Osiyo tinch okeani mintaqasi va janubiy osiyo mamlakatlari iqtisodiyoti va mamlakatshunosligi

II. 
BOB: YAPONIYA TASHQI IQTISODIY ALOQALARI 
RIVOJLANISHININ ASOSIY XUSUSIYATLARI. 
 
 
2.1. Yaponiya tashqi savdo-iqtisodiy aloqalari rivojlanishining 
bosqichlari. 
Jahon xo’jaligi tarixidan ma’lumki, Yaponiya 1950-yillargacha agrar 
mamlakat sifatida tan olinar edi. Ammo 1960-yillarga kelib, jahonda yetakchi 
davlatlar hisoblangan AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya kabi mamlakatlar 
Yaponiya jahon xo’jaligida “iqtisodiy mo’jiza”ga erishganini tan olishdi. 
Yaponiya sanoat tarmoqlarida mahsulot ishlab chiqarish va iqtisodiy salohiyati 
bo’yicha jahonda AQSHdan so’ng ikkinchi mamlakatga aylandi. Yaponiya bozor 
iqtisodiyotiga o’tilganligi tufayli, deyarli bir avlod hayoti davomida iqtisodiy 
jihatdan o’zini tiklabgina qolmay, jahonda eng yuqori darajada rivojlangan 
mamlakatlar qatoridan o’rin oldi.
2.1.1-diagramma 
1960
-
2010yillar mobaynida Yaponiya YalMsining dinamikasi
 

---

24 
Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda puxta o’ylangan davlat 
siyosati, davlatni rivojlantirishda, tashqi iqtisodiy aloqalarni asosiy ta’sirchan 
omillardan biriga aylantirdi. Bu siyosat Yaponiyaning milliy manfaatlarini 
hisobga olgan holda jahon xo’jaligiga uni yirik xalqaro iqtisodiy, ilmiy-
texnikaviy va moliayviy savdo markaziga, jahon iqtisodiy otiga qo’shilishi 
uning salmoqli qatnashchisiga aylantirdi. Xalqaro iqtisodiy faoliyatni davlat 
tomonidan tartibga solinishida qonunchilik, administrativ-huquqiy, iqtisodiy va 
norasmiy kabi bir birini to’ldiruvchi uslublardan keng foydalaniladi. Bu esa, 
oldinga qo’yilgan maqsadlarga erishishni ta’minlaydi. 
Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda Yaponiya amaliyoti keng- 
huquqiy normativ bazaga tayanadi. Qonuniy va huquqiy-administrativ tartibga 
solish sistemasj ustivorlik asosida namoyon bo’lib, uni cho’qqisida valyuta 
almashish va tashqi savdo to’g’risidagi qonun, davlatning umumiy tartibga 
solish konsepsiyasi sifatida faoliyat chegaralarini belgilaydi. 
Bu qonunda xalqaro valyuta fondi, butunjahon savdo tashkiloti kabi 
xalqaro tashkilotlarning kodeksidan asosiy prinsiplar - savdoni erkinlashtirish 
haqidagi xalqaro shartnomalar, erkin va har tomonlama savdo prinsiplari 
mavjudligi tufayli uni erkin deb hisoblash mumkin. Erkin tashqi iqtisodiy 
operatsiyalar prinsipidan kelib chiqib, oddiy hollarda faqat minimal darajada 
davlat nazoratini nazarda tutadi. Transaksiyalarni litsenziyalash sistemasini 
joriy etishga faqat favqulotda holat bo’lsagina yo’l qo’yiladi (masalan, 
mamlakatning to’lov balansi keskin yomonlashganda). 
Chegaralarni belgilash xarakteriga ega bo’lgani uchun tashqi iqtisodiy faoliyatni 
tartibga solishda u yoki bu soxalarga tegishli qonun osti aktlarni dastlab tartibga 
solish vazifasini yuklaydi. Majburiyatlarni bunday taqsimlash yaponlar fikricha 
xalqaro iqtisodiy sharoitni o’zgarishiga to’g’ri baho berish va milliy xo’jalikni 
rivojlantirishda to’liqroq shu holatlarni hisobga olishga yordam beradi va 
yangilanishga ham yo’l ochadi. Qonunchilik aktlarining “2-qavati” tashqi iqtisodiy 
faoliyatni tartibga solishni asosiy bloki haqidagi qonundan tashkil topgan: eksport-
import operatsiyalari; bojxona - tarif sohasi; tashqi savdoga xizmat ko’rsatish 

---

25 
(eksport inspeksiya haqidagi qonun, tashqi savdoni sug’urta qilish, Yaponiyaga 
importni rivojlantirish va chet-elning to’g’ridan-to’g’ri invetitsiyalarini jalb qilish 
to’g’risida favqulotdagi choralar, banklarda, sug’urta bazasida, qimmatli qog’ozlar 
va birjalarda va h.k. ). Texnik talablar va standartlar (sanoatda standartlashtirish 
haqidagi qonun va boshqalar); intellektual mulk huquqi (patentlar, avtorlik huquqi 
va h.k.)