O’simlikchilik tarmoqlari iqtisodiyoti

2016	2017	2018
2019
Jami ekin ekilgan maydon	3706,7	3474,5	3396,0	3309,4
Donli ekinlar	1689,4	1655,6	1643,2	1578,3
Shu jumladan:
boshoqli don	1549,2	1512,6	1495,4	1409,9
shundan: bug’doy	1446,1	1411,1	1386,3	1316,1
makkajo’xori don uchun	39,9	37,8	40,8	44,1
sholi	72,8	73,1	46,8	71,0
dukkakli don	23,7	28,0	56,1	49,2
Texnika ekinlari	1333,9	1253,3	1150,5	1099,5
Shu jumladan: g’o’za	1265,1	1201,2	1108,2	1050,6
Kartoshka	84,6	78,8	86,8	89,6
Sabzavotlar	206,0	189,7	219,0	220,0
Poliz	58,8	52,3	52,6	53,4
Ozuqa ekinlari	333,5	243,4	242,7	267,6

Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari

Ushbu jadval ma’lumotlariga ko’ra, mamlakatimizda 2016-2019-yillar mobaynida jami ekin ekilgan maydon 397,3 ming gektarga kamaygan. Ekin turlari bo’yicha esa texnika ekinlari, poliz va ozuqa ekinlari maydonida kamayish kuzatilgan.

Qishloq xo’jalik ekinlarining hosildorlik darajasi to’g’risidagi ma’lumotlar 20.3-jadvalda keltirilgan.

20.3-jadval Qishloq xo’jalik ekinlari hosildorligi, sentner/gektar

	2015	2016		2017		2018
Don	45,3	45,0		39,7		38,1
Shu jumladan:
bug’doy	48,2	47,9		42,2		41,0
arpa	15,1	15,1		13,3		11,0
makkajo’xori don uchun	50,5	54,2		48,1		49,0
sholi	32,8	34,4		30,9		27,6
dukkakli don	15,5	17,8		15,6		13,4
G’o’za	25,8		23,4		23,7		20,7
Kartoshka	219,1		225,1		217,9		224,8
Sabzavotlar	271,0		271,1		253,6		237,1
Poliz	203,6		209,4		197,9		189,8

Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
Dehqonchilik mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi to’g’risidagi ma’lumotlar 20.4-jadvalda keltirilgan.

20.4-jadval Dehqonchilik mahsulotlari ishlab chiqarish (barcha toifadagi xo’jaliklarda, ming tonna)

	2016	2017	2018	2019
Don - jami	8261,3	7288,5	6535,5	7437,8
shu jumladan:
bug’doy	6934,9	6079,2	5410,8	6093,5
arpa	167,4	134,3	111,8	133,5
makkajo’xori don uchun	491,9	389,4	413,2	421,3
sholi	452,0	395,4	221,1	314,7
Paxta xomashyosi	2959,0	2853,9	2285,6	2691,7
Kartoshka	2789,5	2793,7	2911,9	3089,7
Sabzavotlar	10184,0	10219,9	9760,3	10215,1
Poliz	2044,9	2031,0	1837,0	2068,7
Silos, ko’k ozuqa va senaj uchun ekilgan makkajo’xori	4366,4	2775,7	2782,9	3253,3
Ozuqabop ildizmevalar	213,1	180,6	120,5	140,5

Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari

Aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan o’simlikchilik mahsulotlari 20.5jadvalda keltirilgan.

20.5-jadval Aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan o’simlikchilik mahsulotlari, kg

	2016	2017	2018	2019
Don	259,4	225,0	198,3	221,5
Kartoshka	87,6	86,3	88,4	92,0
Sabzavotlar	319,8	315,5	296,2	304,2
Poliz	64,2	62,7	55,7	61,6
Meva va rezavorlar	82,0	80,7	82,1	82,0
Uzum	50,7	50,2	48,2	47,7

Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
Mamlakatimizda mustaqillikning ilk davridan boshlab ekin maydonlari tarkibini takomillashtirishga alohida e’tibor berildi. Sobiq ittifoq davrida mamlakatimiz qishloq xo’jaligi asosan paxta yetishtirishga ixtisoslashtirilgan edi. Shu sababli paxta yakka hokimligiga barham berish va mamlakatimiz aholisi ehtiyoji uchun kerak bo’ladigan qishloq xo’jalik mahsulotlarini o’zimizda yetishtirishga erishish bo’yicha islohotlar amalga oshirildi. Mamlakatimizda mustaqillikning ilk davrida don mustaqilligi Davlat dasturi ishlab chiqildi va boshoqli don ekinlari maydoni sug’oriladigan yerlar evaziga keskin ko’paytirildi. Buning natijasida hozirgi vaqtda mamlakatimiz aholisi uchun kerak bo’ladigan don mahsulotlari o’zimizda to’liq yetishtirilmoqda va bir qismi eksport ham qilinmoqda.

