O’zbekistan Respublikasi Joqari ha’m Orta Arnawli Bilimlendiriw Ministrligi

O’zbekistan Respublikasi Joqari ha’m Orta Arnawli
Bilimlendiriw Ministrligi

A’jiniyaz atindag’i No’kis Ma’mleketlik Pedagogikaliq Instituti

“Sirtqi bo’lim” fakulteti
“Pedagogika ha’m psixologiya” qa’nigeliginin’
3 - B kurs talabasi Redjepova Madinanin’
“Sotsial psixologiya” pa’ninen
“Oqitiwshi iskerliginde pedagogikaliq sheberlik”
temasinda

O’z Betinshe jumisi

Orinlag’an: Redjepova Madina
Qabillag’an: Babajanova Gu’lmira

Tema : Oqitiwshi iskerliginde pedagogikaliq sheberlik

Joba :

1. Pedagogikaliq sheberlik haqqında túsinik

2. Pedagogikalıq sheberliktin’ tiykarǵı strukturalıq bólimleri.

3. Oqıtıwshı iskerliginde pedagogikaliq sheberlik ha’m onıń jámiyette tutqan ornı

Oqıw -tárbiya jumısları processinde eń joqarı nátiyjelerge erisip, iskerliginiń joqarı dárejede bahalaniwin hám ha’r tárepden tán alınıwın qa’lemeytug’in oqıtıwshı tabılmasa kerek. Bul ma’qsetke jetiw alip barilatu’in oqitiwshinin’ jumisin pedagogikalıq sheberlik deymiz. Al pedagogikalıq sheberlik ne? Onıń mánisi neden ibarat? Oǵan qanday eriwgse boladı? Házirgi zaman pedagogika hám psixologiya salasındaǵı ádebiyatlarda «Pedagogikalıq sheberlik» túsinigine tiyisli túrlishe túsindirmelerge dus kelemiz. Bul túsiniktiń mánisin bir qansha tolıqlaw, anıqlaw tariypi «Pedagogik ensiklopediya»de berilgen dey múmkin.

Bizińshe, basqalarǵa salıstırǵanda bul tariyp pedagogikalıq sheberlik mazmunın hám mánisin bir qansha duris ko’rsetedi : “Tárbiya beriw hám oqıtıwda joqarı dárejege erisiw jáne onı mudami rawajlandirip barıw múmkinshiligin támiyinleytuǵın kórkem óner bolıp, balaǵa mehir qoyǵan hám óz kásibin jaqsı kórgen hár bir oqıtıwshınin’ orinlaytuǵın jumisi bolıp tabıladı. Óz jumısınıń sheber ustası bolǵan pedagog - bul joqarı dárejede mádeniyatlı, óz pánin tereń biletuǵın, pánniń yamasa kórkem ónerdiń tiyisli tarawların jaqsı analiz ete alatug’in, tárbiyalaw hám oqıtıw usillarin jetilisken iyelegen qánige”.
Bul tariypti jaqsı túsinip, onıń mazmun mánisin analiz etetuǵın bolsaq, bul tariypde Pedagogikalıq sheberlik túsinigi mazmunına kiretuǵın tómendegi máselelerdi ajıratıw múmkin boladı :

1. 
   Ulıwma mádeniyat joqarı dárejesi, bilimpazlıq hám aqıl -ziyrekliktiń joqarı kórsetkishi;
   

2. Ózi oqıtıp atırǵan pánine tiyisli keń hám tereń bilim;

3. Pedagogika, ulıwma, jas hám pedagogikalıq -psixologiya sıyaqlı pánler salasındaǵı bilimler menen qurallang’anliq, olardan oqıtıw hám tárbiyalaw jumısları tájiriybesinde erkin hám ustalıq menen paydalana biliw;
4. Oqıw -tárbiya jumısları metodikasın jetilisken iyelegenlik.

