O‘tilganlarni takrorlash. O‘zbek tilining orfoepik va orfografik me’yorlari
Download 0.82 Mb.
|
ozbek tili 10 kanspekt
- Bu sahifa navigatsiya:
- Darsning turi:yangi bilim beruvchi
- “ Kun yangiligi” rukni asosida suhbat
Sana: Sinf:10Mavzu: O‘zbekiston yoshlari.1-dars. (Gap. Gap bo‘laklari, ularning ifodalanishi)Darsning maqsadi:1.O’quvchilarga gap, gap bo‘laklari, ularning ifodalanishi o‘zbek tilida haqida bilim berish . Kundalik turmushda bu qoidalarga rioya qilishni shakllantirish. Adabiy-nutqiy kompetensiyalar (tinglab tushunish, fikrni og‘zaki bayon qilish, o‘qish, fikrni yozma bayon qilish)ni shakllantirish. Badiiy asarni tahlil qilishni o’rgatish.2O’zbekiston yoshlari dunyodagi eng baxtiyor yoshlar ekanligini, yoshlarga doir davlat siyosatini, yaratib berilayotgan imkoniyatlarni anglatish. Munosib javob qaytarishga chaqirish. yurish-turishda madaniy me’yorlarga jamiyatda o‘rnatilgan odob-axloq qoidalariga rioya qilish. mustaqil o‘rganish orqali bilimini oshirib borish; o‘zini tuta olish, to‘g‘ri so‘z bo‘lish, o‘zining xatosini tushunishfarzandlik va o‘quvchilik, fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;.3.O’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini ,o’z fikrini turli vaziyatlarda erkin ifodalash malakasini rivojlantirish.Mustaqil ishlash ko’nikmasini o’stirish. Mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta) ma’lumot almashish; badiiy va san’at asarlarini tushunish, ta’sirlana olish;Darsning turi:yangi bilim beruvchiDarsning usuli:Darsning jihozi: darslik,tarqatmalar, rasmlar, multimediya,…Darsning borishi: A) Tashkiliy qism.Salomlashish,davomatni aniqlash,o’quvchilarni darsga tayyorlash.“Kun yangiligi” rukni asosida suhbatB) O’tilganlarni mustahkamlash.Uy vazifasi so’rab baholanadi. O’qilgan badiiy asardan parcha tahlili qilinadi.S) Yangi mavzu.O‘zbekistonda yoshlar hayoti haqida suhbatlashing. Foydalanish uchun so‘z va so‘z birikmalari: yoshlik – oltin davr, kelajagimiz, yoshlar barkamol avlod, keng imkoniyatlar, tengdoshlarimizning yutuqlari. 2-topshiriq. Matnni o‘qing. Mazmunini hikoya qiling va matn asosida savollar tuzing. Mamlakatimizda har tomonlama yetuk va barkamol shaxslarni tayyorlash borasidagi ishlar bugun o‘z samarasini bermoqda. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi ommaviy axborot vositalari va fuqarolik jamiyatining jadal rivojlanishi hamda ma’naviy qadriyatlarning o‘zgarishi bilan bog‘liqdir. Hozirgi kunda davr sadosi bo‘lgan ommaviy axborot vositalarining hayotimizga beqiyos ta’sirini har sohada kuzatishimiz mumkin. Bejizga XXI asr global axborot asri deb atalmagan. Televideniye kunlik axborotga ega bo‘lishimizda asosiy manbalardan hisoblanadi. Hozirgi kunda ko‘plab dasturlarda yoshlarga oid ko‘rsatuvlar va eshittirishlar uzatilyapti. Hamma sohada yoshlar uchun keng imkoniyatlar yaratilgan. Yoshlar o‘z iqtidorlari bilan turli sohalarda faol ishtirok etmoqda. Yoshlik umrning eng g‘animat davri. Unda qo‘lga kiritilgan ilm va hunar umr davomida halol va baxtli yashash uchun xizmat qiladi. Hozir mamlakatimiz yoshlari internet va mobil vositalaridan keng foydalanmoqda. Ammo bu yo‘nalishda yolg‘on axborotga ishonib qolayotgan tengdoshlarimiz ham yo‘q emas. Tengdoshlarimizni bunday salbiy illatlar, ommaviy madaniyat ta’siridan asrash uchun, ular ko‘p kitob o‘qishlari lozim. Bilib oling! Gap tugallangan fikrni ifodalaydi. Gap ohang jihatdan tugallangan bo‘lishi kerak. Masalan: Oltin kuz qanday chiroyli! Maktablarda darslar boshlandi. Gap hosil qilish uchun so‘z va so‘z birikmalarini grammatik jihatdan bog‘lash kerak. Masalan: Xatni qalam bilan yozdi. Gapida -ni, bilan bog‘lovchi vositalar hisoblanadi. Kuz. Hamma yoq oltin rangga kirgan. Bu gapdagi kuz so‘zi ham tugallangan ohang bilan aytilgani uchun gap hisoblanadi D) Mustahkamlash 1-mashq. Gaplarni o‘qing. Gaplarda qo‘llanilgan bog‘lovchi vositalarni topib yozing.
