O’zbekiston Milliy Universiteti Biologiya yo’nalishi Biologiya fakulteti 4-kurs 4-gurux talabasi Aripjanova Shaxloning evaluyutsiya nazaryasi fanidan Mustaqil ishi mavzu: irqlarning paydo bo’lishi

1. Inson irqi tushunchasi va uning xususiyatlari

"Irq" atamasi ma'lum irsiy biologik xususiyatlar (irqiy belgilar) majmuasida o'xshashliklar bilan tavsiflangan inson populyatsiyalari tizimini anglatadi. Ularning paydo bo'lishi jarayonida ushbu populyatsiyalar ma'lum bir geografik hudud va tabiiy muhit bilan bog'liq.

Zamonaviy taksonomiya asoslari nuqtai nazaridan, irqlar shubhasiz bir xil biologik turlarga, Homo sapiensga tegishli bo'lgan kichik turlar darajasiga mos keladi. Irqlar va hayvonlarning kichik turlari o'rtasidagi farq insonning ijtimoiy xususiyatiga bog'liq.

Va nihoyat, irq etnosdan biologik tanlanish mezonlari bo'yicha tubdan farq qiladi, garchi tarixiy sabablarga ko'ra ba'zan irqiy guruhlar va o'ziga xos etnik guruhlar qisman mos kelsa. Irqiy tasniflash amalga oshiriladigan belgilar kabi, irqi ham sof biologik tushuncha ekanligini yodda tutish muhimdir. Klassik irqiy xususiyatlarga tashqi ko'rinish kiradi - ko'zlarning rangi va shakli, lablar, burun, sochlar, terining rangi, yuzning tuzilishi va boshning shakli. Odamlar bir-birlarini asosan yuz xususiyatlari bilan taniydilar, bu eng muhim irqiy fazilatlardir. Tana tuzilishining yordamchi belgilari sifatida - bo'y, vazn, fizika, nisbatlar qo'llaniladi. Biroq, tana tuzilishining belgilari har qanday guruhda kalla tuzilishining belgilariga qaraganda ancha o'zgaruvchan bo'lib, bundan tashqari, ko'pincha tabiiy va sun'iy ravishda atrof-muhit sharoitlariga bog'liq va shuning uchun mustaqil tadqiqotlarda mustaqil manba sifatida foydalanish mumkin emas.

Uchuvchi simptomlar kam taqsimlanadi. Alohida fokuslar bo'yicha ularning ahamiyati nisbatan kichik hududlarda sezilarli darajada o'zgarishi yoki aksincha, juda chekka hududlarda tasodifan bir-biriga to'g'ri kelishi mumkin. Bu boshning shakli, tananing uzunligi, burunning shakli. Ularning taqsimlanishi bo'yicha kuzatilishi mumkin tarixiy voqealar  nisbatan yaqin o'tmish.

Irqiy belgilarning eng muhim belgilari:

· Jismoniy tuzilish belgilari;

· Meros orqali o'tadigan belgilar;

· Belgilari, ontogenez paytida jiddiyligi atrof-muhit omillariga bog'liq emas;

· Muayyan hudud bilan bog'liq belgilar - tarqatish maydoni;

· Bir kishining bir hududiy guruhini boshqasidan ajratib turadigan belgi.

Odamlar guruhlarining bunday ijtimoiy xususiyatlari. Til, din kabi. Irqchilik tadqiqotida fermaning turi va boshqalardan foydalanib bo'lmaydi. Ular va irsiy biologik xususiyatlar o'rtasida sababiy bog'liqlik yo'q.

Biologik va ijtimoiy xususiyatlar o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik yo'qligini hisobga olsak, inson guruhlarini tasniflashning turli usullarini aniq ajratib olish maqsadga muvofiqdir.

Odamlarning umumiy o'zini anglash, o'z taqdirini o'zi belgilash asosida birlashishi etnos (etnik guruh) deb ataladi. Shuningdek, u til, madaniyat, urf-odatlar, din asosida ishlab chiqariladi. Iqtisodiy va madaniy tip. Biologik va ijtimoiy hodisalarning aloqasi faqat tarixiy ravishda aniqlangan. Odamlar guruhi qanchalik kichik bo'lsa va u boshqalardan uzoqroq bo'lsa, madaniyat va antropologik turga bog'liqligi shunchalik ko'payadi.

Ularning ma'lum bir guruhga mansubligini belgilab, odamlar millati haqida gapirishadi. Odamlarni ijtimoiy etnik tashkil etishning eng oddiy shakllaridan biri bu qabilalardir. Yuqori darajadagi ijtimoiy tashkilotga millatga birlashgan millatlar (yoki odamlar) deyiladi. Bir qabilaning yoki boshqa kichik etnik guruhning vakillari odatda bir xil antropologik turga mansub, chunki ular ko'proq yoki kamroq qarindoshlar. Bir millat vakillari allaqachon antropologik jihatdan kichik irqlar darajasida farq qilishi mumkin, garchi qoida tariqasida bitta katta poyga doirasida.

Millat turli millatlarni o'z ichiga olgan holda odamlarni irqidan qat'i nazar birlashtiradi. Irqlar haqida gap ketganda, hududning irqiy tarkibi haqida gapirish to'g'ri bo'ladi.