Основы биохимии. Лекция №4

https://courses.lumenlearning.com/microbiology/chapter/dna-replication/

---

---

Etakchi ipni faqat bitta praymerdan uzaytirish mumkin, orqada
qolgan ip esa har bir qisqa Okazaki bo'laklari uchun yangi praymerga
muhtoj. Ortiqcha ipning umumiy yo'nalishi 3' dan 5' gacha, etakchi ipniki
esa 5' dan 3' gacha bo'ladi. Qisqich deb ataladigan oqsil DNK polimerazasini
joyida ushlab turadi, chunki u nukleotidlarni qo'shishda davom etadi.
Qisqich oqsil DNK bilan bog'langan va polimerazani joyida ushlab turadigan
halqa shaklidagi oqsildir. Boshlanishdagi rolidan tashqari, topoizomeraza
DNK ochilayotganda replikatsiya vilkasidan oldin DNK qo'sh spiralining
ortiqcha o'ralishining oldini oladi; Buni DNK spiralida vaqtinchalik nayzalar
hosil qilib, keyin uni qayta yopish orqali amalga oshiradi. Sintez davom etar
ekan, RNK primerlari DNK bilan almashtiriladi. Primerlar DNK polimeraza
I ning ekzonukleaza faolligi bilan olib tashlanadi va bo'shliqlar to'ldiriladi.
Yangi sintez qilingan DNK (RNK primeri o'rnini bosgan) va avval sintez
qilingan DNK o'rtasida qolgan niklar katalizlovchi DNK ligaza fermenti
tomonidan muhrlanadi. bir DNK bo'lagining 3'-OH uchi va boshqa
fragmentning 5' fosfat uchi o'rtasida kovalent fosfodiester aloqasining
shakllanishi,
DNK
molekulasining
uglevod-fosfat
bog`larini
barqarorlashtiradi.

---

• Eukariotlardagi DNK sintezining asosiy fermenti DNK-
polimeraza-delta hisoblanadi. Mazkur fermentning stimulyatori
(rag‘batlantiruvchisi) yadroviy antigen oqsilidir. Ushbu oqsil
hujayralardi
ma'lum
miqdorda
borligi
aniqlangan.
DNK-
polimeraza delta 3'-5'-ekzonukleazalik faolligiga ega bo‘lib
qo‘sh
zanjirlar
bo‘lmish
“etakchi”
va
“kechikuvchi”
makromolekulalarni sintezlashda ishtirok etadi.
•
Eukariotlarda polimerazalardan yana DNK-polimeraza-β
bo‘lib, u DNK-polimeraza-deltani o‘rnini bosadi. Jumladan,
reparatsiyada DNK-polimeraza replikasiyali ayrini xuddi DNK-
polimeraza-Iga
o‘xshash “kechikuvchi” zanjirda Okazaki
fragmentlaridagi praymerni uzilishida ishtirok etadi. Hujayrada
polimerazalardan yana bir turi DNK-polimeraza-γ (gamma)
bo‘lib, u mitoxondriyalarda nukleotidlarning polimerizasiyasini
amalga oshiradi.

---

Inson genomining replikasiyasi uchun sakkiz soat
vaqt kerak bo‘ladi. E. coli ning replikasiya tezligi bir
sekundda
mingta
nukleotid
polimerizasiya
uchrasa,
eukariotlarda bu jarayon o‘n marta sekin ketadi. Ya'ni bir
sekundda 100 juft azot asoslari polikondensasiyalanadi. Har
bir replikon bir soatda sintezlanadi. Eukariot organizmlarda
replikasiya
tezligini
sekin
bo‘lishi oqsil ishtirokida
nukleosomalarning
shakllanishi
bilan
bog‘liq bo‘lishi
mumkin. Prokariot organizmlardagi DNK-polimerazalar
eukariotlarga nisbatan bir necha barobar faol ekanligi
aniqlangan.

---