O’zbekistan respublikasi

2.2. Ta’lim jarayoni va sinfdan tashqari mashg’ulotlar jarayonida o’smirlarda huquqbuzarlikni oldini olishning pedagogik shart-sharoitlari

Ixtisoslashtirilgan alohida sharoitlarda tarbiyalash va ta’lim berish maktabi tarbiyalanuvchilarida turli predmetlar bo’yicha tashkil etiladigan mashg’ulotlar ta’limning asosiy shakli hisoblanadi. Mashg’ulotlar jarayonida predmetlar yuzasidan beriladigan bilimlar o’quvchilarga ma’lum fan sohasi bo’yicha nazariy bilim olish, bu borada ma’lum ko’nikma va malaka hosil qilish imkoniyatini yaratadi, natijada ularning bilim va tafakkur doiralari kengaddi.

O’quvchilar huquqiy madaniyatini shakllantirishda umumta’lim muassasalari o’quv dasturlariga kiritilgan ijtimoiy-huquqiy fanlarning roli beqiyos. Huquqiy bilimlarning majmui bo’lgan “O’zbekiston davlat va huquqi asoslari” hamda “Konsitutsiyaviy huquq” kabi o’quv kurslari ixtisoslashtirilgan alohida sharoitlarda tarbiyalash va ta’lim berish maktabi tarbiyalanuvchilariga ularning psixologik va fieiologik yosh xususiyatlari, bilim va tafakkur darajasiga to’la mos keluvchi asosiy huquqiy tushunchalar haqida ma’lumot bera olish quvvatiga ega.

O’quvchilarda huquqiy madaniyatni shakllantirish aniq maqsadni ko’zlovchi izchil jarayon bo’lgan huquq darslarida amalga oshiriladi.

Biz tadqiqot jarayonida mazkur fanlarning bu boradagi imkoniyatlaridan yetarli darajada va samarali foydalanishga harakat qildik.

Huquqiy fanlarni o’qitish jarayonida o’quvchilarning huquqiy madaniyatini shakllantirishdan ko’zlangan maqsad - o’quvchilarga ilmiy-nazariy huquqiy bilimlarni berish, ularni chuqurlashtirib borish, o’quvchilarning huquqiy bilimlarni egallash imkoniyatlarini aniqlash hamda ularda huquqiy faoliyatni tashkil etishning dastlabki ko’nikmalarini hosil qilish uchun pedagogik shart-sharoit yaratishdan iborat bo’ldi.

Huquqiy ta’limni tashkil etish jarayonida o’quvchilarning huquqiy madaniyatini shakllantirish yuzasida quyidagi vazifalar belgilandi:

1. 
   O’quvchilarga nazariy-huquqiy bilimlarni berish.
   
2. 
   O’quvchilar tomonidan o’zlashtirilgan nazariy-huquqiy bilimlarni chuqurlashtirib borish.
   
3. 
   O’quvchilarda huquqiy bilimlarni o’rganishga bo’lgan ehtiyoj va qiziqishni yuzaga keltirish.
   
4. 
   O’quvchilarda huquqiy me’yorlar, qonunlarga nisbatan chuqur hurmatni uyg’otish.
   
5. 
   O’quvchilarni huquq tizimida olib borilayotgan islohotlar mazmunidan xabardor etish.
   
6. 
   O’quvchilarda huquqiy munosabatlarga nisbatan ontli yondoshuvni qaror tortirish.
   
7. 
   O’quvchilarni har qanday ko’rinishdagi huquqbuzariklarga qarshi kurashga rag’batlantirish.
   
8. 
   O’quvchilarda huquqiy faoliyat ko’nikma va malakalarining shakllanishi uchun shart-sharoit yaratish.
   

Ushbu vazifalarni hal etish yo’lida tashkil etiladigan ta’lim jarayonida quyidagi didaktik shartlarga amal qilindi:

1. O’quvchilarga huquqiy bilim berish, ularda huquqiy me’yorlar, Qonunlarga nisbatan munosabatni qapop toptirish borasida aniq maqsadni ko’zlash.

