O’zbek (qaraqalpaq )shan’arag’inda balada ta’rbiyalanatu’g’in social sapalar ha’m olardi bahalaw

2- Seminar

O’zbek (qaraqalpaq )shan’arag’inda balada ta’rbiyalanatu’g’in social sapalar ha’m olardi bahalaw.
Ózbek shańaraǵında balada tarbiyalanadigan sapalar
Tárbiya - bul shaxstıń
social ruwxıy hám islep shıǵarıw iskerligine tayarlaw maqsetinde onıń
ruwxıy, fizikalıq kámalıge úzliksiz túrde tásir kórsetiw procesi bolıp tabıladı.
Birinshi Prezidentimiz I. A. Karimov; «Tálimdiń jańa modeli jámiyette ǵárezsiz
pikirleytuǵın erkin shaxstıń qáliplesiwine alıp keledi. Óziniń salawatın
tusinip jetetuǵın, shıdamlılıǵı quwatlı, iymanı pútkil, turmısda anıq maqsetke iye bolǵan
insanlardı tárbiyalaw múmkinshiligine iye bolamız» dep aytıp ótkenleri sıyaqlı, “Tálim
tuwrısında»gi” Nızam hám Kadrlar tayarlaw milliy programması» búgingi kúnde shaxs
tárbiyasına saldamlı itibardı qaratıp atır. Oyda sawlelendiriw etiń : ilmi zor, úlken oylap tabılǵanlarǵa
qurbi jetetuǵın, nızamlardı jaqsı ózlestirgen qánige - ruwxıylıqisiz,
tárbiyasız, ádepsiz bolsa ne bolıwı múmkin? Ol óz manfa'atlarini o'ylaydi,
watan ushın geypara zat jábirleniwshi ete almaydı, sebebi ol -menmen. Ol jaǵdayda mehrg
aqıbet, pidayılıq, patriotlıq, milliy namıs joq. Ol mútájlerge járdem
bermeydi. Sebebi ol jaǵdayda tárbiya qáliplespegen. Insannıń tábiyaatın ózgertiretuǵın,
onıń shaxsın quram tabıwına tásir etetuǵın kúsh social faktorlar yamasa
basqashalaw etip aytqanda, jámiyet islep shıǵarıw kúshleri, hám de islep
shıǵarıw munasábetleriniń ósiwi hám ózgeriwi bolıp tabıladı. Bunnan tısqarı taǵı insan
shaxsınıń quram tabıwına tásir etiwshi kúshli faktor - insan asırǵan
tájiriybelerdiń tárbiya quralı arqalı balalarǵa beriliwi bolıp tabıladı. Sonday etip, insan
shaxsı júdá quramalı psixologiyalıq kategoriya bolıp, ol kisiniń individual turmısı
dawamında málim konkret faktorlardıń tásiri astında ólpeń quram tabadı. Ilimiy
dereklerge qaraǵanda insan shaxsı ush faktorlar tásirinde quram tabadı. Olardan
birinshisi adam tugilib ósetuǵın sırtqı social ortalıqtıń tásiri bolsa, ekinshisi
adamǵa uzaq múddet dawamında sistemalı beriletuǵın social tálim-tárbiyanıń
tásiri bolıp tabıladı hám aqır-aqıbetde, úshinshisi adamǵa nasliy jol menen beretuǵın násillik
faktorlardıń tásiri bolıp tabıladı.
Sonday etip, insannıń psixik taraqkiyotida hám jeke sapalarınıń quram
Lekin, insan shaxsınıń quram tabıwı, joqarıda aytıp ótkenimizdek, faqat sol
eki faktorga emes, bálki úshinshi bir faktorga da baylanıslı bolıp tabıladı. Bul faktor nasliy
jol menen ayırım anatomik hám biologiyalıq ayrıqshalıqlardıń tásiri bolıp tabıladı. Adamǵa nasliy
jol menen ayırım antomik hám biologiyalıq qásiyetleri beriledi. Mısalı : denesiniń
dúzilisi, shashı hám quzlarining reńig dawısı, sóylew usılları, ayırım háreketleri
tug'ma túrde beriliwi múmkin. Lekin, sonı hesh qashan esadan shıǵarmaslik
kerekg adamǵa hesh waqıt onıń psixik qásiyetleri, yaǵnıy onıń intellektual tárepleri
menen baylanıslı bolǵan sapaları nasliy jol menen beriledi. Aqır-aqıbetde, kemde-kem ushraytuǵın jaǵdaylarda

ayırım qábiletler, mısalı, muzıka, matematika qábiletlerde nasliy jol menen

beriliwi múmkin. Bunday múmkinshiliklerdiń ámelge asırılıwı, yaǵnıy ámelge
shıǵıwı ushın álbette málim sharayat bolıwı kerek.
Házirgi kúnde xalqımız arasından jetisip shıqqan uqıplı ilimpazlar, injenerixtirochilar, yozuvchi hám shayırlar, mámleket hám jámiyetlik ǵayratkerleri, uqıplı artistlar,
súwretshiler hám basqa adamlarımızǵa nasliy jol menen berilgen barlıq
múmkinshiliklerdiń ámelge asıwı ushın harkanday sharayat maydanǵa
kelgenligin dálili bóle aladı. Insaniyattı kámal insan etip, olardı baxıtlı etken,