O’zbekiston Milliy Universiteti “tarix” ta’lim yo’nalishi guruhi talablasi ning “Jahon Tarixi” fanidan kurs ishi

1.2. Ingliz Afg’on urushining ishtirokchilari haqida.
Uchinchi Angliya-Afg'on urushi
Uchinchi Angliya-Afg'on urushi (Pashto: D اfغغn-گnzrېز drېزmh jhh) Deb nomlanuvchi Uchinchi Afg'on urushi, 1919 yilgi Britaniya-Afg'on urushi va Afg'onistondagi kabi Mustaqillik urushi, 1919 yil 6-mayda boshlangan Afg'oniston amirligi bosqinchi Britaniya Hindistoni va bilan tugadi sulh 1919 yil 8-avgustda. Urush natijasida afg'onlarning tashqi aloqalar ustidan nazoratni qaytarib olishiga erishildi Britaniya va inglizlar Afg'onistonni mustaqil davlat sifatida tan olishdi. Britaniyalik muallifning so'zlariga ko'ra Maykl Barthorp⁸, bu, shuningdek, inglizlar uchun strategik g'alaba edi, chunki Durand chizig'i Afg'oniston bilan chegara sifatida yana tasdiqlandi Britaniyalik Raj afg'onlar esa Britaniya tomonida muammo tug'dirmaslikka kelishib oldilar. Biroq, chegara bilan Britaniya tomonida bo'lgan afg'onlar qo'zg'olonlar tufayli xavotirga sabab bo'ldilar.
Ingliz-afgʻon urushlari - Buyuk Britaniyaning Afgʻonistonga qarshi mustamlaka bosqinchilik urushlari (1832-42, 1878-80, 1919). Birinchi I.-a. u. (1838—42) — inglizlar armiyasining asosiy kuchlari Qandahor va Gʻaznini egallab, Koboʻlga chiqish maqsadida Boʻlan yoʻlagi orqali Jan.Gʻarbiy Afgʻonistonga bostirib kirishi. Afgʻon qoʻshinlarini chalgʻitish maqsadida Peshovardan Xaybar dovoniga zarba berilgan. Afgʻonistonga bostirib kirgan inglizlar qoʻshi-nining umumiy soni 30 mingdan or-tiq boʻlgan. Afgʻonlar qoʻshini 15 mingga yaqin jangchidan iborat boʻlib, qurol-aslaha jihatidan raqibidan ancha qoloq edi. 1839 y. ingliz qoʻshinlari Qandahor, Gʻazni va Kobulni egallashgan. Bunga javoban partizanlar urushi boshlangan. 1841 y. noyabrda Ko-bulda xalq qoʻzgʻolon koʻtargan. Inglizlar malayi Shujoʻ oʻldirilgan, Ko-buldan chekinishga majbur boʻlgan ingliz armiyasi yakson qilingan. Garchi 1842 y. Angliya hukumati Afgʻonistonga jazo ekspeditsiyasi joʻnatgan boʻlsada, inglizlar oʻz magʻlubiyatlarini tan olishga majbur boʻlganlar va 1842 y. oxiriga kelib Afgʻonistonni tark etishgan. Ikkinchi I.-a.u. (1878—80) — ingliz qoʻshinlarining (36 ming kishi) uch kolonna boʻlib Afgʻonistonga (Xaybar, Kurram va Boʻlan yoʻlagi orqali) bostirib kirishi bilan boshlangan. Qoʻshin soni va qurollanish jixatidan raqibidan ancha ortda boʻlgan afgʻon armiyasi chekinishga majbur boʻlgan. 1879 y. 8-yanvarda ingliz qoʻshinlari Qan-dahorni egallagan. Afgʻoniston amiri Yoqubxon Angliya bilan Gandamak bitimini imzolagan, bunga qarshi mamlakatda xalq qoʻzgʻoloni boshlangan (1879 y. sent.). Kobuldagi ingliz rezidenti Kavanyari 1879 y. 3 sentabrda oʻldirilgan. 