O`zbek tili va adabiyoti fakulteti o`zbek tili kafedrasi

keldilar, dadam keldilar kabi. Ziyolilar qurultoyida meni so‘kdilar. SHu vaqtda turmush quradi, qachonki, u o‘rtoq... bu to‘g‘rida Qurbon otaning o‘zlari ma`lumot berib o‘tadilar. Tushimda rahmatlik dadamni ko‘rdim, men bilan gaplashmadilar. (A.Qahhor). YAna quyidagi ottenkalar ifodalanishi ko‘zga tashlanadi: Kesatiq, piching ma`nosi: – O‘sha vaqtda bu kishining she`rlarini devoriy gazetada ko‘rar edim. U she`rlar hozirgi «tegirmonchi» shoir... Gazetadagi taassurotini o‘qidingmi? Hiy... ta`sirlanibdilar!.. -Kechiradilar... So‘raganning aybi yo‘q... o‘zlari kuyov qilganmilar? – O‘rtoq komandir, tankist bo‘lar emishlar,– dedi Tojixon kulib.– Uchuvchi bo‘lishdan aynibdilar. O‘lmas, mehmon bilan so‘rashmaysanmi? (A.Qahhor). Birgalik ma`nosi: Ro‘zani dasturxon ustida tuz bilan ochadilar (A.Qahhor). Gapirishdagi odob ifodasi: - Dadangiz arizani o‘z qo‘llari bilan yozganmilar? Netayxon, opangiz o‘zlari sog‘milar? – Juda soz bo‘pti-da, Hojim! Ko‘p yaxshi qilibsiz. Qani, kirsinlar... Yo‘q, yo‘q kovushni ichkariga echadilar... Zab kelibsiz-da. (A.Qahhor).
SHaxsi aniq gaplarda bir qator semantik ma`nolar ro‘yobga chiqadi.


XULOSA
Sodda gaplarning struktural jihatdan alohida ko‘rinishlari sanaladigan egasi
topiladigan gaplar, o‘z navbatida, ularning shaxsi aniq, shaxsi noaniq va shaxsi umumlashgan turlarini tadqiq etish nihoyasida quyidagi xulosalarga kelindi:
1. Ma`noning to‘la ifodalanishi talabi nuqtai nazaridan grammatik jihatdan to‘laqonli, ya`ni undagi struktur asoslarning barchasi mavjud bo‘lishi kerak bo‘lgan gaplar ayrim holatlarda shu talablarga javob bermagan holda, aytaylik, ikki tarkibli gaplar bir tarkibli gaplar tarzida shakllanadi. Ishimiz yakunida buning sabablari quyidagilar ekanligi ma`lum bo‘ldi:
- bir tarkibli gaplar tejamkorlik tamoyiliga asosan yuzaga keladi. Bu tejash ega anglatadigan ma`noni kesimning shaxs-son ko‘rsatkichlari o‘z zimmasiga olganligi bilan izohlanadi.
-bir tarkibli gaplar modallik, asosan sub`ektiv modallik talabi bilan paydo
bo‘ladi.
2. Bir tarkibli gaplar bilan ikki tarkibli gaplar o‘rtasidagi farqlar shunchaki shakldagina namoyon bo‘lmaydi. Gap tarkibida eganing yoki kesimning ifodalanmayotganligi ularning farqini ko‘rsatuvchi tashqi belgilaridir, xolos. Ularning o‘zaro farqidagi eng muhim jihat gaplarning mazmuni va ifodadagi stilistik farqlaridadir.
3. Ikki tarkibli gaplarni bir tarkibli gaplar tarzida qo‘llash muayyan nutqiy qulayliklarga ega va bu qulayliklar stilistik ottenkalar ifodasi tarzida namoyon bo‘ladi. Ammo bir tarkibli gaplar mazmunidagi stilistik nozikliklarni alohida olingan gap orqali anglash hamma vaqt ham mumkin bo‘lavermaydi. Ularning ma`nolari mikromatndan, ba`zan bu gapdan oldingi, ba`zan keyingi gaplar bilan birgalikda olinganda tushuniladi.
4. Nutqda biron bir til elementi bekorga qo‘llanilmagani kabi, uning katta birligi sanaladigan biron bir gap ham ma`lum ko‘rinishda shakllantirilmaydi. Jumladan, shaklan bir-biridan farq qiladigan ko‘rinishlari nutqda bekordan bekorda
ADABIYOTLAR:
1.