Ossillyator (lot oscillare — tebranish) — mexanik, elektromagnit va boshqa tebranishlar hosil qiladigan fizik tizim. Tizim holatini ifodalovchi kattaliklar vaqt boʻyicha davriy oʻzgaradigan tizimlar uchun O

Mavzu: Gormonik ossilyator energiyasi. Fure teoremasi to’g’risidagi tushuncha. So’nuvchi va majburiy tebranishlar. Rezonans

DTPIning aniq va tabiiy fanlar fakulteti Kimyo(turlari) yo’nalishi 12K -2022 -guruh talabasi : Muhamedova Ozodaning Umumiy fizika fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

Mavzu: Gormonik ossilyator energiyasi. Fure teoremasi to’g’risidagi tushuncha. So’nuvchi va majburiy tebranishlar. Rezonans

• 
  Reja:
  
• 
  1.Garmonik ossillyator energiyasi haqida tushuncha.
  
• 
  2. So’nuvchi va majburiy tebranishlar.
  
• 
  3.Umumiy tebranishlar harakati.
  
• 
  4.XULOSA.
  

Ossillyator (lot. oscillare — tebranish) — mexanik, elektromagnit va boshqa tebranishlar hosil qiladigan fizik tizim. Tizim holatini ifodalovchi kattaliklar vaqt boʻyicha davriy oʻzgaradigan tizimlar uchun O. atamasidan foydalaniladi.

• 
  Ossillyator (lot. oscillare — tebranish) — mexanik, elektromagnit va boshqa tebranishlar hosil qiladigan fizik tizim. Tizim holatini ifodalovchi kattaliklar vaqt boʻyicha davriy oʻzgaradigan tizimlar uchun O. atamasidan foydalaniladi.
  
• 
  Tizimni muvozanat holatidan chiqaruvchi kuch uni muvozanat holatiga qaytaruvchi kuchga mutanosib boʻlsa, bunday O. garmonik (uygʻunlashgan) O. deyiladi. Bunda O. chastotasi tizim parametrlariga bogʻliq boʻlib, garmonik tarzda tebranadi. Mas, kichik tebranishlar bilan harakatlanayotgan mayatnik garmonik O. hisoblanadi.
  
• 
  Elektromagnit maydon nazariyasida O. dipol deb ataladi. Bunday O.ning toʻlqin tarqatishi elektrodinamika masalalarini hal qilishda juda muhim. Molekula va kattiq jismdagi ionlar, atomlar, radikallar va boshqalarning tebranishi ham O. deb qarash mumkin
  

Har qanday qattiq jism tashqi kuch ta’sirida o’z shakli va o’lchamlarini o’zgartiradi. Bu hodisaga deformatsiya deyiladi. Deformatsiyalar elastik va plastik bo’ladi.

• 
  Har qanday qattiq jism tashqi kuch ta’sirida o’z shakli va o’lchamlarini o’zgartiradi. Bu hodisaga deformatsiya deyiladi. Deformatsiyalar elastik va plastik bo’ladi.
  
• 
  Agar tashqi kuch ta’siri to’xtagandan so’ng, jism dastlabki shakli va o’lchamlarini qayta tiklasa, bunday deformatsiya elastik deformatsiya deyiladi. Tashqi kuch ta’siri to’xtagandan so’ng jismda qoldiq deformatsiya qolsa, deformatsiya plastik bo’ladi. qattiq jismlardagi barcha deformatsiyalar ikki asosiy deformatsiyaga keltirilishi mumkin.
  
• 
  Bu deformatsiyalar cho’zilish (yoki siqilish) va siljish deformatsiyalaridir. Elastik deformatsiyani ko’ramiz. Deformatsiyani xarakterlash uchun kuchlanish R kattaligi kiritiladi. Kuchlanish bo’ylama cho’zilish deformatsiyasida jismning yuza birligiga ta’sir etadigan kuchga teng.
  

bu yerda Fn - jism yuzasiga ta’sir etayotgan kuch, S —jism yuzasi. Bo’ylama cho’zilishda jismning deformatsiya natijasida uzaygan qismi ni jismning dastlabki uzunligi l0 ga nisbatini nisbiy uzayish deyiladi va u kuchlanish R ga proporsional bo’ladi. Fel -kx a P , (3.26) bu yerda, a - elastiklik koeffitsienti deyiladi. Elastiklik koeffitsienti a ga teskari bo’lgan kattalik YUng moduli yoki elastiklik moduli deyiladi va ye harfi bilan belgilanadi. YUng moduli ye son jihatdan birga teng bo’lgan nisbiy uzayishni hosil qilish uchun kerak bo’ladigan kuchlanishga teng.

Elastiklik koeffitsienti a son jihatdan bir birlik kuchlanish ta’siridagi nisbiy uzayishga teng. Elastik deformatsiyada jism potensial energiyaga ega bo’ladi.


So`nuvchi tebranishlar. Real sharoitlarda. Тebranuvchi moddiy nuqtaning mexanik energiyasi uzluksiz ravishda kamayib boradi, ya’na tebranish so`nuvchi harakterga ega bo`ladi.
So`nuvchi tebranishni harakterlaydigan tenglamada, qarshilik kuchini ham e’tiborga olish kerak. Ma’lumki, qarshilik kuchi tezlikka proporsional: F=-rv=-r dx rx dt
r-qarshilik koeffitsiyenti.
U holda, so`nuvchi tebranishni harakterlaydigan tenglama:
Тepkili tebranish. Bir yo`nalishda sodir bo`layotgan chastotalari bir-biridan kam farq qiladigan (biriniki 1, ikkinchisiniki 2=1+ bo`lgan) amplitudalari esa teng bo`lgan (A1=A2) garmonik tebranishlarning qo`shilishi tufayli vujudga keladigan
natijaviy tebranish garmonik tebranish bo`lmay, qandaydir murakkab tebranish bo`ladi.Bunday natijaviy tebranish amplitudasi A=2A dan A=0 gacha o`zgaradi va davriy ravishda takrorlanib turadi. Bu tebranish amplitudasi tebranayotgan nuqtaga davriy ravishda tepki berib turilganidek o`zgaryapti. Shuning uchun uni tepkili tebranish deb ataladi.