1880 y. 27-iyulda Qandahor yaqinidagi Mayvand yonida boʻlgan jangda afgʻon qoʻshinlari inglizlar brigada-sini tamoman tor-mor etganlar. Kobuldagi inglizlarni qoʻzgʻolonchilarning afgʻon, tojik va oʻzbeklardan tashkil topgan deyarli 100 ming kishilik armiyasi qamal qilgan. Afgʻoniston xalqlarining bosqinchilarga qahramonona qarshilik koʻrsatishi Angliya hukuma-tini Afgʻonistonni bosib olish va parchalab tashlash rejasidan voz kechishga va amir Abdurahmon bilan kelishuv shartnomasi tuzishga majbur qildi. Unga koʻra, Afgʻoniston ichki siyosatda mustaqil boʻlib, tashqi siyosatda Angliya nazorati ostida qolgan. Ingliz qoʻshinlari mamlakatni tark etganlar. Uchinchi I.-a.u. (1919 y. may) — amir Omonullaxon Afgʻoniston musta-qilligini eʼlon qilishi bilan Angliya tomonidan boshlangan. 3-mayda urush xdrakatlari boshlangan. 6-mayda Angliya Afgʻonistonga urush eʼlon qilgan. Afgʻon muntazam qoʻshinlari (40 ming kishi) Xaybar, Vaziriston va Qandahor yoʻnalishlarida harakat qiluvchi 3 kolonnaga boʻlingan. Qoʻshin soni (deyarli 340’ming kishi) va texnikaviy ustunlik Angliya tomonida boʻlgan. Garchi Xaybar yoʻnalishida inglizlar mu-vaffaqiyatga erishgan boʻlsalarda, lekin ular Vaziristonda magʻlubiyatga uchraganlar, afgʻon qoʻshinlari 1919 y. 27-mayda Tol qalʼasini egallashgan. Vaziristonda chegara hududlarida yashovchi pushtunlarning inglizlarga qarshi yalpi qoʻzgʻoloni boshlangan. Mana shu holat, hamda Hindistondagi inkilobiy koʻtarilish (1918 y. boshlangan) Angliyani urushni davom ettirishdan voz kechishga majbur etdi. 1919 y. 8-avgustda Ravalpindi sh.da dastlabki (preliminar) sulh bitimi tuzilib, u 1921 y. 22-noyabrda Kobulda ratifikatsiya qilingan. Bitimga koʻra, Angliya Afgʻonistonning toʻla mustaqilligini tan olgan.
Birinchi Anglo-Afg'on urushi: Angliya super jangchilarga qarshi
"Butun tarix uchun hech kim Afg'onistonni zabt etishga muvaffaq bo'lmadi", dedi "9-kompaniyaning" filmi. Bularni ko'rish bema'nilik! Xo'sh, nima uchun afg'onlar dunyoning eng yaxshi jangchilari va Afg'oniston haqida engillashtirmaydigan mamlakat sifatida, bunday yashashga chiqishadi? Biz birinchi ingliz-afg'on urushi misolida tahlil qilamiz.
Birinchi "katta o'yin"
"Katta o'yin" atamasi (yoki boshqacha tarzda, "Soyalar o'yini", "Sayows", sayohatchi va yozuvchi Artur Artur Alisher-ni taqdim etdi; To'g'ri, rus tarixiy tarixida bu atama ba'zi sabablarga ko'ra 1860-1880 yillar sonini anglatadi.
Aslida, "katta o'yin" 1798 yilda Misr va Suriyadagi Napoleonning bostirib kirishi bilan 1798 yilda boshlangan va dastlab Angliya-Frantsuz muxolifati bo'lgan. Axir, agar biz Misrlik kampaniyasining prehsistikini eslasak, Biappart Hindiston va u erda Hindistonning asosiy raqibi, Mysura Tippe Sultonning hukmdori, Buyuk Britaniyaning Sharqiy Hindiston kompaniyasining boshqaruvi bilan kurash olib bordi Bombay, madralar va kalktta.