2. Huquqiy ta’limning ilmiy asosida, ko’rgazmali, uzluksiz va tizimli bo’lishini ta’minlash.

3. O’quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlari, shuningdek, shaxsiy imkoniyatlarini inobatga olish.

4. Huquqiy ta’lim jarayonida keng qamrovli huquqiy axborotli muhitni yaratish.

5. Huquqiy ta’lim samaradorligini tahlil etib borish.

6. Huquqiy ta’limning ijtimoiy hayot bilan aloqadorligiga erishish.

Huquqiy ta’limni tashkil etishda quyidagi jihatlar yetakchi o’rin tutadi:

1. 
   Huquqiy ta’limning ilmiylik jihati - o’quvchilarni huquq, huquq tizimi, huquqiy me’yorlar, qonunlar, huquqiy munosabatlar mazmunidan xabardor etish, huquqiy me’yorlar, qonunlarning ijtimoiy hayotdagi o’rni, ahamiyati borasida o’quvchilar ongida tasavvur, idrok va tafakkurning qaror toptirishga yo’naltirishganligi bilan tavsiflanadi.
   
2. 
   Huquqiy ta’limning qadriyat jihati (ahamiyatlilik jihati) -yozma manbalar hamda mutafakkirlar ma’naviy merosida o’rin egallagan huquqiy mazmundagi qarashlar, g’oyalar, щuningdek, O’zbekiston Respublika Konstitusiyasi, davlat ramzlari, huquqiy-me’yoriy hujjatlar hamda fuqarolar or-nomusi, sha’ni, qadr-qimmati, huquq va burchlari dahlsiz ekanligini asoslashda, ularga nisbatan hurmat ko’rsatish, ularni xalq irodasining ifodasi sifatida e’zozlashga yo’naltirilganligi bilan izohlanadi.
   

3. Huquqiy ta’limning me’yoriylik jihati - huquqiy munosabatlarning muayyan tartib-qoidalar, me’yorlarga asoslanishi, huquqiy munosabatlar jarayonidagi shaxs xatti-harakatining majburlov asosida tashkil etalishini yoritish bilan tavsiflanadi.

4. Huquqiy ta’limning amaliy jihati - huquqiy bilimlarni o’zlashtirish, huquqiy faoliyat ko’nikma va malakalarini egallash asosida huquqiy munosabatlar jarayonida faol ishtirok etish, qonunlar ijrosini ta’minlash, harakat va harakatsizlikning qonuniy bo’lishiga erishish, fuqarolar va davlat mulkini asrash, har qanday ko’rinishdagi huquqbuzarlikka qarshi kurashishga yo’naltirilganlik bilan izohlanadi.

Huquqiy ta’limni tashkil etish jarayonida o’quvchilarning huquqiy madaniyatini shakllantirishning psixo-pedagogik asoslarini quyidagilar tashkil etadi:

• 
  huquqiy ta’lim maqsadi, mazmuni, vazifalari va tamoyillarining birligi hamda yaxlitligi;
  
• 
  o’quvchilarda huquqiy madaniyatni shakllantirishning bosh maqsadini aniqlash, ta’limiy va tarbiyaviy maqsadlarini belgilash;
  
• 
  huquqiy madaniyatning shakllanish tizimi (huquqiy→axborotli muhit → huquqiy munosabatlar → ehtiyoj → qiziqish → maqsad → rag’bat → faoliyat) mohiyatini ochib berish;
  
• 
  o’quvchilarki huquqiy me’yorlar, qonunlar talablariga qat’iy va og’ishmay amal qilish, intizomli bo’lish va ijtimoiy burchni anglashga qaratilgan huquqiy faoliyatni tashkil etishga tayyorlash;
  
• 
  o’quvchilar huquqiy madaniyatining ular umumiy kamolotidagi o’rni va rolini tavsiflash.
  

O’quvchilarda huquqiy madaniyatning shakllanishi quyidagi uch bosqichda amalga oshiriladi: