Özbek tüklerinde yağmur yağdirma riTÜELİ

ÖZBEK TÜKLERİNDE YAĞMUR YAĞDIRMA RİTÜELİ

Kadim zamanlarda Orta Asya halkları iki çeşit sulandırma yoluyla tarım işlemlerinin gerçekleştirirlerdi, bunlar: yapay ve doğal olan yöntemlerdir. Doğal sulama yöntemi halk arasında kuru tarım şeklinde adlandırılır ve ilkbahar yani ekinin/mahsullerin/tohumların yeni ekildiği zamanlarda kuraklık dönemleri olunca yağmur yağdıran tanrılara sığınarak, onlara yakarır, kurbanlar keserler ve istediklerini elde etmişlerdir. Daha sonra bu merasimler toplumlarda ayinler gelenek haline gelir ve nazım, nesir olmak üzere edebiyat unsurlarıyla renklendirilir. Konuya bağımlı bir şekilde belirtilmesi gerekiyor ki Özbekistan, coğrafi bakımdan kurak ve çölleri olan bir ülkedir. Geniş kitle tarafından kuru tarım yöntemi kullanılması bakımından doğal olarak, yukarıda bahsi geçen ritüel halk arasında yaygın olarak bilinmektedir. Özbekistan coğrafyasının Kurak/verimsiz topraklarda tarımla uğraşan halkların folklorunda yer alan bu merasim farklı isimler taşımaktadır. Aynı zamanda, Türk dünyasında Türk Dünyasında mı? Yoksa Özbekistanda mı?“Süt Kazan”, “Süt Hatun”, “Söz Hatun” gibi adlar verilmiştir. Özbekistan sınırları içinde çeşitli kültürlerin bitişik yeri olması, kültürel etkileşimler sebebiyle “Sust Hatun”, “Süt Hatun”, “Su Hatun” gibi isimler verilen, yağmur yağdırma ayinleri gerçekleştirmektedir/uygulanmaktadır. İsim bakımından farklılıklar taşıyan bu merasim Özbek folklor bilim insanı B. Sarımsakov’a göre içerik bakımından aynı olduğu kaydedilmektedir. Dolaysıyla, Özbekistan üzerinden, çeşitli bölgelerinde gerçekleştirilen bu ritüel ve içeriği ele alınarak, farkları veya benzerlikleri ele alınacaktır. Özbek Türkleri tarafından bu uygulamanın gerçekleştirilmesi azalması nedeniyle araştırmamızda yazılı literatürden kullanılarak genel çizgesel oluşturulacaktır.

Anahtar sözcükler: Folklor, Özbek Türkleri, Ritüel, Yağmur duası.

ÖZBEKİSTAN’DA YAĞMUR YAĞDIRMA RİTÜELİ ÜZERİNE BİR DENEME
Özbekstan Cumhuriyeti, Orta Asya ülkesi olup zengin tarihe ve kültüre sahiptir. 33,7 milyon nüfusa sahip olan Özbekistan, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri arasında en kalabalık nüfusa sahip olan ülke olarak bilinmektedir. Özbekistan nüfusunun büyük bir bölümü kırsal kesimde yaşamaktadır. Ülkenin en önemli geçim kaynağı ve ekonominin temelini tarım oluşturmaktadır. Yoğun güneş etkisi altında kalan Özbekistan toprakları yaklaşık yüzde 80’i kurak ve çöl görünümlüdür. Özbekistan’ın geçim kaynağı tarıma dayandığından dolayı ve iklim şartlarının da çok elverişli olmadığı zamanlarda, halk kuraklığı gidermek amacıyla birtakım inanış ve uygulamalar geliştirmiştir. Bu inanış ve uygulamaları tarih boyunca toplum arasında uygulanmış ve günümüze kadar gelerek uygulanmaya devam etmiştir. Türk dünyasında, “Süt Kazan”, “Süt Hatun”, “Söz Hatun”, “Çömçe Gelin”, “Yada Taşı”, ”Sata taşı”, “Cada Taşı”, “Pipiruda”, “German”, “Dodole” vs. gibi adlar altında bilinen yağmur yağdırma uygulamaları Özbekistan sınırları içerisinde “Sust Hatun”, “Süt Hatun”, “Su Hatun” gibi isimlerle adlandırılmaktadır. Çalışmamızda, yağmur yağdırma ritüellerinin uygulanması ve bu ritüellerde yer alan yağmur dualarına yer verilmiştir. Çalışmamız Özbekistan Cumhuriyeti ile sınırlandırılmış olup kaynak bakımından ise yazılı literatür kullanılmıştır.
Anahtar sözcükler: Folklor, Özbek Türkleri, Ritüel, Yağmur duası.