O‘zbek1ston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

" 7.10-jadvvl
Rentabellik tvhlili

Ky‘asatkichlaa	O‘tgvn yil	Hisubyt yili	(+;-)
B	V	G	D
Mahsulyt sytishdan syf tushum	125987	152485	+26498
Sotilgan mahsulyt tannarxi	102574	135425	+32851
Sytishdan ylingan fyyda	23413	17060	-6353
Syf fyyda	2589	3125	+5365
Asysiy vysitalar y‘r^chv yillik qiymati	5213	5632	+419
Aylanmv mvblag‘lari o‘rtnchn yillik qiymati	8752	9521	+769
KQrxyna mulki	15562	17892	+4330
O‘zlik mablag‘lari	8542	8965	+423
Qvrz mvblag'lari	2546	3212	+670
Mahsulyt rcntabelligi	18,6	11,2	-7,4
Asysiy vysitvlar rentabelligi	49,6	55,4	+5,8
Aylanma mvblag'lar rentvbelligi	29,6	32,8	+3,2
Ishlab chiqarish tannvrxi rentvbelligi	22,8	12,6	-10,2
O‘z mablag‘alnri rentabelligi	30,3	34,8	+4,5
Jvmi mulkka nisbvtvn rentvbellik	16,6	17,5	+0,9
Umumiy rentabellik	18,5	20,6	+2,1
Qvrz rentabclligi	101,7	97,2	-4,5

10. 
    jadval ma'lumotlaridan shuni xulosa qilish mumkinki, korxonada rentabellik ko‘rsatkichlari o‘tgan yilga nisbatan bir qadar o‘sgan. Faqat mahsulot rentabelligi, ishlab chiqarish tannarxi va qarz mablag‘alariga nisbatan rentabellik ko‘rsatkichlari bo‘yicha o‘tgan yilga nisbatan pasayish kuzatilgan.
    

Asosiy vositalar rentabelligi 5,8 % ga, aylanma aktivlari rentabelligi (moddiy) 3,2 % ga, o‘z mablag‘lari rentabelligi 4,5 % ga, jami aktivlar rentabelligi 0,9 %o ga, umumiy rentabellik 2,1 % ga o‘sgan.
Rentabellik o‘zgarishiga ta'sir etuvchi omillarga tahlilda alohida ahamiyat beriladi. Rentabellik o‘zgarishiga ta'sir etuvchi omillami ularda qatnashuvchi birliklarga nisbatan belgilash mumkin. Misol uchun, mahsulotni sotishga nisbatan rentabellik o‘zgarishiga sotishdan olingan yalpi foyda summasining o‘zgarishi va sotishdan olingan tushumlar summasining o‘zgarishi ta'sir etsa, asosiy vositalar rentabelligiga korxona sof foydasining o‘zgarishi va asosiy vositalaming o‘rtacha yillik qiymatining o'zgarishi, umumiy rentabellikka bir so‘mlik tushumga to‘g‘ri keladigan sof foyda summasining o‘zgarishi, asosiy vositalar qaytimining o‘zgarishi va moddiy aylanma mablag‘lar qaytimining o‘zgarishlari ta'sir qiladi va h.k.
»■'

6. 
   Korxona moliyaviy holati tahlili
   

Moliyaviy holatni ifodalovchi ko‘rsatkichlar korxonaning muhim iqtisodiy ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Bu boradagi tahlil moliyaviy hisobot hamda boshqa zarur manbalardagi ma'lumotlar asosida o‘tkaziladi. Moliyaviy holat bir qator muhim ko‘rsatkichlar hamda hisob-kitoblar bilan o‘rganiladi. Ulaming ayrimlarini tartib asosida ko‘rib chiqamiz.
Moliyaviy tahlilda korxona mulki, ulaming manbasini chuqur o‘rganiladi. Chunki, korxonada mulklar va ulamiljg manbalarining holati va o‘zgarishi moliyaviy holatning muhim jihati hisoblanadi. Quyidagi jadvalda korxona mulkining hajmi va tarkibi keltirilgan.
7.11-jadval

		korxona mulkining tah				lili
	Mol-mulkning tarkibi	Yil boshiga		Yil oxiriga		0‘zgarishi (+,-)
		Ming sum	%	Ming sum	%o	Ming sum	%	Yil boshiga nisbatan %
1.	Uzok muddatli aktivlar	251184	73,7	265548	71,7	14364	-2,0	5,7
2.	Joriy aktivlar	89545	26,3	104694	28,3	15149	2,0	16,9
	Shu jumladan:
A)	Tovar moddiy zaxiralar	7946	2,3	12216	3,3	4270	1,0	53,7
BJ.	Pul mabaglari va kimmatli kogozlar	834	0,2	-			-0,2	0,0
V)	Debitorlar	80765	23,7	92478	25,0	11713	1,3	14,5
	Balans aktivining jami	340729	100	370242	100	29513	0,0	8,7

