O‘zbek she’riyatida poetik obraz. Ayimbetova G

2.2. Farida Afro‘z she’riyatining badiiy xususiyatlari.
  Farida Qo‘ziboy qizi Bo‘tayeva. Afro‘z - adabiy taxallusi. Ustozi Rauf Parfi 
maslahati bilan diliga o‘tirgan, ma’qul ko‘rgan, qabul qilgan adash ismi. Aslida, 
Afro‘z- kuydiruvchi, yorituvchi, shu’lalantiruvchi ma’nolarini anglatadi. Farida 
Afro‘z- tengsiz, yakkayu yagona kuydiruvchi, degan ma’noni bildiradi. 
Farida Afro‘z 1956 yil 10 avgustda Qo‘qonda tug‘ilgan. Otasi - Qo‘ziboy 
Bo‘taboy o‘g‘li; onasi –Tojiniso Boymirza qizi. Qo‘qondagi 10-o‘rta maktabda 
ta’lim olgan. Beshinchi sinfda o‘qib yurgan kezlari, o‘n bir yoshidan boshlab 
she’rlar yoza boshlagan. Ilk saboqni maktabda adabiyot muallimasi Oliyaxon 
opadan olgan.
1972 yili o‘rta maktabni tamomlab, Qo‘qon Davlat pedagogika institutining 
tarix fakultetida ta’lim olgan. Keyinchalik oliy ta’lim tahsilidan, hozirgacha 
Alisher Navoiy, Nodirabegim, Cho‘lpon, Rauf Parfi she’riyati maktablarida, Sharq 
va G‘arb badiiyatidan saboqlar olib kelayotir. 
1967-1968 yillardan boshlab matbuotda ko‘rina boshlagan. Uning shoira 
bo‘lib shakllanishida Qo‘qon shahridagi «Nihol» adabiy to‘garagi mahorat maktabi 
bo‘lib xizmat qildi. 
80-yillardan boshlab u gazeta va jurnallarda faol ishtirok eta boshladi. Uning 
1986 yili «Qirq kokilligim», 1992 yili «Iztirob ko‘ylagi», 1994 yili «Tunlar 
isyoni», 1999 yil «Ko‘zim manim», 2001 yil «O‘zimdan o‘zimgacha», «Ushshoq», 
«Gun aydin»( Istambul), «Ot Faridы Afruz» (Moskva), «Tasbeh» she’riy 
majmualar muallifi.
Uning she’riy so‘zida istioralar, majozlar ichida ko‘ngilning oniy 
kechinmalari- tebranishlar, titroqlar namoyon bo‘ladi. Shoir shamolda sham 
ko‘tarib ketayotgan kimsa, deydi Farida Afro‘z. Bu shunchaki so‘z o‘yini emas. 
Yoki, shoir qismatiga aytilgan chiroyli, obrazli ta’rif emas. Bu asl shoirning 
peshonasiga bitilgan yozuq. Boshiga tushgan, ko‘ngligi tugilgan taqdir kushoyishi. 

---

45 
Farida Afro‘z nafaqat iste’dodli shoira, tadbirkor ayol, tashkilot rahbari, 
mohir tarjimon hamdir. U yapon, turk she’riyatining namunalarini hamda Anna 
Axmatovaning asarlarini, bir qancha kinofilmlarni o‘zbekchaga tarjima qilgan.
Farida Afro‘zning «Qurbonjon Dodxoh» dostoni, «Mangu manzil» va 
«Nodirabegim» asarlari kitobxonlar mehrini qozongan. Shoira bugungi kunda bir 
qancha nasriy hikoyalar yozib, ularni nashrga tayyorlamoqda. Quyidagi satrlar 
shoiraning o‘ziga xos ovoz va uslubga ega ekaniga dalildir. 
Hovuchimda turmas sharshara, 
Hovuchimda to‘lmas sharshara, 
Jilg‘a, buncha tillaring shirin. 
Shaftolijon, gullaring g‘ujg‘on, 
Tegib ketdi novdangga, uzr, 
Pushti ko‘ylagimning yenglari. 
Zamon va adabiyot munosabati murakkab muammodir. Chunki 
zamonning asosiy belgisi uning tinimsiz harakatdaligi, o‘zgarib turishi bo‘lsa, asl 
adabiyotning bosh xususiyati uning o‘zi yaratilgan zamonga qaraganda ko‘proq 
yashashga intilishidir.
Zamonda turib zamonni ko‘rish qiyin, uning biror jihatini baholash esa 
yanada mushkul. Shuning uchun zamonaviy o‘zbek adabiyoti, unga xos belgilar 
haqida gapirish g‘oyat ma’suliyatlidir. 
Endi ma’lum bo‘lyaptiki, olamdagi asosiy masala ong va materiya 
munosabati emas, Alloh va Odam munosabati ekan, taraqqiyotning omili sinfiy 
kurashligi uydirma, insonning maymundan tarqalgani tuhmat, insoniyatning besh 
ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyani bosib o‘tishi haqidagi qarash xomhayol ekan. 
Albatta, jamiyat tafakkuridagi bu yangilasnishlar badiiy adabiyotda ham o‘z
aksini topmoqda. Olamni, odamni, uning tuyg‘ularini turlicha ifodalaydigan asarlar 
paydo bo‘lmoqda. Bir xil asosdagi ruxsat etilgan xilma xillikdan chin badiiy 
turfalik yo‘liga o‘tila boshlandi. 

---

46 
Falsafiy asos o‘zgarishi bilan adabiyotimizning insonni tasvirlash 
tamoyillarida ham jiddiy yangilanishlar ro‘y berdi. Badiiy adabiyotga ma’naviyatni 
shakllantirish, millat a’zolarining qalbini tarkib toptirish vositasi deb qarab, 
tuyg‘ulari nozik, hayoloti baland, ruhiy nigohi o‘tkir kitobxon tarbiyalashni orzu 
qilar ekanmiz, adabiyotimizning tashviqiy adabiyotlikdan qutulib borayotganidan 
quvonmog‘imiz kerak. Darhaqiqat, bugungi adabiyot odamlarga yo‘l ko‘rsatishni
gardaniga olmaydi, o‘quvchiga aql o‘rgatmaydi, muallimlik qilmaydi. U tasvirning 
ingichkaligi, ifodalarning kutilmaganligi bilan o‘quvchida munosabat uyg‘otadi. 
Shuni aytish kerakki, istiqlol adabiyotimizning jozibasi sirtida emas, botinda, 
matn zamirida. Bu adabiyotning asl namunalari osongina o‘qilib ketilaveradigan 
asarlar sirasiga kirmaydi. Bu asarlar o‘quvchidan muayyan hozirlikni, intellektual-
ruhiy zo‘riqishni talab etadi. Odamga, olamga boshqacharoq nigoh tashlashni 
taqozo qiladi. Bu adabiyotda: