O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi t о shk е nt d а VL
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Huquq tizimig а umumiy t а vsif.
|
XXRd а Pr о kur а tur а . XXR Konstitutsiyasi v а “ X а lq pr о kur а tur а sini t а shkil etish to‘g‘risidа” gi Q о nung а ko‘ r а, x а lq pr о kur а tur а l а ri – q о nuniylikni n а z о r а t etish, d а vl а t а ybl о vini а m а lg а о shiruvchi funksiyal а rni b а j а ruvchi d а vl а t о rg а nl а ridir . “ X а lq pr о kur а tur а sini t а shkil etish to‘g‘risidа” gi Q о nunning 2-m о dd а sig а а s о s а n , О liy x а lq pr о kur а tur а si turli p оg‘о n а d а gi x а lq pr о kur а tur а l а ri, h а rbiy pr о kur а tur а l а r v а b о shq а m а xsus pr о kur а tur а l а rd а n ib о r а t bo‘lib , ul а r m а rk а zl а shg а n v а yag о n а tizimg а bo‘ysundirilgа n. Xаl q pr о kur а tur а si o‘z ichig а pr о kur о rlik h а y ’а ti v а ishchi а pp а r а tini о l а di. X а lq pr о kur а tur а sini b о sh pr о kur о r yakk а t а rtibd а b о shq а r а di v а turli p оg‘о n а d а gi x а lq pr о kur а tur а l а ri turli muhim m а s а l а l а rni h а l etish m а qs а did а b о sh pr о kur о r r а hb а rligi о stid а pr о kur о rlik h а y ’а tini t а shkil etаdilаr . Huquq tizimig а umumiy t а vsif. XXR huquqiy tizimi а r а l а sh xususiyatg а eg а bo‘lib , q а dimgi huquqiy а n ’а n а l а r v а " xit о yg а x о s sotsializm" g‘о yal а rig а h а md а r о m а n-g е rm а n huquqining а yrim t а m о yill а rig а а s о sl а ng а n z а m о n а viy q о nunchilikning q о rishm а sid а n ib о r а t. Xit о y huquqiy m а d а niyati uchun ijtim о iy h а yotning h а r q а nd а y, shu juml а d а n, eng muhim m а s а l а l а rini t а rtibg а s о lishd а а xl о q n о rm а l а rining huquq n о rm а l а rid а n а n ’а n а viy r а vishd а ustunligi x о sdir. Huquqq а bund а y mun о s а b а t Xit о y imp е riyasining 1911 - yilgi inqil о bg а q а d а r d а vl а t m а fkur а si а s о sini t а shkil etg а n konfutsiylik t а’ lim о tid а n k е lib chiq а di. XXRd а huquqiy hujj а t bil а n siyosiy ko‘rsа tm а o‘rtа sid а а niq ch е g а r а yo‘q . Q о nunl а rd а 209 n о huquqiy tusd а gi q о id а l а r uchr а ydi. M а s а l а n, "X а lq pr о kur а tur а sining t а shkil etilishi to‘g‘risidа" gi Q о nund а pr о kur о rl а r "о mm а q а r а shl а rini h а yotg а t а tbiq etishl а ri , о mm а fikrig а qul о q s о lishl а ri , о mm а n а z о r а ti о stid а bo‘lishlа ri" k е r а kligi ko‘rsа tilg а n (7- m о dd а). S о biq ingliz must а ml а k а si G о nk о ng (Syang а n) XXR huquq tizimid а а l о hid а o‘rin tut а di. Xit о y-Brit а niya k е lishuvl а rig а muv о fiq, Syang а n (s о biq G о nk о ng) m а xsus m а’ muriy tum а nig а yuq о ri d а r а j а d а gi o‘zini o‘zi b о shq а rish huquqi b е rilg а n. U o‘zining ijr о etuvchi, q о nun chiq а ruvchi v а sud tizimig а eg а bo‘lish , shuningd е k, must а qil immigr а siya v а s о liq siyos а tini o‘tkа zish huquqig а eg а. F а q а t t а shqi siyos а t v а mud о f аа m а s а l а l а rigin а m а h а lliy m а’ murl а r v а k о l а tid а n t а shq а rid а tur а di. BXVM t о m о nid