Afrikada Napoleon
Misrda qo'nish tantanali frantsuzlar uchun tugadi. Biroq, Angliya va Frantsiya o'rtasidagi "Katta o'yin"⁹ ning navbatdagi bosqichi 1800 yilda, Napoleon rus imperatorini qo'shinlar va Buyuk Britaniyaning Hindistonini taklif qilishini taklif qildi. Bonapte's-ning ulug'vor korxonasi uni olib ketdi ... 120-130 kun, bu o'z-o'zidan biroz kulgili.
Shunday bo'lsa-da, Napoleon ajoyib taktika - strategiya sohasida balandlikda emas edi.
Ruslar olib kelgan preparat Pavlusning o'limi bilan uzilgan. Volgaga etib borgan kazak javonlar orqasiga o'girildi.
1807 yilda Napoleon Fors bilan shartnoma imzoladi, shunga ko'ra, Eronliklar Fransiyaning qo'shinlarini Hindistonning hujumi uchun o'tkazib yuborishadi. Britaniya va ayniqsa Britaniya IKT boshqaruv kengashi ushbu shartnomani o'rganib, dahshatga tushdi va 1808 yilda Afg'onistonda "Hindistonning darvozalari" deb hisoblangan, u "Maunstyar" Elfyarta rezidenti etib keldi. U Sadzayevning Afg'onistonning har qanday istilobida do'stlik va qo'shma harakatlar to'g'risidagi bitim bilan Sadzayevning do'sti Shoh Shah Shah Shah Shah Shah Shah Shah Shohi bilan yakunladi.
Napoleon biron bir joyda hech qanday harakat qilmaganligi aniq, shuning uchun u 1809 yilga kelib, bunday shartnomalar, Sadza va Bagroylar o'rtasidagi kuch uchun kurash. Ikkinchisining vakili Shah dot-Muhammad edi.
"Katta o'yin" yangi tur
Napoleon g'alaba qozonganidan so'ng, Frantsuz tilidagi Hindistonning "Hindiston" ga bostirib kirishi uzoq vaqtdan beri Rossiya va Angliya o'rtasida "soyalar o'yini" boshlandi. Gap shundaki, 1826-1828 yillardagi Rossiya-Fors urushi natijasida Sankt-Palmerm, "rus shohining qo'lda hayvonlar" ning tashqi ishlar vazirining "Qo'lda haydash". Rossiyalik imperator Nikolay men Erondanoq og'ir sharoitlarni qo'ydim - hududiy yo'qotishlarga qo'shimcha ravishda, Fors 20 million rublni kumush bilan to'lashi kerak edi. Rossiya elchisi Griboedovning hisobotidan: "Abbas-Mirza - Golden Gapelabranra va haramning turli xil narsalar, bitta asar eng ko'p metall bilan bir xil narsaga arziydi!".
Birinchi Anglo-Afg'on urushi: Angliya super jangchilarga qarshi
Keyinchalik, badal miqdori qisqartirildi, ammo Fors Rossiyaning kuchli ta'siri ostida edi. Osiyodagi barcha ingliz diplomatlari IKTdan yoki IKT tarkibida bo'lganlar - ular kompaniya toifalarini eslatib o'tishgan. Va ularning mantig'i oddiy edi: ruslar Eronni qo'lga olishdi va agar ular Afg'onistonga borgan bo'lsalar (bu Sadzai ko'krak va normal qarshilik ko'rsatmagan bo'lsa), Rossiya Hindistondagi Britaniyaning Hindistondagi mol-mulkini to'g'ridan-to'g'ri chegaradan o'tkazadi. Va bunga ruxsat berilishi mumkin emas.