Pedagogikalıq sheberliktıń mazmunında tómendegi óz-ara baylanıslı bolǵan tiykarǵı bólimlerin ajıratıw múmkin:

1. Pedagogikalıq adamgershilik baǵdarı ;
2. Qánigelikke tiyisli bilimler;
3. Pedagogak qábilet;
4. Pedagogikalıq texnika (kónlikpe-talant)

Oqıtıwshılıq dúnyadaǵı eń áyyemgi kásiplerden biri bolıp tabıladı. Onin’ social áhmiyeti hesh qashan kemeymeydi, so'nbeydi. Oqıtıwshılıq kásibi bir qatar zárúrli talaplarǵa juwap beriwi kerek.Házirgi dáwirde, biz g’azrezsiz Ózbekstanda qurıp atırǵan demokratiyalıq huquqiy mámlekette iskerlik kórsetetuǵın oqıtıwshı qanday bolıwı kerek? Házirgi zaman oqıtıwshınıń shaxsı ushın eń zárúrli tiykar - bul adamgershilik bag’dari bolıp tabıladı. Oqıtıwshı júdá joqarı dárejede ulıwma mádeniyatqa iye adam. Ol júdá kóp zattı biliwi kerek, házirgi zamanda ózi oqıtıp atırǵan pán salasındaǵı tabıslardan,jańalıqlardan xabardar bolıwı, óz oqıwshıların hár kúni oqıwǵa uyretip barıw ushın ózi úzliksiz oqıp úyreniwi, óz bilimin toliqtırıp, tereńlastirip barıwı kerek.

Sonday eken, oqıtıwshı pedagogikalıq sheberliginiń u’lesı óz ústinde islep barıw - ǵárezsiz oqıw bolıp tabıladı.
Pán hám mádeniyat rawajlanıwı tálim-tárbiya jumıslarınıń qaysı tártipte alıp barılıwınan kelip shıǵadı. Bul filosofiyalıq isenim mámleket áhmiyetine iye bolǵan social nizamlıq esaplanadı. Ózbekstan ǵárezsizlikke eriskennen keyin tálim-tárbiya salasında, milliy etika –a’depti qayta tiklew boyınsha, milliy úrp-ádetler, hár túrli dástúrlerdi ornina qoyıw, milliy qádiriyatlardı jáne de rawajlandırıw jóninde júdá keskin hám ullı o’zgerisler bolǵanı belgili bolıp tabıladı.

Mámlekettiń ullı keleshegi - jaslardı tereń bilimli hám pákize etika -ádep, końil yesi etip tárbiyalaw kerekligin esdan shıǵarmaw kerek. Bul úlken mashqalada uqıplı, bilimli pedagoglardın’ ornı zárúrli hám pedagogikalıq sheberlik pániniń roli úlken.

«Pedagogikalıq sheberlik» pániniń predmetin pedagogtin’ iskerligi quraydi. «Pedagogikalıq sheberlik» tıń maqseti bolsa - sheber pedagogtı tárbiyalawdan ibarat.
Pedagogikalıq sheberlik pániniń wazıypaları :
- tárbiyanıń mánisin hám shaxstı hár tárepleme rawajlandiriwda tárbiyanıń rolin ashıp baradı ;

- tárbiyanıń maqseti, mazmunı, usılları, onı shólkemlestiriwdegi formaları ortasındaǵı baylanısıwlardı kórsetedi;

- sonıń menen birge pedagogikalıq sheberlik páni óz rawajlanıwı dawamında tálim-tárbiya salasındaǵı tájiriybelerdi ulıwmalastıradı, tárbiyanıń keleshektegi rawajlanıw jolların kórsetip beredi, tárbiyalıq islerdiń formaların kórsetedi.

Oqıtıwshınnng pedagogikalıq sheberligi sonday bir ilmiy tájriybeler jıyındısi esaplanadi, ol pedagogqa tárbiyalaniwshilar kórip hám esitip turǵan zatlar arqalı óz pikirlerin jetkiziw imkaniyatın beredi.

Pedagogikalıq uqıptıń strukturalıq bólimleri:

