O`zbek va tatar tillarida kiyim-kechak nomlarining qiyosiy tahlili

2.2.Tatar milliy libosining tavsifi.
Tatar xalqining milliy liboslari o`ziga xos,faqat shu xalq uchun xos bo`lgan badiiy komponent bo`lib, u to`qish ,bosh kiyim va poyabzal ishlab chiqarish ,shuningdek,zargarlik buyumlarini o`z ichiga oladi.
Tatarlar o`rnatilgan siluetga ega bo`lgan va pastga ochilgan tashqi kiyim kiyishgan.Ushbu turdagi kiyim kamzulga deb atalgan va ko`ylak ustiga kiyilgan.Kamzolalarni erkaklar ham ,ayollar ham kiyishgan,farq aqat ayol modelni ortiqcha oro bermay yoki mo`yna bilan bezashda edi va kamzulga asosan baxmaldan tikilgan.Qishda mo`ynali kiyimlar tashqi kiyim sifatida kiyildi.
Ayollar figurani va qisman yuzni yashirish uchun parda kiyishlari shart edi.19-asrda parda o`rniga ro`mol o`rnini bosdi, uni milliy tatar libosidagi qiz boshiga bog`lab, peshonasiga tortdi.Bu ayolning bosh kiyimi u haqida gapiradi.Turmushga chiqmagan qizlar tikilgan yoki to`qilgan yumshoq “kalfak” kiyishgan.Mo`l-ko`l bezak va hashamatli mo`yna bezaklari bilan ajralib turadigan tatar milliy to`y libosidagi bosh kiyimga muhim rol berildi.Allaqachon turmushga chiqqan xonimlar boshlarini yengil ipak choyshablar yoki ro`mollar bilan yopdilar,peshonalari va chakkalariga zargarlik buyumlarini taqib yurishdi.
Tatarlar kiygan tuflilar charm tufli va “ichigi” etik edi.Poyabzallarning bayramona modellari ko`prangli teridan qilingan va ish kunlarida ular to`qilgan paypoqlarga kiyib, tatar bast poyabzali “tatar chabata” kiyib olgan.
Tatar xalqi madaniyatining o`ziga xos xususiyatlarini ayollarning milliy liboslarini tahlil qilish orqali baholash mumkin.Axir hamma narsada go`zallikni ko`rsatishi kerak bo`lgan.Kiyimlar esa buning tasdig`idir.Tatar ayollari chiroyli,o`rnatilgan kiyim silueti va boy sharqona dekoratsiya (kashta tikish ,toshlardan foydalanish ,sable va tulki mo`ynasi ) uchun kurashdilar.
Ayollar bosh kiyimlaridan,xususan,mahalliy bo`lib, karton atrofida qattiq,g`ilofli mato bilan qoplangan va old tomoni o`ralgan va munchoqli kashtalar bilan bezatilgan bosh bog`ichlari (saraoch,sarauts) edi.Bayarm bosh kiyimlari kalfaklar(kepkalar) edi: ba`zilari katta, trikotajli yoki ipak va baxmal matolardan tikilgan,kashta ,tilla yoki kumush iplar ,jun, shinil, munchoqlar,marvaridlar bilan qoplangan ,ba`zan –zarhal iplarning chetlari,boshqalari-kichik o`lchamlar ,baxmal matodan qattiq karton tasma bilan tikilgan eski tangalar bilan bezatilgan.Bundan tashqari, ayollar silindrsimon yozgi va qishki shlyapalar ,tepasida sharf va ro`mol kiyishgan.Erkaklar do`ppi ,kigiz shlyapalar ,har xil turdagi qishki to`qilgan shlyapalar kiyishadi.Tatar xalqi ham kiyinish tizimi o`ziga xos.

Xulosa.
Har bir xalqning milliy o`ziga xosligini,mentalitetini,urf-u odatlarini aks ettiruvchi qadimgi davrlarda yaratilgan va hozirgi kunlarda foydalaniladigan ,madaniyati va tarixi bilan uzviy bog`liq bo`lgan kiyim-kechaklar hisoblanadi. Har bir mintaqa,xalq,elat uchun o`ziga xos farq va xususiyatlar,kiyim turlari ,usullari mavjud.Kiyim –kechaklar o`sha mamlakatning tarixi ,san`ati,madaniyati ,milliy qarashlari haqida axborot beradi.

O`zbek va tatar xalqi azaldan qardosh xalq sanaladi. O`zbek tili ham o`zining serqirraligi va boyligi bilan tillar tizimida o`z o`rniga ega. Tatar tili bilan o`xshash va farqli jihatlari mavjud.Lekin ikkala xalq ham o`z olamidan ,hayotidan,tarixidan,madaniyatidan kelib chiqib yashab kelmoqda.Xalq turmushining barcha sohalarida milliy kiyim-kechaklarni o`rganish o`sha xalqning boshqa xalqlar bilan o`zaro aloqalarini tatbiq etish bilan chambarchas bog`liq.U moddiy va ma`naviy yodgorliklar ichida xalqlarning milliy o`ziga xosligini aks ettiruvchi va etnik belgilarini ko`rsatuvchi mezon hisoblanadi.Shu ma`noda kiyim –kechak nomlarini o`rganish yer kurrasida necha ming yillardan beri yashab kelayotgan xalqlar boy madaniy merosi, shu bilan birga ularning an`analari,yashash tarzi haqida kattagina ma`lumot ham beradi.Kiyim-kechaklar nafaqat insonlarning tabiiy va estetik ehtiyojlarini qondiradi,shu bilan birga ularda har bir millatning urf-odatlari,ijtimoiy munosabatlar ,mafkuraning ba`zi bir elementlari ,diniy e`tiqod , nafosat va estetik normalar o`z aksini topadi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Абдуллаев Ф.Ўзбек тили лексикасининг баъзи бир маъсаларига доир.
Пушкин номидаги Тил ва адабиёт институти асарлари тўплами. 1-китоб. -Т.: 1949, -29 бет. (Abdullaev F. On some issues of the lexicon of the Uzbek language.
Collection of works of the Pushkin Institute of Language and Literature. Book 1. -T .: 1949, -29 pages.)

2. 
   Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилдли. 1-жилд. -Т.: Фан, 1987. (Alisher Navoi. A perfect collection of works. 20 volumes. Volume 1 -T .: Fan, 1987.)
   
3. 
   Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилдли. 2-жилд. -Т.: Фан, 1987. (Alisher Navoi. A perfect collection of works. 20 volumes. Volume 2 -T .: Fan, 1987.)
   
4. 
   Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилдли. 7-жилд. -Т.: Фан, 1991. (Alisher Navoi. A perfect collection of works. 20 volumes. Volume 7 -T .: Fan, 1991.)
   
5. 
   Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилдли. 8-жилд. -Т.: Фан, 1991. (Alisher Navoi. A perfect collection of works. 20 volumes. Volume 8 -T .: Fan, 1991.)
   
6. 
   Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилдли. 9-жилд. -Т.: Фан, 1992 (Alisher Navoi. A perfect collection of works. 20 volumes. Volume 9 -T .: Fan, 1992)
   
7. 
   Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилдли. 10-жилд. -Т.: Фан, 1992. (Alisher Navoi. A perfect collection of works. 20 volumes. Volume 10 -T .: Fan, 1992.)
   
8. 
   Алишер Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилдли. 11-жилд. -Т.: Фан, 1993. (Alisher Navoi. A perfect collection of works. 20 volumes. Volume 11 -T .: Fan, 1993.)
   
9. 
   Алишер Навоий асарлари тилининг изоҳли луғати. I жилд. – Т.: Фан, 1983 (Alisher Annotated dictionary of the language of Alisher Navoi's works. I skin. - T .: Fan, 1983)
   
10. 
    Алишер Навоий асарлари тилининг изоҳли луғати. IV жилд. – Т.: Фан, 1985. (Alisher Annotated dictionary of the language of Alisher Navoi's works. Volume IV.
    

- T .: Fan, 1985.)

11. 
    Асомиддинова М. Кийим-кечак номлари. Тошкент, 1981.-Б.14.
    

(Asomiddinova M. Clothing names. Tashkent, 1981.-P.14.)

11. 
    Алишер Навоий асарлари луғати. –Т.: Ғ.Ғулом номидаги “Адабиёт ва санъат нашриёти”, 1972.. –Б.654. (Dictionary of works of Alisher Navoi. - T .: "Literature and Art Publishing House" named after G. Gulom, 1972 .. - P.654.)
    
12. 
    Тоғаев Т. Алишер Навоий асарларида кийим-кечак номлари. “Филологик тадқиқотлар–VIII” илмий анжуман материаллари. –Т.: “Алишер Навоий университети” НМУ, 2018. -Б.16. (Tog'aev T. Names of clothes in the works of
    

Alisher Navoi. Proceedings of the scientific conference "Philological Research-VIII".
–T .: “Alisher Navoi University” NMU, 2018. -P.16.)

11. 
    Усмонов У. Художественная интерпретация проблемы пророчества в узбекской литературе. ISJ Theoretical & Applied Science, 01 (69), 41-48. http://so-i.org/1.1/TAS-01-69-9(Usmonov U. Khudojestvennaya interpretation problemy prorochestva v uzbekskoy literature. ISJ Theoretical & Applied Science, 01 (69), 41-
    

15. http://s-o-i.org/1.1/TAS-01-69-9That should have been translated as well)
16. Sodiqova N. S, Oʻzbek kiyimi, T., 2002;
17. Zanyatiya i bit narodov Sredney Azii, L.,
1971; Abdullayev T. A., Xasanova S. A.,
18.Odejda oʻzbekov (XIX — nachalo XX v.),
19. T., 1978; Kostyum narodov Sredney Azii, M., 1979; Suhareva O. A., Istoriya sredneaziatskogo kostyuma.
20. Samarqand (2-pol. 19 - nach. 20-v.), M., 1982; Raximova 3. I., Sredneaziatskiy jenskiy kostyum na miniatyurax Maverannaxra XVI—XVII v. (Kultura
21..Srednego Vostoka), T., 1990; Underova L. V., Oʻzbekskaya narodnaya odejda konsa XIX-XX v., T., 1994.

1^ Асомиддинова М. Кийим-кечак номлари. Тошкент, 1981.-Б.14.

2^ Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилдли. 9-жилд. -Т.: Фан, 1992. –Б. 237.

3^ Тоғаев Т. Навоий асарларида кийим-кечак номлари. “Филологик тадқиқотлар–VIII” илмий анжуман материаллари. –Т.: “Навоий университети” НМУ, 2018. -Б.16.

4^ Алишер Навоий асарлари тилининг изоҳли луғати. I жилд. – Т.: Фан, 1983. –Б. 24..

5^ Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилдли. 2-жилд. -Т.: Фан, 1987. –Б.7.

6^ Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилдли. 7-жилд. -Т.: Фан, 1991. –Б 89.