O‘simlik va hayvon organizmlarining jinssiz va jinsiy ko‘payishlarining almashib turish sabablari. Reja

6. O’simliklarning ayrim bo’laklari yordamida ko’payish. Daryo bo’yi va to’qayzorlarda o’suvchi ba’zi bir tol va terak turlari uchun xarakterli. Tollarning shamol yoki suv ta’sirida ajralgan bo’laklari loyga ko’milib qolishidan yangi individ o’sib chqadi.
O’simliklarni vegetativ yo’l bilan ko’paytirish usullaridan inson qadimdan mevali va rezavor mevali o’simliklarni ko’paytirishda, sabzavotchilikda, o’rmonchilik va gulchilikda foydalanib kelgan. Vegetativ ko’payish mazkur jarayonni tezlashtirish va maxsus sharoitlarga rioya qilgan holda qimmatli navlarni sof holda saqlab qolish imkonini ham beradi.
Sun’iy vegetativ ko’payishning ham bir necha usullari ma’lum:
1. Parxish qilib ko‘paytirish. O‘simlik novda va shoxlari yoysimon shaklda yerga egiladi hamda novdasining uchi yerdan chiqib turadigan qilib ko‘miladi. Ma’lum vaqtdan so‘ng novdaning ko‘milgan qismida qo‘shimcha ildizlar paydo bo‘ladi, shundan keyin parxishni ona o’simlikdan ajratib boshqa joyga ko‘chirish mumkin. Parxish qilinadigan novdaning tilinishi tez ildiz otishiga yordam beradi. Parxish asosan erta bahor yoki kuzda qilinadi. Tut, anor, tol, tok, krijovnik, qoraqat anjir va ba’zi bir chinniguldoshlar, yukka, dratsenalar parxish qilib ko‘paytiriladi.
2. Qalamchalar yordamida ko‘paytirish. Ona o‘simlikdan qirqib olingan, vegetativ ko‘payish uchun xizmat qiluvchi o‘simlikning bir qismiga qalamcha deyiladi. Ildiz, poya va barg qalamchalaru ajratiladi. Qalamchalar ko‘pincha o‘simlikning novdalaridan tayyorlanadi. Tok, terak, tol va anorlar novda qalamchasi; olcha, atirgul, siren tou-sag‘iz, qrim-sag‘izlar ildizlari bilan; begoniyaning ayrim turlari, binafsha va gloksiniyalar esa bargi orqali ko‘payadi. Qalamchalar uzunligi o’simlik turiga qarab turlicha (8-25-45 sm)bo’ladi
3. Tuplarni bo‘lish bilan ko’paytirish. Ko‘p yillik manzarali o‘simliklar (floks, navro‘zgul, binafsha, otquloq, ravoch) hamda buta (namatak, maymunjon) larning tuplangan novdalari kovlab olinib ildizi bilan bo‘lib o‘tkaziladi.

65-rasm. Payvandlash usullari:
A - ablaktirovka (yaqinlashtirib bog’lash); B - kopulirovka (qalamcha payvand); C - okulirovka (kurtak payvand); 1-payvandust; 2-payvandtag.