O’smirlik davrida suitsidal xulq-atvor profilaktikasi, diagnostikasi va korrektsiyasi metodik qo’llanma Toshkent – 2017

Diagnostik subshkalasining mazmuni
1.Namoyishkorona. Atrofdagilarni o’zining baxtsizligiga jalb etib, ularning xayrixohligi va tushunishiga erishishga harakat qiladi. Tashqaridan “shantaj”, “qiyinchiliklarni jazavaga tushib bo’rttirish”, deb baholanadi, shuningdek, namoyishkorona suitsidal xulq-atvor ichdan “yordam so’rash” dir.
2.Affektivlik. Intellektual nazorat ustidan vaziyatni baholashda hissiyotlarning ustunligi bilan tavsiflanadi. Ruhiy jarohat holatida bevosita hissiyotga berilib fikr bildiradi. Oxirgi varianti – intellektning affektiv blokadasi sanaladi.
3. Noyoblik. Masala echimining o’ziga xos variantlarini ko’zda tutuvchi va, mos ravishda, boshqalarga o’xshamaydigan maxsus hodisa sifatida o’zini, vaziyatni va, shuningdek, o’z hayotini idrok qilish bilan izohlanadi. Tajriba uchun “tushunib bo’lmaydigan” fenomeni bilan chambarchas bog’liq, shuningdek, o’zining va begonalar hayotiy tajribalaridan foydalanishda mahoratning etishmasligi.
4.Nochorlik. Shaxsning xususiy salbiy kontseptsiyasi. O’zining nochorligini, etarli ma’lumotga ega emasligini, keraksizligini, dunyodan ajralib qolganligini ko’rsatish. Ushbu shkala jismoniy, intellektual, axloqiy va boshqa ko’rinishlar bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Tashqi monolog formulasi – “Men yomonman”.
5.Ijtimoiy pessimizm. Atrofdagi olamning salbiy kontseptsiyasi. Odam uchun atrofdagilar bilan munosabatlarda normal yoki qoniqarli ko’rinishning nomuvofiqligi, dunyoni dushmandek qabul qilish. Ijtimoiy pessimizm ekstrapunitiv uslubning o’ziga xos xususiyatlari bilan chambarchas bog’liq. “MEN” siz ekstrapunitiv “Menga hammangiz nomunosibsiz” ichki monolog formulasi bo’yicha kuzatiladi.
6.Madaniy to’siqlarning parchalanishi. O’z joniga qasd qilish madaniyati. Suitsidal xulq-atvorni oqlovchi yoki qaysidir darajada jozibali qiluvchi madaniy boyliklar va normativlarni qidirish. Adabiyotlar va kinolardan suitsidal modellarni o’zlashtirish. Oxirgi variantda – hayot va o’lim qadrining o’rin almashishi. Boshqa shkalalar bo’yicha yuqori nuqtalarning yo’qligi “o’limning mavjudligi” haqida fikr bildiradi. O’lim madaniyatining mavjud ichki sabablaridan biri – havaskorning ma’noli ko’rsatmalarini patologik maksimalizmgacha olib borish: “O’z taqdirining hokimi o’zining mavjudligi tugaganini belgilaydi”.
7.Maksimalizm. Etilmagan maksimalizmning ko’rsatmalari. Hayotning har bir sohasida mahalliy nizolarning mazmuni hayotning bir sohasiga tarqalishi. Kompensatsiyaning imkonsizligi. Omadsizlikda affektiv fiksatsiya.