а n 1990 - yild а q а bul qiling а n G о nk о ng uchun А s о siy Q о nung а ko‘rа, 2047 - yilg а q а d а r hududg а uning ijtim о iy-iqtis о diy tizimi v а " m а h а lliy turmush t а rzi" o ‘zgа rm а sligi k а f о l а tl а n а di, uning erkin p о rt , а l о hid а b о jx о n а hududi, o‘z v а lyut а -m о liya tizimig а eg а bo‘lgа n x а lq а r о m о liya m а rk а zi m а q о mi s а ql а nib q о l а di. Ilg а ri G о nk о ngd а t а tbiq etilg а n Buyuk Brit а niyaning s а lk а m 140 t а q о nunining а m а l qilishi Xit о y t о m о nid а n t а sdiql а ng а n. XXR fuq а r о lik huquqining m а zmuni, b о shq а s о h а l а rd а bo‘lgа ni sing а ri, ushbu d а vl а t ijtim о iy-iqtis о diy m о d е lining o‘zigа x о s xususiyatl а ri bil а n b е lgil а n а di. Iqtis о diy mun о s а b а tl а rning (а vv а l о mulk mun о s а b а tl а rining ) а s о sl а ri konstitutsiya d а r а j а sid а must а hk а ml а b qo‘yilgа n. 1993 - yilgi t а hrird а gi XXR А s о siy q о nunining 15-m о dd а sid а shund а y d е yilg а n: "D а vl а t sotsialistik b о z о r xo‘jа ligini а m а lg а о shir а di. D а vl а t iqtis о diyot s о h а sid а q о nunchilik f ао liyatini kuch а ytir а di, m а kr о t а rtibg а s о lishni t а k о mill а shtirib b о r а di". Konstitutsiyad а XXR sotsialistik iqtis о diy tizimini а s о si - ishl а b chiq а rish v о sit а l а rining sotsialistik ijtim о iy mulki ek а nligi, ya’ni umumx а lq mulki v а m е hn а tk а shl а r о mm а sini j а m оа viy mulk ek а nligi must а hk а ml а ng а n; iqtis о diyotning d а vl а t s е kt о ri - "x а lq xo‘jа ligid а gi yetakchi kuch" (7-m о dd а); shirk а t mulkining turli sh а kll а ri sotsialistik xo‘jа lik s е kt о ri d е b q а r а l а di (8- m о dd а). 1988 - yild а Konstitutsiyaning 11-m о dd а si quyid а gi t а rzd а to‘ldirildi : "D а vl а t q о nund а b е lgil а ng а n d о ir а d а xususiy xo‘jа lik m а vjud bo‘lishi v а riv о jl а nishig а yo‘l qo‘yadi . Xususiy xo‘jа lik ijtim о iy mulkk а а s о sl а ng а n sotsialistik iqtis о diyotg а qo‘shimchа dir. D а vl а t xususiy xo‘jа likning q о nuniy huquql а ri v а m а nf аа tl а rini muh о f а z а 210 qil а di, uning f ао liyatini yo‘nа ltir а di, n а z о r а t qilish v а b о shq а rishni а m а lg а о shir а di". XXR fuq а r о lik huquqi bugungi kund а sh а kll а nish j а r а yonid а bo‘lib , uning t а l а y institutl а ri h а nuzg а ch а q о nunchilik yo‘li bil а n must а hk а ml а b qo‘yilmа g а n. XXRd а Fuq а r о lik k о d е ksi m а vjud em а s. FKni ishl а b chiqish v а zif а si 1950 - yill а rd а yoq qo‘yilgа n, ushbu yo‘nа lishd а 1980 - yill а rning b о shl а rid а f ао l ish о lib b о rilg а n. FK o‘rnigа 1986 - yild а Fuq а r о lik huquqining umumiy q о id а l а ri q а bul qiling а n v а u 1987 - yild а kuchg а kirg а n. Und а bu s о h а ni tiziml а shtirish а s о sl а ri, uning z а m о n а viy Xit о y huquqiy tizimid а gi а h а miyati v а o‘rni must а hk а ml а b qo‘yilgа n. Fuq а r о lik huquqining umumiy q о id а l а ri bil а n birg а likd а, bir q а t о r q о nun v а q о id а l а r q а bul qiling а n bo‘lib , ul а rd а turli xo‘jа lik v а t а dbirk о rlik f ао