20.6-jadval O’simlikchilik mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi o’sishi (o’tgan yilga nisbatab foizda)

	2016	2017	2018	2019
Don - jami	101,1	88,2	89,7	113,8
shu jumladan:
bug’doy	99,6	87,7	89,0	112,6
arpa	110,4	80,2	83,2	119,4
makkajo’xori don uchun	111,9	79,2	106,1	102,0
sholi	106,2	87,5	55,9	142,3
dukkakli don	128,8	216,0	122,3	130,6
Paxta xomashyosi	88,0	96,5	80,3	117,8
Kartoshka	107,8	100,2	104,2	106,1
Sabzavotlar	108,5	100,4	95,5	104,7
Poliz	110,3	99,3	90,4	112,6
Silos, ko’k ozuqa va senaj uchun ekilgan makkajo’xori	104,3	63,6	100,3	116,9
Ozuqabop ildizmevalar	143,0	84,7	66,7	116,6

Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari

Mamlakatimiz ekin maydonlari tarkibida donli ekinlarning salmog’i ortmoqda. 1995-yilda donli ekinlarning umumiy ekin maydonidagi salmog’i 39,8 foiz bo’lgan bo’lsa, 2000-yilga kelib bu ko’rsatkich 42,7 foizni, 2008-yilda 43,2 foizni, 2012-yilda 44,9 foizni va 2015-yilda esa 45,2 foizni, 2018-yilda esa 48,4 foizni tashkil etgan.

O’simlikchilik tarmoqlari tarkibida donchilik muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Donchilik mamlakatimizning oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Milliy xususiyatlarimizdan kelib chiqqan holada non va non mahsulotlari xalqimizning dasturxonida muhim ahamiyat kasb etadi. Shu sababli mustaqillikning ilk davridan boshlab don mustaqilligiga erishishga alohida e’tibor berildi. Ushbu maqsadga erishish uchun donli ekinlar maydoni keskin oshirildi, seleksiya va urug’chilikka e’tibor berildi, donli ekinlarning hosildorligini oshirish bo’yicha tadbirlar amalga oshirildi. Ushbu islohotlar o’zining ijobiy natijalarini bermoqda va hozirgi vaqtda mamlakatimizda yillik ehtiyoj uchun yetarli miqdorda don yetishtirilmoqda. Donli ekinlar chorvachilikni ozuqa bazasi bilan ta’minlashda ham muhim ahamiyatga ega.

G’allachilik asosan respublika aholisining don mahsulotlariga bo’lgan talabini qondirishga xizmat qiladi. Tibbiyot me’yorlari bo’yicha bir kishi yil davomida 124 kg un va un mahsulotlarini iste’mol qilishi lozim. G’allachilikda erishilgan natija respublikamiz bu boradagi talabni qondirish imkoniyatiga ega ekanligidan dalolat beradi. Hozirgi vaqtda mamlakatimizda yetishtirilayotgan bug’doy aholi ehtiyojlarini to’liq qondirib, yetishtirilgan bug’doyning bir qismi eksport ham qilinmoqda. G’allachilikning rivojlanishi chorvachilik va sanoat tarmoqlari yuksalishiga ham ijobiy ta’sir etadi.
Shu o’rinda ta’kidlab o’tish lozimki, mustaqillikning ilk davrida mamlakatimizda 940 ming tonna g’alla yetishtirilgan bo’lib, aholi uchun zarur bo’lgan bu mahsulotga ichki ehtiyojni ta’minlash uchun taxminan 4,5 mln. tonna bug’doy chetdan xarid qilinar edi. Mamlakatimizda oziqovqat xavfsizligini ta’minlash maqsadida don mustaqilligi davlat dasturi qabul qilindi. Chunki, non xalqimiz asosiy oziq-ovqat mahsuloti hisoblanadi, shu sababli bug’doy yetishtirishni ko’paytirisjga alohida e’tibor berildi. Shu maqsadda bug’doy ekiladigan maydonlar keskin ko’paytirildi. Mamlakatimiz ekin maydonlari tarkibida donli ekinlarning salmog’i ortmoqda. 1995-yilda donli ekinlarning umumiy ekin maydonidagi salmog’i 39,8 foiz bo’lgan bo’lsa, 2000-yilga kelib bu ko’rsatkich 42,7 foizni, 2008-yilda 43,2 foizni, 2012-yilda 44,9 foizni, 2015-yilda 45,2 foizni, 2019-yilda esa 47,7 foizni tashkil etmoqda.
Don mahsulotlariga bo’lgan talabni qondirishga erishish uchun dastlab urug’chilikka e’tibor berildi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996-yil dekabr oyida qabul qilingan “Andijon viloyatida boshoqli don ekinlari urug’chiligini tashkil etish masalalari to’g’risida”gi qarori aynan shu vazifani amalga oshirishga qaratilgan edi. Mazkur me’yoriy hujjatga asosan, hududda bug’doyning yangi navlarini yetishtirishga ixtisoslashgan xo’jaliklar, urug’lik bug’doy sanoat miqyosida tayyorlanadigan va qadoqlanadigan zamonaviy korxonalar yuzaga keldi.
20.7-jadval Mamlakatimizda don ishlab chiqarish