O`simliklarning mineral oziqlanishi ii-bob

2.2. Oltingugurtning tabiatda aylanishi

Oltingugurt tuproqda anorganik va organik birikmalar shaklida uchraydi. Anorganikbirikmalaridan C aS 0 4 2H20 ; N a2C 0 4; FeS2; Na2S; ZnS va boshqalar keng tarqalgan. Organik birikmalar (sulfagidril S, disulfid S-S guruhlari), aminokislotalar (sistein, sistin, metionin), oqsillar va ba’zi bir vitaminlar (tiamin, biotin)da uchraydi. Yuksak o'simliklar oltingugurtni faqat sulfat kislotaning anioni (S 0 4) shaklida qabul qiladi. Chirituvchi bakteriyalar o ‘simlik va hayvonlar qoldig‘ini parchalab, oltingugurtni H 2S shaklida ajratadi. Tuproqda, suvda uchraydigan disulfur bakteriyalar tuzlami qaytaradi. Bularga Microspira desulfuricans, Desulfovibrio desulfuricans misol bo‘ladi. Bu bakteriyalar bir xivchinli harakatchan vibrionlarga o'xshash bo‘iadi. Chirituvchi va sulfat redutsirlovchi organizmlaming faoliyati natijasida vodorod sulfid to ‘planadi. Shunday usul bilan suv havza175 larida, ko‘llarda, dengizlarda H 2S to‘planadi. Masalan, Qoradengizda 200 m etr chuqurlikda shunchalik ko‘p miqdorda H2S hosil bo‘ladiki, bu yerda faqat anaerob bakteriyalargina yashay oladi, qolganlari esa yashay olmaydi. Tuproqda, suv havzalarida to‘plangan H2S oltingugurt bakteriyalari tomonidan oksidlanadi. Bu bakteriyalami 1887-yiIda Vinogradskiy aniqlagan. Bakteriyalar awaliga H2S ni S gacha, keyin H 2S 0 4 gacha oksidlaydi: 2H 2S + 0 2 = 2H20 + S2 S2 + 2H 20 + 0 2 = 2H2S 0 4 + 479 kJ Ajralgan energiya C 0 2 va H 20 dan organik modda sintezlanishi uchun sarflanadi. 6.3. Tion bakteriyalar Tion bakteriyalar alohida guruhni tashkil etadi, ular H2S dan N a2S20 6 yoki N a2S20 3, yoxud H 2S 0 4 hosil qiladi, lekin hujayralarida oltingugurt to ‘plamaydi. Bu bakteriyalar sho‘r suvlarda, chuchuk suvlarda va tuproqda uchraydi. Asosiy vakili tayoqchasimon Thiobacillus thioporus spora hosil qilmaydi, avtotrof, S ni H2S 0 4 gacha oksidlaydi. Tuproqda boshqa vakili Th. thioxidans ham uchraydi. Avtotroflardan tashqari, tipik geterotrof — Вас. subtilis (pichan batsillasi) ham S ni oksidlaydi. Tuproqda sulfatlarning to‘planishi bilan bir qatorda ularning parchalanishi — desulfofikatsiya ham sodir bo‘lib turadi. Eng mu176 Кг В: ■ * . - # # , » „ Ж i * 24-rasm. D esulfovibrio desulfuricans. him vakillaridan biri 1947-yili topilgan Thiobacillus ferroxydans tayoqchasimon bakteriya bo‘lib, uzunligi 0,8—1 nm, diametri 0,4 nm. Bu bakteriya kislotali muhitda F eS 0 4 ni Fe2(S 0 4)3 gacha oksidlaydi, ya’ni xemosintez jarayonini amalga oshiradi: 4F eS 04 + 2H2S 0 4 + 0 2 -> 2Fe2(S 0 4)3 + 2H20 Bakteriyalar 120 g Fe2S 0 4 oksidlaganda 16,06 mg uglerod o'zlashtiradi. Shu bilan birga S ni H 2S 0 4 gacha oksidlaydi. Bu bakteriya kislotali muhitli ko‘mir va oltingugurt konlarida uchraydi va piritning oksidlanishida muhim ahamiyatga ega: F eS 04 + H20 + 3 ,5 0 2 -> FeSO, + H2S 0 4 Kislotali muhitda kimyoviy oksidlanish jarayoni bormaganligi tufayli keyingi oksidlanish Th. ferrooxydans ishtirokida boradi: 2F eS 04 + 0,50, + H2S 0 4 -> Fe2(S 0 4)3 + H 20 Keyinchalik FeS2 kimyoviy yo'l bilan oksidlanadi va S hosil boMadi, uni H2S 0 4 gacha oksidlaydi: S + 1,5 0 2 + H20 -> 2H + + S 0 4“ + S6+ Bu bakteriya sulfidli rudalami oksidlab, sulfatlarga aylantirishda muhim ahamiyatga ega. U hatto xalkopirit (CuFeS2), molibdenit (M oS2) va boshqa sulfidli minerallami ham oksidlaydi. 