1. Botirjon papkasidan kitoblarini chiqarib, joyiga o‘tirdi. 2. Nasiba o‘qituvchining savoliga javob berishga shoshar edi. 3. Shaxboz ishi ko‘pligidan onasiga qaray olmaganiga xafa edi. 4. Sinfdoshlar: Behzod, Saidkamol va Adhamlar darsdan so‘ng kutubxonaga kirib kitob olishdi. 5. Men bugun darsga zarur kitobni olib keldim. 2-mashq. Berilgan so‘z birikmalari ishtirokida gaplar tuzing. Bog‘lovchi vositalarni ko‘rsating. 1. Yoshlar hayoti. 2. Yaratilgan imkoniyatlar. 3. Shaxmatchilar oilasi 4. Jahon chempioni. 5. Turli to‘garaklar. 3-topshiriq. Suhbat matnini rollarga bo‘lib o‘qing va davom ettiring.
F) Baholash Uyga vazifa. Berilgan so‘zlar yordamida gaplar tuzing. 1. O‘qi zehningni, va, tekshirish, tarbiyala, o‘zingni, bilan, aqlingni, 2. Bo‘l, hammaga, va g‘amxo‘r, mehribon, 3. Yaxshi, senga, bajar, jamiyat, topshirilgan, vazifani, tomonidan, 4. Bag‘ishla, kuchingni, qilma, dangasalik, bor, ilm, olishga. Sana: Sinf:10 Mavzu: O‘zbekiston yoshlari.2-dars. (Gap. Gap bo‘laklari, ularning ifodalanishi) Darsning maqsadi:1.O’quvchilarga gap, gap bo‘laklari, ularning ifodalanishi o‘zbek tilida haqida bilim berish . Kundalik turmushda bu qoidalarga rioya qilishni shakllantirish. Adabiy-nutqiy kompetensiyalar (tinglab tushunish, fikrni og‘zaki bayon qilish, o‘qish, fikrni yozma bayon qilish)ni shakllantirish. Badiiy asarni tahlil qilishni o’rgatish. 2O’zbekiston yoshlari dunyodagi eng baxtiyor yoshlar ekanligini, yoshlarga doir davlat siyosatini, yaratib berilayotgan imkoniyatlarni anglatish. Munosib javob qaytarishga chaqirish. yurish-turishda madaniy me’yorlarga jamiyatda o‘rnatilgan odob-axloq qoidalariga rioya qilish. mustaqil o‘rganish orqali bilimini oshirib borish; o‘zini tuta olish, to‘g‘ri so‘z bo‘lish, o‘zining xatosini tushunish farzandlik va o‘quvchilik, fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;. 3.O’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini ,o’z fikrini turli vaziyatlarda erkin ifodalash malakasini rivojlantirish.Mustaqil ishlash ko’nikmasini o’stirish. Mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta) ma’lumot almashish; badiiy va san’at asarlarini tushunish, ta’sirlana olish; Darsning turi:mustahkomlovchi. Darsning usuli: Darsning jihozi: darslik,tarqatmalar, rasmlar, multimediya,… Darsning borishi: A) Tashkiliy qism. Salomlashish,davomatni aniqlash,o’quvchilarni darsga tayyorlash. “Kun yangiligi” rukni asosida suhbat B) O’tilganlarni mustahkamlash. Uy vazifasi so’rab baholanadi. O’qilgan badiiy asardan parcha tahlili qilinadi. S) Yangi mavzu. 4-topshiriq. Suhbat matnini o‘qing va munosabatlaringizni bildiring. Rivoyat qilishlaricha, Luqmoni Hakim ikki do‘stni o‘rtaga olib so‘radilar.