Umuman olganda, inglizlar ruslar Afg'onistonni egallab olishidan va Hindistonni bostirib kirgani va Rossiya Angliya Afg'onistonni egallab, Eronga bostirib kirishidan qo'rqishdi.

Shu bilan birga, agar siz oqilona va ehtiyot bo'lsangiz, ingliz tilidan qo'rqish Afg'onistonning Afg'onistonga bostirib kirishi kerak, ammo Ranjet Singxida juda yaxshi harbiy texnika yaratishi kerak edi Evropa qo'shinlariga.
Vitskevich
Bu orada, Afg'onistonda Nazay 25 yil davomida broshdi bilan kesilgan. Bunday vaziyatda, ko'chmas mulk Rossiyaga elchixonaga Shoh Shahjiga qarshi kurashda yordam berish uchun so'rov bilan yubordi. 1836 yildagi ushbu elchixona, Orenburgga Nikolay Perovskiyga kelgan, u men bu masalada Nikolay vakili bo'lgan.
Janlit
Undan oldin ruslar Afg'onistonning Afg'onistonga qiziqish bildirdilar, ular Xiva va Buxoro xonliklari tomonidan bezovtalanib, hech bo'lmaganda mintaqa haqida biron bir ma'lumot olishadi va "Yana Vitskevich" ning rus josuslari yuborildi Afg'oniston, qutbning kelib chiqishi. 1837 yil dekabr oyida Vitskevich Kobulga etib keldi va u erda "Aleksandr Ending"¹⁰, shuningdek, Muhammad vakillari bilan muzokaralar olib bordi. 1839 yilda u Rossiy Peterburgga qaytib keldi, ammo 1839 yil 1 may 1-may kunlari Parij mehmonxonalari xonasida o'ldirildi, u Parij mehmonxonalari xonasida o'ldirildi, barcha hujjatlar esa yo'qoldi.
Bu nima edi: Buyuk Britaniya aql-idroki, polsha separatistlaridan qasos yoki boshqa narsa - tarixchilar shu paytgacha bahslashmoqda.
Vitskevichning o'limining rasmiy versiyasi o'z joniga qasd qildi. Tana yonida qurol bor edi, u boshida halokatli jarohat bilan mag'lubiyatga uchragan va do'stlariga o'z joniga qasd qilish haqida eslatib o'tdi. Birorlikda hukumatga qarshi tashkilotda yoshligida bo'lgan Vitskevich to'satdan shu tariqa, yonib ketgan materiallar uchun ishlaydi va o'zini otib o'ldirgan vitskevich deb ishoniladi. O'z joniga qasd qilish va qotilliklarning ham versiyasi - aniq tasdiq yo'q.

Vitskevich va Corps Muhammad ingliz qo'rquvini yangi bosqichga o'tkazadi. Angliya Buyuk Britaniya kotibi Uilyam Maklatten buni hal qildi - chunki Muhammad Rossiya tomonidan qo'llab-quvvatlanayotganidan beri, men rus tilida Shah Shjujani qo'llab-quvvatlashim kerakligini anglatadi.

1838 yil 1 oktyabrda Hindiston general-gubernatori "Qadimgi ittifoqchi Maharjamizga g'oyat hujumni tayyorlab qo'ydi, deb aytdi va Xon taxtini" Shahaj Singhuz "ni qo'llab-quvvatlaganini va Xon taxtining kurashida Shah Shaxo'ja Shaxuzni qo'llab-quvvatlaganini aytdi. .
1838 yil dekabrda 21 ming "armiya" Afg'oniston hududiga kirdi; Armiya 38 ming bozor uchun uchta sumkani, uch mingta tuya va katta qoramol podasi kuzatildi. Britaniyaliklar ham piknik - itlarning itlari Lord zobitlarining kemasidagi tuyalarida olib borildi, ularning eng yuqori martabali va yuqori martabali zobitlardan biri uni tashish uchun yana bir yuqori martabali zodagonlardan biri. shaxsiy buyumlar.