6.4. Temir bakteriyalari 1888-yilda Vinogradskiy tem ir bakteriyalarida uchraydigan xemosintez jarayonini kashf etdi. Bu bakteriyalar chuchuk va sho'r suvlarda ko‘p tarqalgan bo‘lib, ikki valentli temir tuzlarini o'zlashtirib, tem ir gidratlar hosil qiladi: 177 4 F eC 0 3 + 6H 20 + О, = 4Fe(O H ), + 4 C 0 2 + 167kJ Temir bakteriyalari ko‘l va botqoqliklarda tem ir rudalari hosil bo‘lishida ishtirok etadi. Uzoq vaqtgacha bu bakteriyalami aniqlay olmaganlar. B.V.Perfilev (1926—1927-y.) kobl cho‘kindisidan temir bakteriyasini topgan va uni Sphaerothrix deb nomlagan. Keyingi yillarda (1952-, 1961-y.) u kapillyar mikroskopiya m etodidan foydalanib, cho‘kindi m oddalardan yangi tem ir bakteriyasi — Metallogenium ni ajratib olishga muvaffaq bo‘ldi. Bu bakteriya tabiatda juda keng tarqalgan bo "lib, temir konlari hosil bo‘lishida muhim ahamiyatga ega ekanligi aniqlandi. Tabiatda Met. galionella mikoplazmalar shaklida tarqalgan. Temir bakteriyalari orasida kokksimon, tayoqchasimon va ipsimon formalar uchraydi. Ko‘pchiligi fakultativ avtotrof bo‘lib, ipsimon vakillari ko‘ndalangiga b o lin ib yoki harakatchan konidiyalar yordamida ko'payadi. M ikroorganizmlarning atigi 0,1% i agarli m uhitda o ‘sa oladi. Shuning uchun mikroorganizmlami tekshirish ishlarida tabiiy sharoitga yaqin boigan sharoitni yaratish muhim ahamiyatga ega. Shu maqsadda mikrobiologlar ko‘pincha shisha plastinkalami m a’lum muddatga tuproqqa ko'mib yoki suvga botirib qo'yadilar, so‘ngra ularga yopishib qolgan mikroorganizmlami tekshiradilar. M ikroorganizmlami tekshirishda mikroskopiya metodlari ham qoMlaniladi. Ko‘pgina bakteriyalarning biokimyosi, fiziologiyasi ana shu metod b o ‘yicha o lrganiladi. Lekin kapiliyar mikroskopiya m etodi kelgusida yana ham keng irnkoniyatlaiga yo‘l ochib berdi va undan mikrobiologiyaning boshqa tarmoqlarida ham foydalanish imkoni tug‘ildi.

Foydanilgan adabyotlar

1. 
   Абелев Г.И. Моноклональные антитела// СОЖ, 1998, №1.
   
2. 
   СассонЛ. Биотехнология: свершения и надежды. — М.: «Мир», 1987. С. 411.
   
3. 
   Артамонов В.И. Биотехнология агропромышленному комплексу. — М.: «Наука», 1989. С. 171.
   
4. 
   Безбородов А.М., Квеситадзе Г.И. Введение в биотехнологию. —М., 2002. С. 286.
   
5. 
   Безбородов А.М. Биотехнология продуктов микробного синтеза. — М.: «Агропром издат», 1991. С. 240.
   
6. 
   Биотехнология: учебное пособие для вузов. Под. ред. Н.С.Егорова и Д.В.Самуилова — М.: «Высшая школа», 1987.
   
7. 
   Бойко A.JI. Экология вирусов растений. Учебное пособие для вузов. — Киев, 1990.
   
8. 
   Borisov L. V. Mikrobiolgiya mashg'ulotlariga doir qo'llanma. - Т., 1992.