O`zbekistan respublikasi` xali`q bilimlendiriw ministrligi a`JİNİyaz ati`ndag`I` no`kis ma`mleketlik

TEORIYALI`Q MONOLOG 

 

Battoniy Abu Abdulloh Muxammed Ibn Jobir 

 

 Arab ma’mleketinde (858j-929j) du’nyag’a kelgen. Wol ulli’ astronom ha’m 

matematik yesaplanadi’. Raqqa ha’m Battoniy Bag’dadta wo’z ilimiy jumi’slari’n 

ali’p  barg’an.  Evropada  Albategniys  ati’  menen  ataqli’.  “Sinuslar  kestesi 

diziminin’ jormal usi’llari’ni’n’ bayani’” (“Tajrid usul tarkib al juy-ub”) “As-Sabiy 

---

5 

 

ziji”  (“Az-zij-as-sabi”)  siyaqli’  shi’g’armalari’  ma’lim.  Battoniy  “As-sabiy” 

Zijinde ½ den aralati’p kotangensler kestesin bergen, wonda Quyash ha’m Aydi’n’ 

qarama-qarsi’  turi’wi’ni’n’  273  tu’r  kestesi, jerdin’  geografiyali’q  koordinatalari’, 

533  juldi’zdi’n’  kestesi  de  berilgen.  Bul  shi’g’arma  Evropada  da  trigonometriya 

pa’ni  rawajina  u’lken  u’les  qosti’.  Aydi’n’  ko’rinetug’i’n  ta’repindegi  bir  krater 

Battoniy  ati  menen  atalg’an.  VI-XII  a’sirlerde  Shi’g’i’sta  ju’zege  kelgen  iri 

teakratik  ma’mleket  islam  xalifali’g’i’nda  pa’n  ha’m  ma’deniyat  rawaji’  ushi’n 

qolayli’  sharayat  ju’zege  keldi.

 

A’sirese

 

IX-XV  a’sirlerge  jaqi’n

 

ha’m  Worta 

Shi’g’i’s  ha’mde  Worayli’q  Aziya  ma’mleketlerinde  iri  medireseler  quri’ldi’. 

Bunda  Al-Battoniydin’  da  u’lesi  ko’p  boli`p  yesaplanadi’.  Al-Battoniy  grek 

astronomiyasi’nda  yerisken  jen’islerin  uluwmalasti’ri’p,  Ay  ha’reketine 

baylani’sli’ mag’li’wmatlardi’ ani’qladi’.