O’zbekiston aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qomitasi toshkent axborot tehnologiyalari universiteti

5-chizma. Boshqaruv ob'ekti va sub'ekti
Ishlab  chiqarishni  boshqarish  -  ishchilarni  boshqarishdan  iborat  bo’lib,  ular  o’z  navbatida
mehnat  vositalarini  boshqaradilar.  Odamlarni  boshqarish  ishlab  chiqarishda  ularning
munosabatlariga ham ta'sir ko’rsatishdir.
Masalan,  har  bir  korxona  tsexlararo  asosiy  va  yordamchi  tsexlar  o’rtasida,  har  bir  tsexda  esa
uchastkalararo;  o’z  navbatida  har  qaysi  uchastka  yoki  brigadalarning  ishchilari  o’rtasida  ishlab
chiqarish aloqalari va munosabatlari mavjud bo’ladi.
Shuningdek,  korxonalar  boshqa  korxonalar  bilan  mahsulot  sotish,  ishlab  chiqarish  vositalari
bilan ta'minlash borasida ham ishlab chiqarish aloqalarini o’rnatadi. Bu munosabatlar kooperatsiya
va mehnatni, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish darajasiga bog’liq.
Iqtisodiy  faoliyat  ishlab  chiqarishdan  boshlanadi.  har  qanday  ishlab  chiqarishda  ikki  omil  -
shaxsiy-insoniy omil va moddiy-ashyoviy omil ishtirok etadi. Chunonchi:
                                                    I
k
                       I
ch           
Т
         
А       I
ICh
v
Bu erda: I
k
 - ishchi kuchi (shaxsiy insoniy omil);
ICh
v
 - ishlab chiqarish vositalari (mehnat predmetlari, ya'ni xom-ashyo, materiallar va mehnat
qurollari, ya'ni mashina, asbob-uskunalar, o’lchash, hisoblash asboblari va hk.);
I
ch
 - ishlab chiqarish jarayoni;
T - taqsimot;
A - ayirboshlash;
I - iste'mol.
Ishlab  chiqarish  jarayonida  mahsulot  yaratiladi  va  u  taqsimot,  ayirboshlash  orqali  iste'mol
qilish bilan tugallanadi.
Ishlab  chiqarish  muhitida  boshqarish  faoliyatining  asosiy  maqsadi  -  bu  ishlab  chiqarish
samaradorligini oshirish va yuqori foyda olishdir. Foyda olish esa:
• 
ishlab chiqarish omillaridan foydalanish samaradorligiga;
• 
investitsiya samaradorligiga;
• 
mahsulot sifati va uning raqobatbardoshliligiga;
• 
tez va samarali qarorlarning qabul qilinishiga;
• 
yangi  texnika  va  texnologiyaning  joriy  qilinish  darajasi  kabi  qator  omillarga
bog’liqdir.

Demak, ishlab chiqarishni boshqarish bevosita, ishlab chiqarish jarayoniga ta'sir qiluvchi tashqi

va ichki omillarni boshqarish jarayonlarini o’z ichiga oladi. Chunonchi:
• 
ishchi kuchini boshqarish;
• 
ishlab chiqarish vositalarini boshqarish;
• 
texnikua va texnologiyani boshqarish;
• 
ishlab chiqarish samaradorligini boshqarish;
• 
mahsulot sifatini boshqarish;
• 
investitsiya samaradorligini boshqarish;
• 
innovatsion jarayonni boshqarish va b.
Qayd  qilingan  ob'ektlarni  boshqarish  dastlab  rejalashtirishdan  boshlanib,  ishlab  chiqarishni
tashkil qilish, uni tartibga tushirish, muvofiqlashtirish bilan davom ettirilib, nazorat bilan tugaydi.
Bu erda rag’batlantirish ishlab chiqarishni boshqarishning barcha funktsiyalari jarayonida o’z aksini
topadi.