O’zbekiston respublika xalq ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo’qon davlat pedagogika instituti
Download 1.16 Mb. Pdf ko'rish
|
mikrobiologiya fanidan laboratoriya mashgulotlari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Nazariy tushuncha: Azotobakter.
- Azotogen
- 13-LABORATORIYA MASHG’ULOTI Tugunak bakteriyalarni to’plash va aniqlash. Kerakli jihozlar
- Nazariy tushuncha: Tugunak bakteriyalar
- Nazariy tushuncha: Spirtli bijg’ish.
- 15-LABORATORIYA MASHG’ULOTI
- Kerakli jihozlar
- Nazariy tushuncha: Sut kislotali bijg’ish.
|
12-LABORATORIYA MASHG’ULOTI 20
Azotobakterning elektiv kulьturasini tayyorlash. Kerakli jihozlar: Petri idishi, tuproq, shpatelь, mannit yoki gliserin, karbol kislotada eritilgan eritrozin bo’yog’i, buyum oynalari, kedr moyi, spirt lampa, bakterial ilmoq.
molekulyar azotni o’zlashtiradigan klostridiumdan boshqa bakteriyalar ham borligini aniqladi. Bu bakteriyalar to’dasi (koloniyasi) qo’ng’ir rangli bo’lganligi sababli, ularga azotobakter xrookokkum degan nom berdi (31-rasm).
Azotobakter aerob sharoitda hayot kechiradi. Mikroskopda shar shaklida ko’rinadi. Azotobakter bittadan, ikkitadan yoki uchtadan bo’lib, shilimshiq g’ilof ichida joylashadi. Bu g’ilof kapsula deb ataladi. Kapsula bakteriyalarni noqulay sharoitdan himoya qilish vazifasini bajaradi. Azotobakterning yosh hujayrasi harakatchan, monotrix tipda 31 - rasm. Molekulyar azotni o’zlashtiriuvchi azotobakter xrookokkum (Azotobacter chroococcum) bakteriyasi: 1 - bittadan va ikkitadan qo’shilgan-sharsimonlari; 2 - sakkiztasi qo’shilgan sarsina tipdagilari.
xivchinlangan bo’ladi. Bu bakteriya klostridiumga nisbatav molekulyar azotni 5-6 baravar ko’proq o’zlashtiradi. Agar erga kalьsiyli va fosforli o’g’itlardan tashqari, bor yoki molibden solinsa, azotobakterning hayot faoliyati faollashadi. Kislotali tuproqlarda azotobakter yashamaydi, uning hayot kechirishi uchun tuproqning rN-6 dan past bo’lmasligi kerak. Tuproqni azotobakter bilan boyitish maqsadida sun’iy bakterial
o’g’it ishlatiladi. Azotogen yoki azotobakterin deb atalgan bu o’g’it dalaga ekinlar urug’i bilan birga solinadi. Uning ta’sirida hosil 20% gacha ortadi. Bir gektar erga 3 kg azotogen sarflanadi. Azotogen bilan aralashtirilgan urug’larni shu kunning o’zidayoq ekish zarur. Ishning borishi: Azotobakterni to’plab olish uchun 100 g tuproqqa 2 g mannit yoki gliserin aralashtiriladi. Bu aralashma ustiga 20-30 ml suv quyib, undan xamirsimon loy tayyorlanadi. Uni
Petri idishiga solib, usti shpatelь bilan silliq qilib suvaladi. So’ngra idishning og’zini yopib, 30°li termostatda bir necha hafta saqlanadi. SHundan so’ng idishdagi loy betida oq rangli yaltiroq koloniyalar hosil bo’lganligini ko’rish mumkin, keyinchalik bu koloniyalar qo’ng’ir tusga kiradi. Bakteriyalar bilan tanishish maqsadida koloniyaning bir bo’lakchasini olib, 1-2 tomchi suvda suyultiriladi va shu suyuqlikdan mazok tayyorlanadi. Mazok kurigandan so’ng 5
21
minut davomida spirt bilan fiksasiyalanadi. Fiksasiyalangai mazok ustiga karbol kislotada eritilgan eritrozin bo’yog’i tomizilib, so’ngra bo’yaladi. Keyin yuviladi, quritilib, bir tomchi kedr moyi tomiziladi va mikroskopning immersion ob’ektivi orqali ko’riladi. Eritrozin bo’yog’i tuproq zarrachalarini bo’yamasdan faqat bakteriyalarni bo’yaydi. Bu preparatda azotobakter xrookokkum hamda ularni o’rab olgan kapsula ko’rinadi.
