O’rta maxsus ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo'qon davlat pedagogika instituti boshlang’ich ta’lim kafedrasi tilshunoslikning dozarb masalalari fanidan

Gapini tugatmasdan derazadan yana g‘ira-shira oqshom yorug‘i ko‘rindi.
Soqchi ikkovlari baravar yugurib borishdi. CHuqurlikdagi hovlida, hovuz chetidagi simyog‘ochda lampochka yonib turar, Jumanov yaproqlarini chang bosgan archa tagida g‘ayritabiiy yonboshlab yotar edi: boshi hovuzning sement qirrasida, gavdasi qirg‘oqda... Koryagin uning jon taslim qilayotib, oyog‘ini uch-to‘rt silkitganini ko‘rdi.
Berilgan mikromatnda xalqimiz kechmishidagi fojiali davrlardan biri – paxta yakkahokimligi vaqtida “o‘zbek ishi” deb atalgan mash’um harakatning qurboniga aylangan shaxs, ya’ni sovxoz direktori Jumanovning tergovchining ma’naviy va jismoniy qiynoqlariga chidolmasdan, o‘zini tergov bo‘layotgan binoning yuqori qavatidan pastga tashlab halok bo‘lishi epizodi tasvirlangan. Agar matndagi jumlalarga mantiqiy jihatdan yondashadigan bo‘lsak, uning ikki o‘rnida muayyan jumlalar tushirib qoldirilganini ko‘rishimiz mumkin: bu – Jumanov! – Vasiliy Stepanovich deraza tomon talpindi. – Jumanov... jumlasidan keyingi Jumanov deraza rahidan o‘zini pastga otdi hamda Soqchi ikkovlari baravar yugurib borishdi jumlasidan oldingi Koryagin va soqchi yuqori qavatdan pastga tushib, hovliga chiqishdi jumlalaridir. Axborot izchilligi ushbu jumlalarni taqozo etsa-da, ularni matn tarkibida qo‘llamaslik matnning mazmuniy yaxlitligiga ta’sir etmagan: retsipient muallif nazarda tutgan propozitsiyalarni matnda ifodalangan vaziyatdan kelib chiqib, o‘zi tiklashi mumkin. Implikatsiyaning bu usuli badiiy matnlarda ko‘p uchraydi. Demak, shakliy uzilish, aytish mumkinki, matn va retsipient munosabatlariga, ya’ni matnning mazmuniy idrokiga oid hodisa bo‘lib, aborot siqiqligining yuzaga kelishiga xizmat qiladi.
Matnning psixolingvistik xususiyatlaridan biri interpretativlik hisoblanadi. V.P.Belyanin fikriga ko‘ra, har bir retsipient muayyan matn haqida o‘z interpretatsiyasiga ega bo‘lishi mumkin. Matn idroki natijasida yuzaga keluvchi interpretatsiya xarakteri faqat matnning emas, retsipientning ham psixologik xususiyatiga bog‘liq bo‘ladi. Muallif bilan retsipient psixologik jihatdan qanchalik yaqin bo‘lsa, ularning matn haqidagi interpretatsiyasi shunchalik muvofiq bo‘ladi¹¹¹.