Xo‘sh, siz umringiz mazmunini nimalar bilan boyitdingiz? Men yaxshi farzand o‘stirdim. Yetim va nochorlarga yordam berdim. Tinimsiz mehnat qildim. Luqmoni Hakim uning sherigiga yuzlandilar: Bolam, siz umringizda qanday savob ishlarni qildingiz? U odam yerga qarab: Mayxona, choyxonalarda umrimni bekor o‘tkazganman, – deb javob berdi. Luqmoni Hakim boshini chayqab: Essiz umr! – dedilar. Darhaqiqat, umr mazmuni – foydali ishga sarflangan vaqt, yaxshi nom jasoratdan iborat. O‘tgan kuningga emas, bekorchi o‘tgan umringa achin, – deb bejiz aytishmagan. Inson gohida, o‘ziga shunday savol berib turishi zarur : «Men vatanimga, avlod-larimga nimalar qoldiryapman?» 5-topshiriq. Matnni o‘qing va mazmuni yuzasidan suhbatlashing. Ajratib ko‘rsatilgan so‘z birikmalari ishtirokida gaplar tuzing. Yosh fizikAlisher Sanetullayev Qoraqalpog‘iston Respublikasining Mo‘ynoq tumanida 1981-yilda tug‘ilgan. Maktabdan so‘ng Nukus Davlat universitetining fizikamatematika fakultetida ta’lim oldi. O‘qishdagi muvaffaqiyatlari uchun Prezidentning maxsus sovg‘asi – kompyuter bilan mukofotlangan. 2000-yil qoraqalpoq yigiti fizika fani bo‘yicha o‘tkazilgan xalqaro olimpiadada uchta oltin medalga sazovar bo‘lgan. Alisher Sanetullayev ingliz, rus, turk tillarini ham mukammal biladi Lug‘at
mukammal biladi – знает в совер шенстве muvaffaqiyat – успех maxsus sovg‘a – специальный подарок xalqaro olimpiada – международная олимпиада Bilib oling!
Gap so‘zlardan tashkil topadi. Gap tarkibida so‘zlar 5 xil gap bo‘lagi: ega, kesim, to‘ldiruvchi, hol va aniqlovchi vazifalarini bajaradi. O‘zbek tilida gap bo‘laklari asosan quyidagi tartibda keladi: ega gapning boshida, kesim gapning oxirida keladi, hol va to‘ldiruvchilar esa kesimdan oldin joylashadi. Aniqlovchi qaysi bo‘lakni aniqlab kelayotgan bo‘lsa, o‘sha bo‘lakdan oldin turadi. Masalan: Bilimdon yoshlar yurtimizni rivojlantirishga astoydil intilmoqdalar. She’riy asarlarda, maqollarda gap bo‘laklarining tartibi o‘zgarishi mumkin. Masalan: Ko‘p ertak eshitgandim, so‘ylab berardi buvim. 3-mashq. Maqollarni o‘qing va mazmunini tushuntiring. Qaysi gaplarda gap bo‘lagi tartibi o‘zgarganligini aniqlang. Mеhnatdan kеlsa boylik, Turmush bo‘lar chiroylik. Hunar bo‘lsa qo‘lingda, Non topilar yo‘lingda. Tilingda bo‘lsa boling, Kulib turar iqboling. 4-mashq. Gap tarkibidagi bosh bo‘laklarni aniqlab, yig‘iq gap shaklida yozing. Namuna: 1. Men o‘sha kitobni hamon saqlayman. Men saqlayman. 1. Men o‘sha kitobni hamon saqlayman. 2. Shu orada mashina to‘xtagan edi. 3. Daraxt barglari sarg‘ayib, go‘yo oltinga aylanib qolgan edi. 4. Akmal bugun darsga vaqtida keldi. 5. Kuz yomg‘irlari boshlandi. 6. Biz maktabimizdagi hasharda faol qatnashdik. 7. E’zoza uyga vazifani tez bajaradi. 8. Buvim gullarni yaxshi ko‘radilar. 9. Biz Sardor bilan o‘qish haqida ko‘p o‘yladik. 5-mashq. Berilgan sodda yig‘iq gaplarni ikkinchi darajali bo‘laklar bilan kengaytiring. 1. Mehmonlar kelishdi. 2. Muxbir suhbatlashdi. 3. Yoshlar yig‘ilishdi. 4. Feruza bo‘ldi. 5 Botir ochdi. 6. O‘quvchilar yig‘ildilar. 7. Zumrad qatnashdi. 8. Noila opa yozdi. 9. Navoiyni o‘qigan. 10. Akmal sug‘ordi. D) Mustahkamlash 6-topshiriq. Berilgan matnni o‘qing va mazmuni yuzasidan bahs-munozara o‘tkazing.