Tugunak bakteriyalarni to’plash va aniqlash. Kerakli jihozlar: mikroskop, har xil yoshdagi tugunaklar, buyum oynalari, sinьka yoki fuksin, spirt lampa, shakar, soda, no’xat yoki boshqa dukkakli o’simliklar urug’i, o’lchovli kolba, voronka, filьtr.
mineral o’g’it berilmaganda ham normal rivojlanib, hosilga kirishi qadimdan ma’lum. Buning sabablarini birinchi marta fransuz olimi Jan-Batist Bussengo 1838 yildan boshlab tekshirgan. SHu tekshirish natijalariga asoslanib, u dukkakli o’simliklar molekulyar azotni o’zlashtira oladi degan xulosaga kelgan. Oradan 20 yil o’tgach, Bussengo dukkakli va don ekinlari ustidagi tajribalarini yangidan boshlaydi va bu tajriba usullarini tobora takomillashtiradi. U tajriba uchun ishlatiladigan tuproq tarkibidagi azotli birikmalarni yo’qotish uchun shu birikmalar batamom yonib bo’lguncha tuproqni qizdiradi (sterillaydi). SHu tarzda tayyorlangan tuproqni idishlarga solib, ularning yarmiga no’xat va qolgan yarmiga don ekinlari urug’ini ekadi. Lekin ekilgan no’xat va don ekinlari urug’i ko’karib chiqsa ham, keyinchalik o’smay qolaverganligini aniqlaydi. Bussengo bu tajriba natijalariga asoslanib, o’zining dastlabki, ya’ni dukkakli o’simliklar havodagi erkin azot bilan oziqlanib, bemalol o’sadi va rivojlanaveradi degan fikridan voz kechadi. 1888 yilda nemis olimlari Gelьrigelь bilan Vilьfart ham dukkakli o’simliklar bilan tajriba ishlari olib boradilar. Ular bu
tajribalarda dukkakli o’simliklar urug’ini qizdirilgan hamda qizdirilmagan tuproq solingan idishlarga ekadilar va shu tajriba natijalariga aeosan quyidagi xulosaga keladilar: 1) qizdirilmagan (tabiiy) tuproq solingan idishga ekilgan urug’dan ko’kargan dukkakli o’simliklarning ildizida tugunaklar hosil bo’ladi, qizdirilgan tuproqqa ekilgan dukkakli o’simliklarda esa bunday hodisa yuz bermaydi; 2) ildiz sistemasida tugunaklar hosil qilgan dukkakli o’simliklargina molekulyar azotni o’zlashtira oladi. Dukkakli o’simliklar molekulyar azot o’zlashtirishi sabablarini rus olimi M. S. Voronin bilan nemis olimi Beyerink ham isbotlaganlar. M. S. Voronin 1865 yilda dukkakli o’simliklar ildizidagi tugunaklar ichida tayoqchasimon va shoxlangan bakteriyalar borligini aniqlagan. Beyerink esa 1888 yilda bu tadqiqotni davom ettirib, tugunaklar ichidagi bakteriyalarni toza holda ajratib olgan va ularga bakterium rizobium radisikola (Bacterium Rhizobium radicicola) degan nom bergan. SHunga asosan ular tugunak bakteriyalar deb atalgan. Bu bakteriyalarning yo’g’onligi 1 mkm, uzunligi 4-5 mkm keladi. Ba’zilari shoxlanib turadi. Mayda
22
tayoqcha shaklidagi shakllari ham uchraydi, ularning uzunligi 0,9 mkm, yo’g’onligi 0,2 mkm dan oshmaydi. Bakterium rizobium radisikolaning rivojlanish davri juda murakkab bo’lib, bu davr mobaynida uning shakli ham juda o’zgarib turadi. YO SH tugunak bakteriyalar ancha harakatchan bo’lib, ularning yo’g’onligi 0,18 mkm va uzunligi 0,9 mkm, keladi. Vinogradskiy ma’lumotlariga ko’ra, bu bakteriyalar 24 soat mobaynida 2,5 sm masofaga siljir ekan. Harakatchan bakteriyalar rivojlanish davrining birinchi bosqichida oddiy bo’linish yo’li bilan ko’payadi. Ikkinchi bosqichida esa xivchinlarini to’kib, harakatdan to’xtaydi va hajmi