Britaniya-Hindiston qo'shinlari bo'ronli gaz
Dastlab, bu haqiqatan ham sayr edi. 1839 yil 25 aprelda men jang qilmasdan, men Gazniy Xo'sh, 6-avgust kuni Gazniy Xozirgi kunda Kobulga kirdi. Xarajat - Muhammad inglizlarga taslim bo'ldi va uni Hindistonga mahbus sifatida olib ketishdi.
"G'arb - G'arb, Sharq - Sharq bor"¹¹
Shunday qilib, Afg'onistonni zabt etish inglizlar uchun qiyinchilik qilmadi. Afg'onlar hech qanday super rahbarlarni ko'rsatmaydilar va butun kompaniya uchun Britaniya kontingentlari yarim kishidan kam odam va janglarda yo'qoladi.
Avgustning ettinchisi Shah-Shuja o'zining 13 ming jangchisi bilan Kobulga kirdi, Britaniyaliklar shaharda etti ming kishini tashkil qildilar. Sikxovning kontingenti ham bor edi (o'sha paytda Angliya va Panjabni ittifoqchi sifatida ijro etish) besh ming askarning soniga. Asosiy shaharlarni boshqarish uchun ingliz, Gazniy, Qandahor va Bamian shahrida joylashgan kichik garnizonlar.
Taxminan aytganda, bu shaharlarning bu zanjiri Buxoro va Tehronda erkin eski karvonni yaratdi, ular, albatta, savdogarlar juda xursand bo'lishdi. Afg'onistonda ko'proq narsa yo'q edi.¹²
Bu orada, Xarajat - Muhammad Akbar Xonning o'g'li, Oklend butunlay "unutilgan", yangi qarshilik ko'rsatildi. Nazariyada, agar inglizlar baquvvat qo'mondon bo'lsa, Akbar-Xon qo'shinlarini bostirish qiyin bo'lmaydi. Biroq, general Jorj Kate Elfinson uning kasalligi va revmatizmidan ancha tashvishga tushdi, chunki ular tog'lari bilan tog'lar orqali yurgan.
Ko'p o'tmay, hayajonli voqealar va Kobulda boshlandi. 1841 yil oktyabr oyida Fanatikov-Musulmonlar Iskandar va Charlz Bernsni o'ldirdilar va Akbar Xon bilan muzokaralar olib borgan MakNatt 23 dekabr kuni to'pponchasidan otishdi. Afg'onistondagi Ingliz Messengersining tanasi Kobul ko'chalari bo'ylab sayrga va yaralangan.
Belgilanmagan - birinchi Anglo-Afg'on urushi 1838-1842: Uilyam Maknaghen (1793-1841) Britaniya va mustamlakachilik ma'muri: Afg'onistondagi interventsion siyosat. 1841 yil 18-dekabrda kabul (Kobul) ni tashkil qilishga urinib ko'rdi.
Elfinstone Qandahordan yordam so'radi, ammo Britaniya ortig'i Kobulga bora olmadi - barcha o'tlar va tog 'yo'llari mujohidlar nazorati ostida olingan. Bunday vaziyatda Elfinson Akbar-Xon bilan kelishuvni yakunlashdan yaxshiroq narsani topa olmadi, britaniyaliklar Kobulni oilalar bilan birga tark etishdi va afg'onlar ularga hujum qilmasliklari haqida so'z berishdi. Shartnoma Britaniya uchun bir nechta yoqimsiz narsalarga ega bo'ldi: Gundingerning barcha zaxiralari, qurollarning aksariyati va inglizlar eng so'nggi miltiqlari Kobulda (o'qish - bu afg'onlarga o'qishni) tark etishlari kerak edi.
Akbar-Xon, albatta, hamma narsa eng yaxshi shaklda o'tishi va inglizlarning hech biri zarar ko'rmaydi.