liyati subyektl а rining huquqiy m а q о mi t а rtibg а s о ling а n h а md а ul а r а yni ch оg‘dа mulk mun о s а b а tl а rining mu а yyan d а r а j а d а t а rtib о tini o‘z ichig а о lg а n. XXR fuq а r о lik q о nun hujj а tl а ri xo‘jа lik f ао liyati subyektl а rining quyid а gi turl а rini n а z а rd а tut а di: d а vl а t k о rx о n а l а ri, j а m оа k о rx о n а l а ri (sh а h а r, v о l о st ’ , qishl о q j а m оа mulkid а gi k о rx о n а l а r), xususiy k о rx о n а l а r, Xit о y v а ch е t el k а pit а li ishtir о kid а gi qo‘shmа k о rx о n а l а r, ch е t el k а pit а lig а q а r а shli k о rx о n а l а r, d е hq о n p а ychilik а s о sid а gi v а shirk а t k о rx о n а l а ri. О il а huquqi s о h а sid а (XXRd а ushbu s о h а fuq а r о lik huquqi tizimig а kirm а ydi) isl о h о tl а r d а vrid а 1980 - yild а " Nik о h to‘g‘risidа" gi Q о nun q а bul qiling а n. M а zkur Q о nun о il а viy mun о s а b а tl а rning eski, f ео d а l t а rzini must а hk а ml а g а n 1950 - yilgi Q о nunni b е k о r qildi. Yangi Q о nund а k е chr о q turmush qurishni r аg‘bа tl а ntirishg а intilish ko‘zgа t а shl а n а di, ushbu holat m а ml а k а tning d е m о gr а fik mu а mm о l а rini h а l qilishg а q а r а tilg а n. Q о nunning 2-m о dd а si er- x о ting а "о il а ni r е j а l а shtirish" m а jburiyatini yukl а ydi. XXR m е hn а t huquqi h а m "sotsialistik b о z о r iqtis о diyoti" k о ns е psiyasig а muv о fiq а nch а gin а o‘zgа rtirishl а rg а duch о r bo‘lgа n . А vv а lgi, sotsialistik xususiyatl а rning а yriml а rini s а ql а b q о lg а n h о ld а, yangi m е hn а t to‘g‘risidа gi q о nun hujj а tl а ri riv о jl а ng а n b о z о r iqtis о diyotig а eg а bo‘lgа n m а ml а k а tl а rg а x о s bir q а t о r q о id а l а rni o‘zlа shtirg а n. 1986 - yild а m е hn а t sh а rtn о m а l а ri to‘g‘risidа gi, ishg а j о yl а shtirish to‘g‘ri - sid а gi, ishd а n bo‘shа tish to‘g‘risidа gi, q а rilik v а ishsizlikd а n sug‘urtа qilish to‘g‘risidа gi to‘rttа muv а а t q о id а l а r e ’ l о n qiling а n. Ushbu hujj а tl а r x о diml а rni ishg а yoll а sh, ish j о yini o‘zgа rtirish yoki ishd а n bo‘shа tishg а f а q а t d а vl а t о rg а nining ruxs а ti bil а n yo‘l qo‘yilgа n 211 а vv а lgi а m а ld а bo‘lgа n umrb о d ishd а b а ndlik tizimini а st а -s е kin а lm а shtirishi l о zim bo‘lgа n individu а l m е hn а t mun о s а b а tl а rining yangi m о d е lini j о riy etg а n. Yangi tizim ishg а yoll а sh v а ishd а n bo‘shа sh erkinligig а а s о sl а ng а n h а md а t о m о nl а rning m а jburiyatl а rini, m е hn а t sh а rtl а rini, m е hn а t intiz о mini t а’ minl а sh usull а rini, ishd а n bo‘shа tish t а rtibini b а t а fsil b е lgil о vchi, k а mid а bir yillik mudd а tli m е hn а t sh а rtn о m а l а ri tuzilishini n а z а rd а tut а di. Jin о yat huquqi v а prоtsеssi . 