kattalashadi. Bakteriyaning hujayrasi ichida vakuola vujudga keladi, hujayraning o’zi esa belbog’li bo’lib ko’rinadi. Belbog’li hujayra kokk shaklidagi bir necha harakatchan hujayralarga bo’linadi. SHu paytdan e’tiboran rivojlanish davrining birinchi bosqichi yangidan boshlanadi (32-rasm). Qarib qolgan bakteriyalarning ba’zi birlari shoxlangan shaklda bo’ladi va bakteroid deb ataladi. Ular ham belbog’li bo’lib ko’rinadi (33-rasm). Tugunak bakteriyalar tugunak ichidagina yashamasdan, tuproqda ham bir necha yilgacha nobud bo’lmay saqlanadi. Bu bakteriyalar radisikola degan umumiy nom bilan atalsa ham, har qaysi dukkakli o’simlikning o’ziga xos bakteriyasi bo’ladi (34-rasm). Tugunak bakteriyalar o’ziga xos xususiyatlariga ko’ra: no’xat, vika, china va burchoq; lyupin va seradella; beda va qashqarbeda; loviya, soya; nut; sebarga va boshqa dukkakli o’simliklar ildizida rivojlanadigan guruhlarga bo’linadi. Dukkakli o’simliklar tugunak bakteriyalarni tarkibida azot bo’lmagan organik moddalar bilan ta’minlab turadi. Bakteriyalar esa dukkakli o’simliklarga azotli birikmalarni etkazib beradi, ya’ni ular o’zaro simbioz hayot kechiradi. Tuproqda erkin holda yashaydigan tugunak bakteriyalar o’simlikning ildiz to’qimalariga kirishdan oldin, ildiz tukchalari yoniga to’planib ko’payish bilan bir qatorda, ularning po’stini yumshatadi. Hujayra ichiga
kirgan bakteriyalar o’zidan shiliq chiqaradi, u ipsimon bo’lib cho’ziladi. Bu infeksion ip deb ataladi (35-rasm). Ildiz tukchalarining hujayralari bakteriyalar tomonidan yumshatilgandan so’ng tez fursatda bo’linadi va cho’zilib tugunakka aylanadi. Tugunak hosil bo’lgandan keyin hujayralarning protoplazmasi tugunak bakteriyalar bilan to’ladi. O’simliklar hujayrasi bo’linganda tugunak bakteriyalar ham deyarli baravar taqsimlanadi (36-rasm). Dukkakli ekinlarni o’ziga xos aktiv tugunak bakteriyalar bilan boyitish maqsadida ular sun’iy yo’l bilan tayyorlangan bakterial o’g’itlar bilan oziqlantiriladi. Bu o’g’itlar nitrogen deb ataladi. Nitrogenni suvda eritib, ekiladigan dukkakli o’simlikning urug’i shu eritmada namlanadi. Nitrogen bilan namlangan urug’larni shu kunning o’zidayoq ekish zarur aks holda bakteriyalarning aktivligi pasayib ketishi mumkin. Urug’i nitrogen bilan namlab ekilgan dukkakli o’simliklarning hosili 14-50% ortadi. 23
32 -
rasm. Tugunak bakterichsining rivojlanish 33 - rasm. SHoxlangan vegitativ bosqichlari: a-kokklik davri; hujayra-bakteroidning ko’rinishi. b - harakatchan xivchinlik davri; v - xivchinini yo’qotgan davri; g - belbog’li davri; d - kokklarga ajralish davri.
34 - rasm. Dukkaki o’simliklar ildizida hosil bo’lgan tugunaklarning shakllari: 1 - no’xat, 2 - sebarga, 3 - seradella, 4 - lyupin, 5 - qashqar beda.
1. 100 ml suvga 10 g no’xat yoki boshqa dukkakli o’simlik urug’i solinib, dukkaklar yorilguncha (30 minut) qaynatiladi. Eritma issiq holicha 100 ml hajmli idishga filьtrlanadi. Bu filьtratga uning hajmi 100 ml ga etguncha suv qo’shiladi. Suv qo’shishdan oldin filьtrat kristalik soda bilan neytrallanadi. So’ngra bu aralashmaga 2 g shakar va 1,5-2 g agar-agar qo’shib eritiladi. SHu tarzda tayyorlangan suyuqlik Petri idishlariga 0,5 sm qalinlikda quyib qotiriladi.