10. 
    jadval ma'lumotlaridan ko‘rinib turibdiki xo‘jalikning mol mulki yil boshiga nisbatan 29513 ming so‘mga ko‘paygan. Bu yaxshi ko‘rsatkich, albattta. Bunda uzok muddatli aktivlar 14364 ming so'mga, joriy aktivlar esa 15149 ming so‘mga oshgan. Korxona, ham ishlab chiqarishga sharoit yaratmoqda, ham mablag‘lar aylanishini oshirmoqda. Biroq debitor korxonaning qarzlari hamon yuqoriligicha qolmoqda. Umuman olganda xo‘jalikning mulki mavjud va u oshib bormoqda.
    

Shundan so‘ng balansni passiv qismi o‘rganiladi.
Balansning passiv qismida xojalik mablag‘larining qoplash manbalari ko‘rsatiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mablag‘lami to‘ldirish quyidagilardan iborat:

1. 
   0‘zlik mablag‘laming manbalari.
   
2. 
   Majburiyatlar.
   

Bozor iqtisodi talabidan kelib chiqqan holda xojalikda qarz kam bo‘lgani ma'qul. Ushbu -jadvalda xojalik mablag‘larining manbalari ko‘rsatilgan.
7.12-jadval
Korxonada balans passivi tahlili

Xt	Mol-mulkning tarkibi	Yil boshiga		Yil oxiriga			0‘zgarishi (+, -)
		Ming sum	%		Ming sum	%		Ming sum	%	YU boshig a nisba- tan %
1	O‘zlik mablaglari manbalari	201291	59,1		234146	63,2		32855	4,2	16,3
2	Maihuriyatlar	139438	40,9		136096	36,8		-3342	-4,2	-2,4
	Shu jumladan:		0,0			0,0		0	0,0
A)	Uzok muddatli kredit va karzlar	118815	34,9		113768	30,7		-5047	-4,1	-4,2
B)	Kiska muddatli kredit va karzlar	7849	2,3		9945	2,7		2096	0,4	26,7
V)	Kreditorlik karzlari	12774	3,7		12383	3,3		-391	-0,4	-3,1
	Balans passivining jami	340729	100		370242	100,0		29513	0,0	8,7

10. 
    jadval ma'lumotlaridan ko‘rinib turibdiki korxonada mablag‘lar manbai ham 29513 ming so‘mga ko‘paygan. 0‘zlik mablaglari manbalari 32855 ming so‘mga keskin oshgan. Majburiyatlar esa - 3342 ming so‘mga kamaygan. Bu borada xujalikdagi axvol yaxshilangan. Bu esa moliyaviy holatni manbalar bo‘yicha yanada yaxshilanganini namoyon qiladi.
    

Uzoq muddatli kredit va qarzlar yil oxiriga kamaygan. Bu ham yaxshi holatlardan biri hisoblanadi. •
Tahlilda zaxiralari va xarajatlarni har tomonlama o‘rganish o‘ta muhimdir. Bunday mablag‘lar tarkibiga ishlab chiqarish zaxiralari, ya'ni xom-ashyo va materiallar, sotib olingan yariin fabrikatlar va komplektlovchi buyumlar, konstruksiya va detallar, ikkilamchi materiallar va o‘matilgan asbob-uskunalar, ehtiyot qismlar, parvarish va boquvdagi chorva mollari, urug‘ va yem- xashak va boshqalar kiradi. Ular xo‘jalikning bir me'yorida ishlashi hamda mahsulot ishlab chiqarishi va shartnoma bo‘yicha sotish rejasini ta'minlashga yetarli bo‘lishi lozim. Shuningdek, zaxira va xarajatlar tarkibiga o‘simlik va chorvachilik bo‘yicha tugallanmagan ishlab chiqarish, kelgusi davr xarajatlari, tayyor mahsulot va boshqalar ham kiradi. Tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlarini ham o‘rganish va tahlil etish lozim bo'ladi.
Shu bilan birga, moliyaviy holat tahlilida aylanma mablag‘- lami qoplashga o‘zlik manbalarining yetarliligi yoki yetishmas- liligini tahlili ko‘rib chiqiladi.
Quyidagi jadvalda zaxira va xarajatlami qoplashga o‘zlik manbalaming etarliligini aniqlash uslubi keltirilgan.

10. 
    jadval
    

„ Zaxira va xarajatlami koplashga tegishli manbalar bilan ta'minlanganlikni tahlili