1. Kásiplik bilim:

A) Teoriyalıq bilimler
B) Ámeliy bilimler
C) Metodikalıq bilimler

2. Pedagogikalıq qábilet:

A) Didaktik qábilet
B) Akademikalıq qábilet
C) Perseptiv qábilet
D) Suggestiv qábilet hám t.b.
Keyingi jıllarda pedagogikalıq sheberlik kategoriyasina salıstırǵanda jańas ko’z- qaraslar payda boldı. Pedagogikalıq sheberliktıń dástúriy túsindirmelerine bir qansha sheginiw de júz berdi (I. A. Zyazyun, N. v. Kuzmina, vASIastenin).
Pedagog izertlewshilerdiń Sankt-Peterburg mektep, pedagogikalıq sheberliktı adamniń bólek jaǵdayı - yaǵnıy onıń kásiplik shınıǵıwı keń mániste adamlar menen islewdiń ayriqsha tarawı bolǵan pedagogika esaplanadı, dep xarakterleydı.
Pedagogikalıq uqıptıń u’lesı pedagogikalıq qa’bilet bolıp tabıladı.Pedagogikalıq qa’bilet, degende konkret tariyxıy dáwirde qabıl etilgen normalar , standartlar hám talaplarǵa muwapıq pedagogikalıq wazıypanı orınlawǵa uqıplılıq hám tayınlıq penen belgilenetuǵın integral kásiplik-jeke minezleme túsiniledi.
Pedagogikalıq qa’bilet pedagogikalıq tarawda sheberlik penen islep atirǵan adamniń tálim hám tárbiya jumısında insa’niyat toplaǵan barlıq tájiriybelerden ratsional paydalanıw qábiletin názerde tutar eken, sonday eken, ol jeterli dárejede pedagogikalıq iskerlik hám munasábetlerdiń ma’qsetke muwapıq usılları hám formaların iyelewi kerek boladı.

Kásiplik-pedagogikalıq qa’bilettıń bas kórsetkishi bul insanǵa, shaxsqa bag’darlang’anliq bolıp tabıladı.

Kásiplik-pedagogikalıqlıq qa’bilet pedagogikalıq haqıyqatlıqtı izbe-iz tu’siniw biliw hám ol jaǵdayda izbe-iz háreket ete alıw mamanlıǵın óz ishine aladı. Bul páziylet pedagogikalıq process logikasınıń pútinliginshe hám pútkil strukturası menen birgelikte kóre alıw, pedagogikalıq sistemanıń rawajlanıw nizamlıqları hám baǵdarların túsiniw múmkinshiligin támiyinleydi hám de maqsetke muwapıq iskerlikti konstruksiyalawdı ańsatlastiradi.
Qa’bilet oqıtıwshı ushın oǵada zárúrli bolǵan ush jaǵday menen baylanısqan zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalardı iyelewdi talap etedi:

* adamlar menen óz-ara baylanısda bo'ishda, materiallıq baylanısda bolıw ;

* páni tarawı boyınsha informaciyalardı qabıl ete biliw jáne onı oqıtıw mazmunına maslap qayta islew hám onnan ǵárezsiz oqıwda paydalana alıw ;

* oqıw informaciyaların basqalarǵa bere alıw.

Kásiplik-pedagogikalıq bilimpazlıq tiykarınan tórt komponenti menen xarakterlenedi:

* shaxsqa, insanǵa bag’darlang’anliq;

* pedagogikalıq haqıyqatlıqtı izbe-iz aqıl etiw;

* pán tarawına jónelgenlik;

* pedagogikalıq texnologiyalardı iyelew.

Házirgi ta'lim sha’rayatında kásiplik-pedagogikalıq uqipliliq taǵı úsh komponent menen toldırıladı :

* uqipliliq, ulıwma, óz iskerligin jáhán pedagogikalıq mádeniyatı dárejesinde islep shıǵılǵan tájiriybeler tiykarında shólkemlestiriw qábileti hám de oǵan hám watanımız daǵı pedagogikaǵa integrasiyalasha alıw ;

* (óz áskeriy xızmette bir sapta bolǵanları tájiriybesi hám innovciyalıq tájiriybeler menen óz-ara nátiyjeli munasábet ornatıw qábileti;

* óz tájiriybelerin uliwmalastiriw hám basqalarǵa bere alıw ilmiy tájriybesinde kórinetuǵın boladı.

Pedagogdıń kásiplik bilgirligi kreativlik menen xarakterlenedi.

Kreativlik - bul kásiplik turmıs usılı, kóp qırlı tálim procesi hám sistemasınıń maqsetleri, mazmunı, texnologiyaları júzesinde jańa pedagogikalıq haqıyqatlıqtı jaratıw qálewi hám ilmiy tájriybesi bolıp tabıladı. Kreativlik oqıtıwshına innovciyalıq ózgerisler aǵımına maslasıp alıwına járdem beredi.