24
35 - rasm. 1) Bakteriyalarning ildiz tukchalari orqali o’simlik to’qimasiga o’tish payti: a – ildiz tukchasi yonida to’planib turgan bakteriyalar; b – ildiz tukchasi ichida infeksion ipning hosil bo’lishi. 2) Katta qilib ko’rsatilgan hujayra va infeksion ip: a – o’simlik hujayrasi; b – infeksion ip.
taqsimlanishi.
Qotib qolgan plastinkaga tarkibida tugunak bakteriyalar bo’lgan suyuqlik surkaladi. Plastinkaga surkaladigan suyuqlik bironta dukkakli o’simlik tugunagidan siqib olinadi. So’ngra Petri idishi 25-35° li termostatga qo’yilib, bir necha kun saqlanadi. Bu vaqt o’tgandan so’ng Petri idishidagi plastinkada tugunak bakteriyalar koloniyasi hosil bo’ladi. Koloniyalarni tashkil etgan bakteriyalar mikroskopda tekshiriladi. 2. Dukkakli o’simlikning yosh tugunagidan suvi siqib chiqariladi. Buyum oynasiga undan bir tomchi tomizib Mazok tayyorlanadi. Mazok fiksasiyalangandan keyin sinьka yoki fuksin bilan bo’yalib, mikroskopda ko’rilganda tayoqsimon bakteriyalar borligi kuzatiladi. 3. YAxshi rivojlangan (qarigan) tugunakni kesib, suvi siqib olinadi va yuqorida ko’rsatilgandek bakteriyali preparat tayyorlanadi. Bu preparat mikroskopda qaralganda shoxlangan bakteriyalar ko’rinadi.
25
14-LABORATORIYA MASHG’ULOTI Spirtli bijg’ish va bu jarayonni qo’zg’ovchi tirik organizmlar. Kerakli jihozlar: mikroskop, kolbalar, egri shisha nay o’rnatilgan kauchuk tiqin, suvli idish, probirkalar, quruq achitqi, pivo
achitqisi, suv hammomi, termometr, shakarning 10% li eritmasi, ishqorning 10% li eritmasi, buyum va qoplag’ich oynalar, yod eritmasi, hovoncha. Nazariy tushuncha: Spirtli bijg’ish. Tabiatda mikroorganizmlarning foydali va foydasiz turlari juda ko’p tarqalgan. SHuning uchun zararli mikroorganizmlarning hayot jarayonlari o’rganilib, ularga qarshi kurash choralari ishlab chiqilmoqda. Foydali mikroorganizmlarning hayot jarayonida hosil bo’ladigan mahsulotlarni xalq xo’jaligida ishlatish uchun ularning faol shakllaridan foydalanilmoqda. Bu organizmlardan to’g’ri va samarali foydalanish uchun tabiatda eng muhim hisoblangan spirt, sut, moy, kletchatka, pektin kabi moddalarning bijg’ish jarayoni bilan, shuningdek, spirtning oksidlanishi natijasida sirka kislota hosil bo’lish yo’llari bilan qisqacha tanishib o’tish zarur. Vino tayyorlash usullari qadimdan ma’lum bo’lishiga qaramay, shakarning parchalanishi natijasida etil spirt hosil bo’lishi XVII asr oxiridagina aniqlangan. Lavuazьe ma’lumotiga ko’ra, shakarning parchalanishi natijasida etil spirt va karbonat angidrid ajralib chiqadi. Bu reaksiya tubandagicha boradi: S 6 N 12 O 6 SN
3 SN 2 ON + 2SO 2 + 25 kkal. Spirtli bijg’ish jarayoni tirik organizmlar ishtirokida borishini, ya’ni biologik jarayon ekanligini Lui Paster 1858 yilda ko’rsatib o’tdi. Bu davrgacha spirtli bijg’ish jarayoni kimyoyaviy reaksiyalardan iborat hodisa deb qaralgan, xolos. Spirtli
bijg’ish jarayoni saxaromises oilasiga kiradigan achitqi
