalteriya hisobi

Supervayzer – (superviser) kuzatuvchi; inspektor.


T

Tadbirkor- – amalda qabul qilingan qonunlar			doirasida korxona, firma tashkil
lik	qilish, foyda olish maqsadida mahsulot ishlab chiqarish (yoki xizmat
	ko‘rsatish)	bilan shug‘ullanuvchi	faoliyat. Tadbirkorlik faoliyati
	bir yoki bir necha xususiy va huquqiy shaxslar mulklarini yoki qarzga
	olgan mulk, to‘lov vositalarini ishga solish orqali amalga oshiriladi.
	O‘zbekistonda tadbirkorlik faoliyatining sohiblari: 1) respublika
	fuqarolari; 2) bir guruh fuqarolar (mehnat jamoalari va boshqalar);
	3) chet ellik fuqarolar yoki xususiy shaxslar; 4) respublika fuqarosi
	bo‘lmagan	shaxslar (o‘z vakolatlari doirasida); 5) qo‘shma mulk
	egalari.

245

Tadbirkor	– iqtisodiy resurslarini bir-biriga qo‘shilishini ta’minlaydigan
	tashkilotchi, yangilikka intiluvchi, tashabbuskor, iqtisodiy va boshqa
	xavfdan, javobgarlikdan qo‘rqmaydigan kishilar. Bunday xislatlar
	tadbirkorlik qobiliyati deb yuritiladi.
Talab	– mahsulot narxi	bilan		sotib olinayotgan tovar miqdori o‘rtasida
qonuni	bo‘ladigan teskari		yoki qarama-qarshi bog‘liqlikning mavjudligi.
Taklif	– narx bilan sotishga chiqarilayotgan tovarlar o‘rtasidagi bevosita ya’ni
qonuni	to‘g‘ridan to‘g‘ri		bog‘liqlik.
Taklif egi- – (elastikligi) narx o‘zgarishiga nisbatan taklifning ortib borishi.
luvchanligi
Tarif set-	– ish toifalari nisbatiga qarab ish haqi to‘lash.
kasi
Tarif stav-	– tegishli ish toifasiga ega bo‘lgan ishchining mehnatiga to‘lanadigan
kasi	haq miqdorini belgilab beradi.
Tender	– biror-bir ishni amalga oshirish uchun e’lon qilingan tanlov. Xaridor
	yoki buyurtmachi eng avvalo tanlov e’lon qilib, tanlov shartlari bilan
	tanishtiradi. Tanlovda ishtirok etish niyatini bildirgan firmalar,
	korxona va tashkilotlar o‘z takliflarini – tenderlarni buyurtmachiga
	ko‘rib chiqish uchun yuborishadi.
Tovar	– bozordagi oldi-sotdi orqali ayirboshlanadigan mehnat mahsuli. T.
	o‘zini ishlab chiqaruvchilarining emas, balki bozorda sotish orqali
	boshqalarning talab-ehtiyojini qondirish uchun yaratiladi. T. iste’mol
	qiymati – bu uning			kishilarning biron-bir ehtiyojlarini qondirish
	xususiyatidir, almashuv qiymati esa uning boshqa bir tovarga
	almashina olish xususiyati, qiymat xususiyatidir.
Tovar	– muayyan firma tovarlariga qo‘yiladigan belgi. TB (savdo markasi)
belgisi	faqat ma’lum	firmaga tegishli bo‘ladi va uni boshqa firmalar o‘z
	tovarlariga qo‘ya olmaydilar.
Tovar	– bir yoki bir necha xil tovar bilan ulgurji savdo-sotiqni amalga
birjasi	oshiruvchi tijorat		korxonasi, bozor iqtisodiyoti infrastrukturasining
	ajralmas qismi bo‘lib, korxona va tashkilotlar o‘rtasidagi oldi-sotdi

aloqalarini olib boradi. TB ikki guruhga bo‘linadi; 1) ochiq birja, bunda uning a’zolari bilan bir qatorda boshqa tadbirkorlar ham savdo qila oladi; 2) yopiq birja, bunda faqat birja a’zolarigina bitimlar tuzish huquqiga ega bo‘ladilar.

U


Ulgurji – korxonalar yoki mol yetkazib beruvchilarning katta miqdordagi o‘z


baho mahsulotini boshqa korxona yoki tashkilotga ko‘tarasiga sotadigan baholari.