Hár qanday dárejedegi kásiplik bilgir pedagogikalıq reflektsiyaga ılayıq bolıp tabıladı.

Reflektsiya - pikirlewdiń arnawlı usılı bolıp, pedagogikalıq haqıyqatlıqqa, tariyxıy -pedagogikalıq tájiriybege, arnawlı bir kásiplik poziciyanıń tasıwshısı bolǵan óz ózligine qayta názer taslaw bolıp tabıladı.
Joqarıdaǵı kásiplik-pedagogikalıq bilimpazlıqtı quraytuǵın barlıq komponentler quramalı strukturanı payda etip, qánigediń «ideal modeli»ni qáliplestira baradı hám sońı nátiyjede tıǵız birlesip ketedi hám de oqıtıwshı shaxsı iskerligi xarakteristikaın belgileydi.
Uqipliliq tek iskerlik processinde hám konkret kásip sheńberinde kórinetuǵın boladı hám bahalanadı.
Pedagogikalıq ortalıqta oqıtıwshı iskerligin bahalawda, ádetde, pedagogikalıq mádeniyat termini qollanıladı.
Pedagogikalıq mádeniyat kásiplik iskerliginiń individual mazmunı menen baylanısadı. Pedagogikalıq uqipliliq oqıtıwshınıń joqarı nátiyjelerge jetiwin támiyinleydi.
Pedagogikalıq mádeniyat iskerlik hám munasábetlerge estetik forma beredi. Pedagogikalıq iskerlik pedagogikalıq mádeniyat túsinigi analizi faktorı bolip xızmet etedi.
Pedagogikalıq mádeniyat ulıwma mádeniyat kórinetuǵın bolıwı bolıp tabıladı. Mádeniyat iskerlik procesi hám nátiyjesi bolıp esaplanıw subektning dúnya obiektlerin ózlestirip barıwdaǵı barlıq is-háreketlerin qamtıp alıwshı sotsial hádiyseni ańlatadı. Mádeniyat insan jaratqan, sonıń menen birge, qanday qural hám metod menen jaratqan barlıq hádiyselami ózinde birlestiradi.
Pedagogikalıq mádeniyatda, ulıwma mádeniyatda bolǵanı sıyaqlı, predmet-tuwındı hám texnikalıq-texnologiyalıq tárepler bar.
Pedagogikalıq mádeniyat bir qatar sistema payda etuvchiunsurlarga iye. Olarǵa tómendegiler kiredi:

Pedagogikalıq proektlestiriw mádeniyatı. Ol ob'ektiv múmkinshilikler menen talap hám tileklerdi óz-ara koefficientlegen halda maqsetti tuwrı tańlay alıw, wazıypalardı belgilep alıw, olardıń echilish basqıshların joybarlaw hám de zárúr qurallardı tańlap alıw ilmiy tájriybesi bolıp tabıladı. Proektlestiriw mádeniyatın kórsetiw bul ijodga, yaǵnıy ayrıqsha jańanı jaratıw, ornatılǵan normalar hám úlgiler shegarasınan shıǵıp keta alıw qábileti ham bolıp tabıladı.

Bilimlilik mádeniyatı. Ol pedagogikalıq bilimlerdiń hár túrliligi hám pedagog tárepinen bul bilimlerdi iyelenishini ańlatadı.
Dúńyaǵa kózqaras mádeniyatı. Onıń dárejesin kóbinese pedagog hám oqıtıwshınıń óz-ara munasábetleri procesi hám nátiyjeleri belgileydi. Túrli úlgindegi dúńyaǵa kózqarastıń bar ekenligi, atap aytqanda, stixiyali, úzliksiz, ilimiy hám mistik, irratsional, optimistik hám pessimistik, dogmatik hám sın kózqarastan, diniy, ateistik, ratsional hám pedagogikalıq iskerlik subektining da bir neshe úlgisi bar ekenin talap etedi.Dúńyaǵa kózqaras mádeniyatı pán, filosofiya, dinge sıyınıw sıyaqlı ruwxıy mádeniyat elementleri menen tanısıw sıyaqlında qáliplesedi.Pedagogikalıq mádeniyat taǵı bir elementi pikirlew mádeniyatı bolıp tabıladı.

