O‘zbekiston milliy universiteti z. Z. Abdushukurova, S. Q. Zakirova, S. Sidiqov, S. Abdullaev O‘zbekiston tuproqlarining agrokimyoviy tavsifi

Kislorod. Tuproq gumusi, ko‘pchilik birlamchi va ikkilamchi minerallar hamda tuzlar, kislotalar va suv tarkibiga kiradi. Kislorod o‘simliklar, barcha tirik organizmlar hayotida va tuproqda kechadigan jarayonlarda muhim ahamiyatga ega.
Kremniy. Kvars (SiO₂) tuproqda ko‘p tarqalgan birikmalardan biri hisoblanadi. Shuningdek, kremniy birlamchi va ikkilamchi silikatlar, ferrosilikatlar, alyumosilikatlar tarkibiga kiradi. Kremniy o‘simlik hayotida, jumladan ularning poyasini pishiq bo‘lishida katta ahamiyatga ega.
Alyuminiy. Tuproqda alyuminiy birlamchi va ikkilamchi minerallarning tarkibida, organik-mineral kompleks shaklida va singdirilgan holatda (kislotali tuproqlarda) bo‘ladi. Alyuminiy saqlagan birlamchi va ikkilamchi minerallar parchalanganda, uning tarkibidagi alyuminiy gidrooksidlari ajralib, bir qismi (kam harakatchan shakli) o‘z joyida qoladi va qisman zol holatida eritmaga o‘tadi. Kislotali sharoitda (pH<5) alyuminiy gidrooksidi ancha harakatchan bo‘lib, alyuminiy eritmada Al(ON)₂⁺ , Al(ON)²⁺ ionlari holida uchraydi va o‘simliklarning o‘sishiga salbiy ta’sir etadi. Alyuminiyning o‘simliklar hayotidagi roli katta. Alyuminiyning azotli birikmasi o‘simliklarning qurg‘oqchilikka chidamliligini oshiradi.
Temir. Tuproq tarkibida temir miqdori o‘rtacha 2-3 foiz bo‘lib, birlamchi va ikkilamchi silikatli minerallar, shuningdek, temir oksidi, gidrooksidi va oddiy tuzlari tarkibiga kiradi. Temir o‘simlik hayotida katta ahamiyatga ega va uning ishtirokisiz fotosintez susayib, xlorofill hosil bo‘lmaydi. Neytral va ishqorli tuproqlardagi yaxshi oksidlanib turadigan sharoitda o‘simliklarda temir yetishmasligi seziladi va ular xloroz bilan kasallanadi. Tuproqdagi temir birikmalari o‘zgaruvchan bo‘lib, Fe₂O₃ ning umumiy miqdori qumli tuproqlarda 0,5-1,0 foizgacha, lyoss tuproqlarda 3-5, tropik o‘lkalardagi lateritlarda 20-50 foizgacha o‘zgarib turadi. Ba’zi tuproqlarda temir konkretsiyalari (ortshteyn) va uning alohida qatlamchalari tez-tez uchrab turadi.