Mustaqil ish. Ona tilingizga tarjima qiling va daftaringizga ko‘chiring. 1. Yoshlikda mehnat qilmagan odam qariganda kulfatga uchraydi. 2. Bir yigitga yetmish hunar oz. 3. Odam muloyim, xushfe’l, ochiq chehrali, zakovatli, bilimli bo‘lishi kerak. 4. Aqliy tarbiya odam zehni, aql idrokini kamolga yetkazishdir. 5. Yaxshi odamlarni o‘zingga yaqin tut, yomondan yiroq bo‘l, ziyoni tegadi. ***
Yoshlik – oltin fasl, biroq g‘animat davr. Go‘zallikka mahliyo bo‘lganlar uni tezda yo‘qotadilar, uning kuchidan foydalangan qudratli insonga aylanadilar. Vatanimiz kelajagi yoshlar qo‘lida. F) Baholash Uyga vazifa. Qo‘shimcha ma’lumotlardan foydalanib, tengdoshlaringizning yutuqlari haqida matn tuzing.
“Kun yangiligi” rukni asosida suhbat B) O’tilganlarni mustahkamlash. Uy vazifasi so’rab baholanadi. O’qilgan badiiy asardan parcha tahlili qilinadi. S) Yangi mavzu. Asqad Muxtor (1920-1997) Asqad Muxtor shoir, dramaturg, tarjimon, jurnalist hamda adib sifatida o‘zbek adabiyotida yorqin iz qoldirgan siymolardan biridir. Adib 1920 yil 23 dekabrda Farg‘ona shahrida tug‘ilgan. 1936 yilda Toshkentga kelib jurnalistika kursida o‘qidi, gazetada ishladi. Samarqanddagi O‘zbekiston Davlat univer- sitetiga o‘qishga kiradi. Talabalik yillaridan ijod qila boshlagan yosh adib markaziy gazetalarda so‘ngra «Sharq yulduzi», «Guliston» jurnallarida bosh muharrir bo‘lib ishladi. «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasiga asos soldi. Asqad Muxtor badiiy ijodga she’riy asarlari bilan kirib keldi. Uning «Hamshaharlarim», «Rahmat mehribonlarim», «Chin yurakdan», «Karvon qo‘ng‘irog‘i», «Quyosh belanchagi»,«Sizga aytar so‘zim» kabi she’riy to‘plamlari chop etilgan. Uning «Daryolar tutashgan joyda», nomli birinchi qissasi, so‘ngra «Qoraqalpoq qissasi», «Kumush tola» qissalari bosilib chiqdi. Adib «Opa-singillar», «Tug‘ilish», «Davr mening taqdirimda», «Chinor», «Amu» kabi romanlari bilan o‘zbek romanchiligiga katta hissa qo‘shdi. Uning ko‘plab asarlari jahonning qator tillariga, jumladan, rus, hind, xitoy, rumin, ingliz va boshqa tillarga tarjima qilingan. Katta xizmatlari uchun Asqad Muxtorga «O‘zbekiston xalq yozuv chisi» faxriy unvoni berilgan. Asqad Muxtor 1997-yilning 17-aprelida vafot etdi. D)Mustahkamlash 7-topshiriq. She’rni ifodali o‘qing. Mazmunini so‘zlab bering. Bir tup o‘rik Yakka o‘sgan ekan: Yolg‘iz tomoqmasmi – rosa unibdi. Bodroq-bodroq bo‘lib gullaganida Ko‘lankasi bilan do‘st tutinibdi. Soya dam o‘ngga-yu, dam chapga o‘tib, Dam cho‘zilib yotib, Dam bo‘lib tikka: – Mendan ham sodiqroq do‘st topolmaysan, Sensiz men ham yo‘qman,– derkan o‘rikka... Bir kun qarasa – Soya yo‘q emish. (Bulut kuni uni izlash – kulgili). Yomg‘ir ham quyibdi – do‘sti hamon yo‘q... Yerga yakson bo‘pti o‘rikning guli. Eh, o‘rik! Soya ham do‘st bo‘ladimi? Laqqa tushibsan-da lof ursa. Do‘st bo‘lsa, har qanday ob-havoda Yoningda tursa... F) Baholash Uyga vazifa. Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar.
Yana qanday mashhur yoshlarni bilasiz? Ma’lumot topib keling. Topgan ma’lumotingizdan gapning bosh bo‘laklarini aniqlang. Download 0.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||