Pikirlew mádeniyatı da kúndelik turmıs processinde ádetdegi qurallar, da arnawlı qurallar (onıń quramına formal logikanı úyreniw de kiredi) de payda boladı.Sezim etiw mádeniyatı. Ol insanlar joqarı keshinmalarining keń muwapıqlıǵı tuwındı bolıp, olarsız pedagogikalıq processda baylanıstiń bolıwı múmkin emes.

Bahalaw mádeniyatı ol yamasa bul sebep hám hádiyseler boyınsha etikalıq, estetik, siyasiy, huqıqıy, diniy yamasa filosofiyalıq xarakter degi maman húkim shıǵarıw qábileti bolıp tabıladı
Baylanıs mádeniyatı pedagogikalıq mádeniyat eń zárúrli kompanenti bolıp, ol pedagogdıń studentler, ata-analar hám de administraciya yamasa tómen wazıypa egallovchi shaxslar, sonıń menen birge, pedagogikalıq jumıs sheńberinden sırtdaǵı barlıq insanlar menen ushırasıw mádeniyatların óz ishine aladı.

Shólkemlestirilgen mádeniyat da pedagogikalıq mádeniyat sistemasına kiredi hám ol oqıtıw hám de tárbiya procesin pedagogikalıq sheńberdiń túrli dárejelerinde (jámiyette, oqıw orınlarında, balalar gruppalarında ) shólkemlestiriw múmkinshiligin beredi.

. Pedagogikalıq uqıptıń strukturalıq bólimleri.

Pedagogikalıq uqıptıń strukturalıq bólimlerine tómendegiler kiredi:

* Hár bir student ushın aktual bolǵan turmıslıq mazmun rawajlanıwın, studenttiń sol rawajlanıw kesmasida, háreket ete alıwında, onıń turmıs mamunining ashılıwı hám ámelge asıwında oqıtıwshı qanday bilim menen oǵan járdem kórsete alıwın bila alıw» uqıplıtyati;

* ayırım oqıtıwshılar rawajlanıw mazmunı hám kesmasi integrasiyasi esaplanǵan hám dejonli organizm retinde studentler (auditoriya hám b.) toparın onıń rawajlanıw hám mazmun kásip eta barıw processinde «ko'ra alıw»qábileti;

* integral mazmunı hám integral rawajlanıw kesmasini aqıl etiw ilmiy tájriybesi;

* óziniń organizmin joqarı dárejede ańǵarıw. Auditoriya, student óz tilekleri, motivları, ábzal kóriwi tárepinen olar ushın zárúr bolǵan haqıyqıy informaciyalardı ajrata alıw ilmiy tájriybesi;

* jeke ayrıqshalıqlar áqibeti retinde payda bolatuǵın túrli buzılıw jaǵdaylarınan aqıldı chal? itish;

* óz sezimleriniń názik ayırmashılıǵılanıw múmkinshilikleri jardeminde joqarı sezim menen basqarıw ;

* keń basqarıw repertuari, basqarıwdıń túrme-túr usılları, informaciyalardı uzatıw «qurollari»: dawıs, hatti-háreket, mimika hám basqalardı iyelew;

* kásiplik usıllar hám metodlardıń keń fondı ;

* metodologiyani iyelew.

Paydalanilg’an a’debiyatlar:

1. Ózbekstan Respublikası «Tatlim tuwrısında»gi Nızam. Bárkámal áwlad -

Ózbekstan rawajlanıwınig tiykarı.-T. 1997.

2. Bárkámal áwlad -Ózbekstan rawajlanıwınig tiykarı.-T. 1997.

3. I. A. Karimov. Ózbekstan : milliy ǵárezsizlik, ekonomika, siyasat, ideologiya.-T,

Ózbekstan, 1993.

4. Sayidahmedov H. Pedagogikalıq uqıp hám pedagogikalıq texnologiyalar. T. 2003.

5. Azizxo'jayeva N. N. Pedagogikalıq texnologoya hám pedagogikalıq uqıp. T. 2003.

5. Mahmudov N. Oqıtıwshı sóylewi mádeniyatı. T. 2007.

6. Musurmonova O. Ruwxıy qadriuatlar hám jaslar tárbiyası. T. 1996.