Elfinsonning kelishuvining to'liq aqidaparast imoni, chunki hatto bola ham bunday saxiyliklar uchun sotib olmagan edi.

Shunga qaramay, 1842 yil 6 yanvarda ingliz askarlari va fuqarolik xodimlari Afg'onistonni tark etishdi. Tarkibi quyidagicha edi: 700 ingliz askarlar, 3800 dona va 12,500 fuqarolik. Yana bir bor takrorlaymiz: Harbiylar atigi 4500 kishi edi, qolganlari jangda yordamga qaraganda ko'proq ko'nikib qolishgan.¹³

Mag'lubiyat
Tabiiyki, Akbar-Xon o'z va'dalarini bajarmoqchi emas edi. 6-yanvar kuni kechqurun Ingliz ustunida asta-sekin Jelalobodga o'tirar ekan, "Jezaylov" dan olovni boshladi - uzoq jangga ega. Otliqlar ustunga hujum qilindi.
Birinchi Anglo-Afg'on urushi: Angliya super jangchilarga qarshi
Yanvar oyining sakkizinchilari Pashtunovning hujumi natijasida Britaniyaliklar oltitadan to'rtta qurolni yo'qotishdi. Akbar Xon kechki ovqatga eng bema'ni narsa paydo bo'ldi va Elfinston uni kelishmovchiliklar muvaffaqiyatsizlikka uchraganida uni haqorat qilganida yuz berdi. Akbar o'zining obro'si bilan mo'jizalar bilan kutishni so'radi
Taxtning yanvar oyida Afg'onistonning yanvar oyida afg'on dirijyori ustunni har tomondan ishdan bo'shatilgan tor yo'lakka olib keldi. Barcha qurol yo'qoldi, ko'p sonli oziq-ovqat, uch ming kishi, asosan tinch aholi vafot etdi. Kechasi, harorat yalangoyoq boradigan ommaviy o'limga olib kelgan harorat pasaydi, bu odatda yalangoyoq ketdi.
Fuqarolarning bir qismi Kobulga qaytishni sinab ko'rdi, ammo ular ham yo'lda ularni o'ldirishgan yoki qullikka tushirilgan.
11 yanvar - brigada general Jon Sheldonning Qorao shahrida 200 askarini Qorlovidan keyin 200 askarlarini qo'yishga qaror qildi. Ko'rinishidan, Sheldon, garchi dorolar yuqori lavozimlarga ega bo'lsa-da, korpus qachon mos kelmasligini tushunmadi.
Buyuk Britaniyaliklarning qattiq kvadrati afg'onlar uchun go'zal nishonni namoyish etdi - har qanday zarbani topdi.
Va yana, Akbar Xon sahnada paydo bo'ldi, bu muzokaralar taklif qildi. Elfinsg va Sheldon uchrashuvga kelganida, ular tabiiy ravishda qo'lga olishdi va armiya etakchi qoldi.
12 yanvar kuni afg'onlar tubsiz qo'shinlarning qoldiqlarini tog 'jinslari orasidagi tor pasda mag'lub etishdi. 1842 yil 13 yanvarda, jarroh Uilyam Brabdonning jalolobida egardan yiqilib, egardan yiqilib, egardan yiqilib, uning boshida qilichidan yiqildi Muzlatilgan qon bilan yuzi xudkush niqobga aylandi. Ko'prik paytida, asosiy notat uni silkita boshladi: "Armiya qayerda? Bizning armiya qayerda? ". Biddon ko'zlarini ochdi va: "Men armiyaman", dedi.¹⁴
Oblendni hisoblang, yurak xuruji bilan o'choqda mag'lubiyatni taniydi. OKT kengashida hamma shokda edi - o'rta asrlardan qanday qilib Varvarlar qanday qilib so'nggi texnologiyalar bilan jihozlangan?