zamburug’larining ishtiroki bilan borishini ham Lui Paster aniqlagan. Bu jarayon havosiz sharoitda borganligini nazarda tutib, u bijg’ish — anaerob sharoitdagi hayot ekanligini uqtirib o’tgan. Ba’zi mog’or zamburug’lari ham bijg’ish jarayonini qo’zg’aydi. Lekin bular ta’sirida hosil bo’lgan spirt miqdori 5-7% dan oshmaydi. 1 g shakar bijg’ishi natijasida 0,5 g chamasi spirt va boshqa mahsulotlar (sirka alьdegid, gliserin, butil, izobutil va amil spirtlar, sirka va kahrabo kislotalar) hosil bo’ladi. SHakarning 1-5% ga yaqin qismi zamburug’larning oziqlanishi vaqtida sarf bo’ladi. Reaksiya vaqtida ajralib chiqqan 25-27 kkal ga yaqin energiya zamburug’larning hayot faoliyatida sarflanadi. Achitqi zamburug’lari fakulьtativ anaerob organizmlar qatoriga kirib, aerob sharoitda ham hayot kechira oladi. Achitqi zamburug’larining aerob sharoitdagi hayot faoliyati natijasida shakarning ko’p qismi suv va sirka kislotagacha parchalanib ketadi. Bunda spirt kam hosil bo’ladi. Bulardan tashqari, aerob sharoitda zamburug’larning ko’payish jarayoni ham tezlashadi. SHundan foydalanib, achitqi zamburug’larini to’plab olish maqsadida, bijg’ish jarayonida oziq muhiti ichiga havo yuborib turiladi. Anaerob sharoitda 10-15% gacha etil spirt to’planadi. Agar bijg’ish vaqtida muhitga natriy sulьfit tuzi (Na 2 SO 3 ) qo’shilsa, spirt o’rniga 25% ga yaqin 26
gliserin to’planadi. Demak, spirtli bijg’ish jarayonidan gliserin tayyorlash sanoatida ham foydalaniladi. Spirtli bijg’ish jarayoni normal o’tishini ta’minlash uchun rN=3-6, harorat esa 25-40° bo’lishi kerak. Azot manbai sifatida pepton, aminokislotalar va ammiakdan foydalanish mumkin.
shakarning 10% li eritmasidan 10 ml qo’shib, hovonchada eziladi (eritiladi) va 40-60 minut tindiriladi. So’ngra 100 ml hajmli kolbaga shakarning 10% li eritmasidan 50 ml quyib, unga yuqoridagicha tayyorlangan achitqi-shakar aralashmasi qo’shiladi. Qolbaning og’zi egri shisha nay o’rnatilgai kauchuk tiqin bilan mahkam bekitiladi. Bijg’ish jarayoni faol o’tishi uchun kolba 30-35° li suv hammomiga joylanadi (37- rasm). Nayning ikkinchi uchiga suv to’ldirilgai probirka to’nkarib kiygizilib, suvli idishga botirib qo’yiladi (38-rasm). Oradan 20-30 minut o’tgach, bijg’ish jarayoni vaqtida ajralib chiqayotgan karbonat angidrid (SO 2 ) probirkaga to’planadi. Keyin probirkaning og’zi barmoq bilan bekitilib, pastga qaratilgan holda barmoq olinadi va darhol 10% li ishqor quyilgan stakanga botirib qo’yiladi. Probirkadagi SO 2 gazi
ishqor bilan reaksiyaga kirishadi. Undagi gaz o’rnini ishqor oladi, ya’ni probirkani to’ldiradi. Ayni vaqtda kolbadan ajralib chiqayotgan gaz ikkinchi probirkaga to’ldirib olinadi va u yonishga yordam bermaganligi aniqlanadi.
37 – rasm. Suv hammomlarining turlari.
Achitqi zamburug’larini mikroskopda ko’rish uchun pivo achitqisidan foydalanish mumkin. Agar pivo achitqisi bo’lmasa, quruq achitqi (xamirturush) suvda eziladi va eritiladi. SHu tartibda tayyorlangan eritmadan buyum oynasiga bir tomchi tomizib, usti qoplag’ich
oyna bilan yopiladi.
27
38 - rasm. Spirtli bijg’ish jarayonini kuzatish asbobi: a – shakar bilan achitqi aralash eritma solingan kolba; b – suv hammomi; v – spirtli bijg’ish vaqtida ajralib chiqqan SO 2 gazini to’plab olish uchun qo’yilgan probirka; g – shtativ; d – spirt lampasi.
