Ortogonal proeksiyalarda soyalar. Yоrug‘lik nurining yo‘nalishi. Nuqta, to‘g‘ri chiziq va tekis shaklning o‘z va tushuvchi soyalari

4-rasm
3.Tekis shakllardan tushayorgan soyalarini yasash.
Har qanday tekis shakl chiziqlardan hosil qilinadi. Tekis shakl ko‘pburchakli bo‘lsa, to‘g‘ri chiziq kesmalaridan tashkil topgan bo‘ladi.
Quyida H va V larga nisbatan parallel, perpendikular va ixtiyoriy vaziyatda joylashgan to‘rtburchak va uchburchaklarning shaxsiy va tushuvchi soyalarini yasash ko‘rsatilgan.
1-masala. H ga perpendikular, V ga parallel to‘g‘ri to‘rtburchakdan tushayotgan soya yasalsin (5-rasm, a va b).
1. Soya yasash oldin aksonometrik proyeksiyada ko‘rib chiqiladi. Shuning uchun tekis shaklning A va C nuqtalaridan ST (s), B va E nuqtalardan S'T(s') ga hamda A'' va C'' nuqtalaridan S''T(s'') ga parallel chiziqlar chiziladi.
2. X o‘qida kesishayotgan A''_X va C''_X nuqtalardan Y o‘qqa parallel chiziqlar chizilib, B va E nuqtalardan s' ga parallel chizilgan chiziqlar bilan kesishtiriladi. Natijada A'_H va C'_H soyalar topiladi.
3. Soyaning ko‘rinmaydigan qismi shtrix chiziqda belgilanadi va soya bo‘yab qo‘yiladi (5-rasm, a).
Endi to‘g‘ri burchakli to‘rtburchakdan tushayotgan soyani aniqlash ortogonal proyeksiyada ko‘rib chiqiladi.
1. A'' va C'' nuqtalardan s'' ga, A' va C' nuqtalardan s' ga parallel chiziqlar chiziladi.
2. Bu chiziqlarning X o‘qi bilan kesishgan A''_X va C''_X nuqtalaridan Y o‘qqa parallel chiziqlar chiziladi hamda A'_H va C'_H soyalar aniqlanadi.
3. Tushuvchi soya aniqlanib, u bo‘yab chiqiladi (5-rasm, b).
Demak aksonometrik hamda ortogonal proyeksiyalarda vertikal chiziqdan H ga tushayotgan soya doim yorug‘lik nurining gorizontal prosyeksiyasiga, X o‘qqa parallel to‘g‘ri chiziqdan tushayotgan soya X o‘qiga parallel tasvirlanar ekan.
5-rasm
2-masala. H ga parallel, V ga perpendikular to‘g‘ri to‘rtburchakdan tushayotgan soya bajarilsin (6-rasm, a, b).
To‘g‘ri to‘rtburchakdan tushayotgan soya oldin aksonometrik proyeksiyaga qarab chiqiladi.
1. A va E dan s ga parallel, B'' va C'' dan s'' ga parallel hamda A' va E' nuqtalardan s' ga parallel chiziladi.
2. X o‘qidagi B^''_X va C^''_X nuqtalardan Y o‘qqa parallel o‘tkaziladi hamda A'_H va E'_H soyalar aniqlanadi.
3. Tushuvchi soya chegaralari aniqlanadi va u bo‘yab qo‘yiladi (6-rasm, a).
Endi to‘g‘ri to‘rtburchakdan tushayotgan soya ortogonal proyeksiyada bajarilishi bilan tanishiladi.
1. A' va E' nuqtalardan s' ga, A'' va E'' dan s'' yo‘nalishlariga parallel chiziqlar chiziladi.
2. B''_X va C''_X nuqtalardan Y o‘qqa parallel chiziqlar o‘tkaziladi hamda A'_H va E'_H soyalar topiladi.
3. Tushuvchi soya chegaralari aniqlanadi va bu yuza bo‘yab qo‘yiladi (7.6-rasm, b).
Ushbu tasvirdagi soyalar chegaralari tahlil qilinsa, V ga perpendikular chiziq kesmasidan tushayotgan soyaning V dagi qismi yorug‘lik nurining s'' yo‘nalishiga parallel, H dagi qismi A'B' ga parallel tasvirlanmoqda. X o‘qqa parallel bo‘lgan to‘g‘ri chiziqdan tushayotgan soya 7.6-rasm, a va b lardagidek o‘ziga parallel tasvirlanadi.
Demak, H ga perpendikular to‘g‘ri chiziqdan H ga tushayotgan soya yorug‘lik nurining H dagi proyeksiyasi s' ga parallel, V ga perpendikular to‘g‘ri chiziqdan V ga tushayotgan soya, yorug‘lik nurining V dagi perspektivasi s'' ga parallel bo‘ladi. W ga perpendikular chiziqdan tushayotgan soya har doim o‘ziga parallel tasvirlanar ekan.