O’zbek tili o’zbekiston respublikasi davlat arxitektura va qurilish qo’mitasi toshkent arxitektura – qurilish instituti

34-mavzu: Fe’lzamonlari

Reja:
1.O’tganzamonfe’lining ifodalanishi.
2.Hozirgizamonfe’lining ifodalanishi.
3.Kelasi zamon fe’lining ifodalanishi.

Fe’l ifodalagan ish-harakatning paytga munosabati fe’l zamonlarideyiladi. Fe’llarda uchta zamon mavjud:

1.O’tgan zamonfe’llari nutq paytidan oldin bajarilgan yoki bajarilmagan ish-harakatini bildiradi: yozdi, keldi, bordi.
O’tgan zamon fe’llari o’z navbatida besh turga bo’linadi:


-Yaqin o’tgan zamon fe’llari–diqo’shimchasi yordamida hosil qilinadi: keldi, bordim.

-Uzoq o’tgan zamon fe’llari –gan qo’shimchasi va edi, ekan fe’llarining tuslash yordamida hosil qilinadi: kelgan edim.

-O’tgan zamon hikoya fe’llari–(i)b qo’shimchasini olgan fe’llarni tuslash yordamida hosil qilinadi: kelibman.

-O’tgan zamon maqsad fe’llari–moqchi qo’shimchasi va edi(ekan,emish) fe’llarini tuslash yordamida yasaladi: kelmoqchi edik,kelmoqchiekanlar,kelmoqchi emishsiz.

-O’tgan zamon davom fe’llari–(a)p qo’shimchasi va edi(ekan,emish) fe’lini tuslash yordamida yasaladi: kelar eding,kelar ekansan: kelar emishlar.

2.Hozirgi zamonfe’llarinutq paytining o’zida bajarilayotgan yoki bajarilmayotgan ish-harakatini bildiradi va ikki turga ajratiladi:

-Hozirgi zamon davom fe’llari–yap, -moqda, -yotir qo’shimchalari yordamida hosil qilinadi: kelyapti, bormoqda. Bu zamon turi yot, tur, yur,o’tir ko’makchi fe’llari yordamida ham yasaladi: yozib yotibdi, yozib turibdi, o’qib yuribdi, gaplashib o’tiribdi.