Preparatda kurtaklanish yo’li bilan ko’payayotgan saxaromises sereviziya nomli zamburug’ borligi ko’zga tashlanadi. U oval shaklda bo’ladi. SHu preparatning o’zida boshqa shakldagi zamburug’larni ham ko’rish mumkin (39- rasm). Zamburug’lar tarkibida hayvon kraxmali-glikogen to’planadi. Uni aniqlash uchun preparatga yod eritmasi tomiziladi. yod ta’sirida glikogen kizg’ish-qo’ng’ir rangga kiradi.
39 - rasm. Achitqi zamburug’lari: a – Saceharomyces certvisiae, b – Saceharomyces elllp soldeus; v – kurtaklanish jarayonida hosil bo’lgan koloniya; g – sporali hujayralar .
15-LABORATORIYA MASHG’ULOTI 28
Sut kislotali bijg’ish jarayonida hosil bo’lgan sut kislotani va bu jarayonni qo’zg’ovchi bakteriyalarni aniqlash. Kerakli jihozlar: mikroskop, buyum oynalari, bakterial ilmoq, qatiq, tuzlangan bodring va karam namakoblari, 1% li fenol eritmasi, G’eS1 3 ning 1% li eritmasi, Lyoffler sinьkasi va fuksin bo’yoqlari. Nazariy tushuncha: Sut kislotali bijg’ish. Insoniyat tajribasida sut kislotali bijg’ish jarayoni qadimdan qo’llanilib kelingan bo’lsada, uning biologik jarayon ekanligini va unda tirik organizmlar qatnashishini faqat 1860 yilda Lui Paster isbotlab berdi. Bu jarayon monosaxaridlar parchalanib, ikki molekula sut kislota hosil bo’lishi bilan xarakterlanadi. Bu reaksiya quyidagicha boradi: S 6 N
O 6 2SN 3 — SNON — SOON + 20 kkal. YUqorida ko’rsatilgan ekzotermik reaksiya vaqtida hosil bo’lgan energiya bu jarayonni qo’zg’ovchi bakteriyalar tomonidan sarflanadi. B IJG ’
jarayonida vujudga kelgan sut kislota ko’p bakteriyalar uchun antiseptik modda (zahar) hisoblanadi. SHunga ko’ra, sutni chirituvchi bakteriyalar ta’siridan .saqlab qolish maqsadida, qatiq va boshqa mahsulotlar tayyorlashda sut kislotali bijg’ish jarayonidan foydalaniladi. Sut tarkibida oziq moddalar ko’p bo’lganligi sababli unda turli-tuman bakteriyalar ham tobora ko’payaveradi. SHuning uchun qatiq ivitiladigan bo’lsa, sut pasterlanadi, ya’ni yarim soat davomida 70-75° gacha isitiladi. U sovitilgandan so’ng unga sutni bijg’ituvchi bakteriyalar achitqisi qo’shib aralashtiriladi. Pasterlangan sutdan ivitilgan qatiq juda shirin va qimizak mazali bo’ladi. Kefir va qimiz tayyorlash ishlari ham sut kislotali bijg’ish asosida bajariladi. Kefir va qimiz tayyorlashda sut kislotali va spirtli bijg’ish jarayonlarini qo’zg’ovchi tirik mikroorganizmlardan foydalaniladi. Qimiz tarkibida 2% spirt va 1% sut kislota bo’lgani holda, kefir tarkibida ularning har qaysisi 1% ni tashkil qiladi. Qimiz va kefir tarkibida spirt ko’proq to’planishini ta’minlash maqsadida ular past (15°) haroratli joyda saqlanadi. Agar harorat 20° dan oshib ketsa, u holda sut kislota spirtga nisbatan ko’p hosil bo’ladi. Sut kislotaning ko’p yoki oz to’planishi sut tarkibidagi neytrallovchi moddaga bog’liq. Sut kislotani kazein neytrallaydi. Kazein tarkibidagi kalьsiy elementi sut kislota bilan qo’shilib tuz hosil qiladi. Kazein esa erib suzma (tvorog) shaklida pastga cho’kadi. Bijg’iyotgan muhitga oq bo’r qo’shilsa, tuz ko’p (60-70% gacha) to’planadi. Sut kislotali bijgish jarayonini qo’zg’ovchi bakteriyalar tabiatda keng tarqalgan bo’lib, ular sabzavot tuzlashda va em-xashakni siloslashda ishlatiladi. Em-xashakni siloslash vaqtida sut kislotali bijg’ish jarayonini qo’zg’ovchi bakteriyalarning faol shtammlari em-xashak orasiga sepiladi. Download 1.16 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|