Ustama – 1) pul hisobida maosh ustiga qo‘shib beriladigan qo‘shimcha;

2. 
   qo‘shimcha ravishda, takroran, yana; 3) mahsulotning ishlab chiqarilishi bilan bog‘liq bo‘lmagan, faqat uni tarqatish bilan bog‘liq
   

246

bo‘lgan, qo‘shimcha ravishda sarflanadigan (mehnat, xarajat va shu kabilar).


Usatav – huquqlar va imtiyozlar olish uchun korxona muassislari tomonidan


kapitali ta’sis hujjatlariga muvofiq qo‘shilgan (to‘langan) hamda korxonaning xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan moddiy boyliklar, pul mablag‘lari va xarajatlar majmuidir.

		V
Valuta	– ( ital. valuta. lat. valere – qadrlanmoq, qiymat ) – mamlakatning pul
	birligi va uning tipi (oltin, kumush, qog‘oz, pul)ga tenglashtirilgan
	to‘lov vositalari.
Valuta	– mamlakat pul birligining boshqa mamlakat pul birligida ifodalangan
kursi	bahosi. V.K. qat’iy belgilangan va o‘zgarib turadigan turlari mavjud.
Valuta	– uning boshqa xorijiy valutalarga almashish qobiliyati tushuniladi.
konvertir-
lashuvi
Veksel	– (nem.Wechsel, aynan. ayirboshlash) – qarz majburiyatlari xususida
	yozma holda berilgan maxsus ko‘rinishdagi qimmatbaho qog‘oz.
	Qarz bergan tomon vekselda ko‘rsatilgan muddat tugashi		bilan
	qarzni talab qilish huquqiga ega.
		X
Xalqaro	– xalqaro moliya valuta tashkiloti. Uni tuzishdan maqsad xalqaro
valuta	savdoni rivojlantirish, valuta kursini, me’yorlarini, nisbatlarini
fondi	belgilash, ko‘p tomonli to‘lovlar tizimiga rioya qilinishini nazorat
	qilish hamda fond a’zolariga valuta yetishmovchiligi holatlarida
	kredit, qarz berish.
Xolding	– (ingl.holding – ega) – o‘zga firma, korxonaning nazorat paketini
	o‘zida ushlab turuvchi bosh kompaniya. X. qo‘l ostidagi
	kompaniyalarni rivojlantirib, daromadni ko‘paytirish bilan birgalikda
	o‘zi ham	tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanadi. Huquqiy nuqtayi
	nazardan aksionerlik jamiyati, mas’uliyati cheklangan jamiyat		yoki
	xususiy korxona sifatida harakat qiladi.
Xususiy	– 1) biror	shaxsning yolg‘iz o‘ziga qarashli, tegishli bo‘lgan mulki,
	shaxsiy mulk; 2) ayrim shaxslar tomonidan yakka tartibda amalga
	oshiriladigan; 3) muayyan bir narsa yoki mavzuga bag‘ishlangan.
Xususiy	– biror shaxs, oila, korxona, firma, tashkilot mulki – yer, uy-joy, bino,
mulk	inshootlar va ishlab chiqarish vositalari, pul, qimmatbaho qog‘ozlar.
	XM ishlab chiqarish yoki o‘z qobiliyatini ishga solishdagi tadbir-
	korlik, o‘z xo‘jaligini yuritish, daromadni turli qimmatbaho
	qog‘ozlarga joylashtirish natijasida, merosga qolgan mulk va boshqa

247

qonun yo‘l qo‘yadigan sohalar asosida yuzaga keladi va ko‘payib

boradi.

Xususiy – xususiy tashabbus orqali o‘z mablag‘larini ishga tushirish asosida
tadbirkorlik tashkil etiladigan tadbirkorlik.


Xususiy – ayrim shaxslarga va ayrim oilalarga qarashli bo‘lib, yakka xususiy
firmalar mulk hisoblanadi.


Hujjatlash- – bu korxona xo‘jalik faoliyatini kuzatib borish, hisobga olinadigan

tirish	xo‘jalik operatsiyalarini nazorat qilish va aks ettirishning asosiy
	usulidir. Har bir xo‘jalik operatsiyasi tegishli hujjatda
	rasmiylashtiriladi. Bu holat odatda operatsiyalar sodir bo‘layotgan
	paytda amalga oshiriladi va hisobning boshlang‘ich davri hisoblanadi.
	Hujjatlardan keyinchalik xo‘jalik operatsiyalari haqidagi
	ma’lumotlarni guruhlashtirish va qayta ishlov berishda foydalaniladi.
	Hujjatlarda mansabdor mas’ul shaxslarning imzosi bo‘lmasa, bunday
	hujjatlar haqiqiy hisoblanmaydi.
	Ch