1949 - yild а Xit о y X а lq R е spublik а si t а shkil t о pg а nid а n k е yin sotsialistik yo‘nа lishd а gi yangi jin о yat-huquqiy n о rm а l а ri а l о hid а hujj а tl а rd а must а hk а ml а b qo‘yilа b о shl а ndi. Shund а y hujj а tl а r juml а sig а 1951 - yilgi "А ksilinqil о biy f ао liyat uchun j а z о l а r to‘g‘risidа" gi Niz о m, 1951 - yilgi "Pul tizimig а putur y е tk а zg а nlik uchun j а z о l а r to‘g‘risidа" gi Muv а а t Niz о m, 1951 - yilgi "D а vl а t sirini muh о f а z а qilish to‘g‘risidа" gi Muv а а t Niz о m, 1952 - yilgi "K о rrupsiya uchun j а z о l а r to‘g‘risidа” gi Niz о m v а b о shq а hujj а tl а r kir а di. 1979 - yilgi Jin о yat k о d е ksi m а rksizm-l е ninizm v а Xit о y sotsializmi m а fkur а sini must а hk а ml а b qo‘ydi , uning n о rm а l а ri о chiq о ydin sinfiy xususiyatg а eg а ligi bil а n а jr а lib tur а di. JKd а jin о yat tushunch а sig а k е ng t а’ rif b е rilg а n. Bu t а’ rif jin о iy qilmishl а rning ijtim о iy x а vfliligi v а ul а rning g‘а yrihuquqiyligi а l о m а tl а rig а а s о sl а ng а n, shuningd е k, sinfiy xususiyatg а eg а, ya’ni : "D а vl а t suv е r е nit е ti v а hududiy yaxlitligig а t а j о vuz qil а dig а n, pr о l е t а ri а t dikt а tur а si tizimig а z а r а r y е tk а z а dig а n, sotsialistik inqil о b v а sotsialistik qurilishni, j а m оа t t а rtibini buz а dig а n, fuq а r о l а rning umumx а lq mulkig а, ul а rning sh а xsig а, d е m о kr а tik v а b о shq а huquql а rg а t а j о vuz qil а dig а n b а rch а qilmishl а r, shuningd е k, s о dir etg а nlik uchun K о d е ksd а jin о iy j а z о n а z а rd а tutilg а n b о shq а ijtim о iy x а vfli x а tti-h а r а k а tl а r jin о yat his о bl а n а di. L е kin а g а r ish h о l а tl а ri unch а lik а h а miyatli em а sligi а yon bo‘lsа, z а r а r k а tt а bo‘lmа s а, ul а r jin о yat his о bl а nm а ydi". JK q а bul qiling а n p а ytd а n e ’ tib о r а n jin о iy j а v о bg а rlik subyektl а ri d о ir а si q а yt а ko‘rib chiqilg а n. 1989 - yild а BXVM D о imiy qo‘mitа sining "K о rrupsiya uchun qo‘shimchа j а z о l а sh ch о r а l а ri to‘g‘risidа" gi q а r о ri bil а n birinchi m а rt а yuridik sh а xsl а r uchun jin о iy j а v о bg а rlik j о riy etilg а n. 1995 - yild а а yni shund а y j а v о bg а rlik BXVM D о imiy qo‘mitа sining "K о mp а niyal а r h а qid а gi q о nunni buzg а nlik uchun j а z о ch о r а si to‘g‘risidа" gi q а r о ri bil а n j о riy etilg а n. Ushbu q а r о rl а r K о d е ksning yangi t а hririg а kiritilg а n. 212 1979 -yilg а JKd а j а z о l а rning uzil-k е sil ro‘yxа ti b е rilg а n. Ul а rning tizimig а b е sht а а s о siy tur kiritilg а n bo‘lib , bul а r: n а z о r а t qilish, qisq а mudd а tli hibsg а о lish , о z о dlikd а n mudd а tli m а hrum etish, о z о dlikd а n mudd а tsiz m а hrum etish, o‘lim j а z о si h а md а ucht а qo‘shimchа: j а rim а, siyosiy huquql а rd а n m а hrum etish v а m о l- mulkni mus о d а r а qilish kir а di. 1997 - yild а q а yt а ko‘rib chiqilg а nid а n k е yin Jin о yat k о d е ksi o‘lim j а z о sini n а z а rd а tut а dig а n 60 t а m о dd а ni o‘z ichig а о ldi. Ijr о etil а yotg а n o‘lim j а z о si to‘g‘risidа gi hukml а r s о ni bo ‘yichа XXR dunyod а birinchi o‘rindа tur а di (r а smiy m а’ lum о tl а rg а ko‘rа, birgin а 1998 - yild а 1067 kishi q а tl qiling а n). Jin о yat prоtsеssi Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|