O‘zbekiston milliy universiteti horijy filologiyasi fakulteti O‘zbek

O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI XORIJIY FILOLOGIYA FAKULTETI O‘ZBEK FILOLOGIYASI KAFEDRASI Fan: TILSHUNOSLIKKA KIRISH

1-ma’ruza mavzusi TILSHUNOSLIKKA KIRISH—NAZARIY FAN SIFATIDA

f.f.n., dotsent M. Abdurahmanova

O‘zMU -2020

FAN TAQSIMOTI

XFU102		O‘quv yili 2020-2021	Semestr 1	ECTS - Kreditlar 5
Fan/modul turi Majburiy		Ta’lim tili O‘zbek		Haftadagi dars soatlari 4
	Fanning nomi		Auditoriya mashg‘ulotlari (soat)	Mustaqil ta’lim (soat)	Jami yuklama (soat)
	Tilshunoslikka kirish		60	90	150

TAYANCH TUSHUNCHALAR

Lingvistika (yunoncha lingua - til, logos - fan so‘zlaridan “lingvistika”), tilshunoslik, glottologiya, umumiy tilshunoslik, xususiy tilshunoslik, amaliy tilshunoslik,

filologiya (yunon. phileō – sevaman, logos – so ‘z, ta’lim)

REJA:

1. Tilshunoslik fani predmeti va uning asosiy masalalari

2. Tilshunoslikning asosiy tarmoqlari

3. Til -ijtimoiy hodisa

Tilshunoslik yoki lingvistika inson tilini o‘rganadigan mustaqil fandir. Til kishilik jamiyatida eng muhim aloqa quroli bo'lib, jamiyat tomonidan yaratilgan va unga xizmat qiladi

Tilshunoslik fanining predmetini aniqlash, birinchidan , ma'lum darajada tilning mohiyatini qanday tushunishga bog'liq bo'lsa, ikkinchidan, tilni tadqiq etadigan metodlarning hususiyati, tilshunoslik fanining boshqa fanlar orasida tutgan o'rniga bog'liqdir.

Tilshunoslik fanining predmeti, tilning tabiati va mohiyati, til va jamiyat, til va tafakkur, til va nutq munosabatlarini o‘rganish, nutq faoliyatini tahlil qilish, nutq organlarining tuzilishi, tovushlarning akustik xususiyatlari, kishi psixik holatining tilda ifodalanishi, tilning rivojlanishi masalalari va boshqalardir

Tilshunoslik fanining predmeti, tilning tabiati va mohiyati, til va jamiyat, til va tafakkur, til va nutq munosabatlarini o‘rganish, nutq faoliyatini tahlil qilish, nutq organlarining tuzilishi, tovushlarning akustik xususiyatlari, kishi psixik holatining tilda ifodalanishi, tilning rivojlanishi masalalari va boshqalardir

Umumiy tilshunoslik

Xususiy tilshunoslik

Nazariy tilshunoslik

Amaliy tilshunoslik

Tilshunoslik tarmoqlari

Tilshunoslik

Mikrolingvistika

Makrolingvistika

Tilshunoslik fanining chegarasini, predmetini aniqroq ta’riflash maqsadida F. de Sossyur til bilan nutqni ajratib, ularni bir biriga qarama-qarshi qo‘ydi. Uning fikricha, til nutq faoliyatining faqat bir tomonini tashkil etadi. Til nutqqa ziddir. Til bilan nutqning asosiy farqi til ijtimoiy, nutq esa individual hodisadir.



Tilshunoslik tarixida qadimdan qarama-qarshi ikki fikr o‘rtasida kurash boradi.

Birinchisi, XIX asrda Germaniyada August Shleyxer tomonidan asos solingan tilning tabiiy hodisa ekanligi haqida fikrdir

Ikkinchisi nemis olimi Gegel materialistik tilshunoslikni, til tabiiy hodisadir degan qarashni rad etadi

Tilning paydo bo‘lishi to‘g‘risida asosiy farazlar

Tovushga taqlid farazi qadimgi Yunonistonda Demokrit va Platon davrida o‘rtaga tashlangan

Undovlar farazi asosida hayonlarning baqiruv va chaqiriqlari yotadi. Taniqli fransuz olimi Jan Jak Russo XVIII asrlarda shu fikrni o‘rtaga tashlagan.

Mehnat chaqiriqlari farazlari

Ijtimoiy kelishuv farazi XIX asrning 2-yarmida paydo bo`lgan, uni ilgari suruvchi olimlar ba`zida bir-biriga qarshi xulosaga kelishgan

Tilshunoslikning paydo bo‘lishi va rivojlanishi til va taffakur, tilning jamiyatdagi o‘rni, uni tahlil qilish usuli kabi masalalarni o‘rganadi.

Tilshunoslikning paydo bo‘lishi va rivojlanishi til va taffakur, tilning jamiyatdagi o‘rni, uni tahlil qilish usuli kabi masalalarni o‘rganadi.

F. de Sossyur fikriga ko'ra, tilshunoslik fanining asosiy vazifasi va predmeti til lingvistikasini o'rganishdan iboratdir. Nutq lingvistikasi esa tilshunoslik uchun ikkinchi masala bo'lib, boshqa fanlar tomonidan o'rganilishi mumkin.

Asosiy adabiyotlar:

• Asosiy adabiyotlar:
• Abduazizov A.Tilshunoslik nazariyasiga kirish. -Toshkent, 2010.
• Ирисқулов И.Тилшуносликка кириш. -Тошкент, 2009.
• Rasulov R.Umumiy tilshunoslik. -Тoshkent, 2013.
• Тилшунослик назарияси ва методологияси. Тузувчи: Ҳ. Дадабоев. –Тошкент, 2004.
• Хolmanova Z. Tilshunoslikka kirish. -Toshkent, 2019.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!