O`zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti f. M. Otaxo'jayev

Maxsus qism bir necha institutlardan tashkil topgan bo'lib, bu institutlarning har biri ijtimoiy munosabatlarning muayyan turini tar­tibga soladi. Ular quyidagilardan iborat:

-----------------------------------------------24-----------------------

- nikoh (nikoh tuzish shartlari va tartibi, nikohning tugatilishi, nikohning haqiqiy emasligi);

- er va xotinning huquq va majburiyatlari (er va xotinning shax­siy huquq va majburiyatlari, er-xotin mulkining qonuniy tartibi, er va xotin mol-mulkining shartnomaviy tartibi, er va xotinning maj­buriyatlar bo`yicha javobgarligi);

- ota-ona hamda bolalarning huquq va majburiyatlari (bolaning nasl-nasabini belgilash, voyaga etmagan bolalarning huquglari, ota­onalarning huquq va majburiyatlari);

- oila a'zolarining aliment majburiyatlari (ota-ona hamda bolalarning aliment huquq va majburiyatlari, garindoshlar va boshqa shaxslarning aliment majburiyatlari, aliment to`lash to`g`risidagi kelishuv, aliment to'lash va undirish tartibi);

- ota-ona qaramog'idan mahrum bo'lgan bolalarni tarbiyalash shakllari (ota-ona qaramogidan mahrum bo'lgan bolalarni aniylash va joylashtirish, bolalarni farzandlikka olish, vasiylik va homiylik gilish, bolalarni oilaga tarbiyaga olish (patronat);

- oils gonunchiligini chet el fugarolari va fuqaroligi bo'lmagan shaxslar ishtirokidagi oilaviy munosabatlarga nisbatan go`llash.

Huquq tizimida oila huquqi huquqning boshqa sohalari bilan turli tutashda bo`ladi. Oila huquqi huquq sohalarining shunday guru­hida joylashganki, u huquqning tartibga soluvchi tizimosti guruhla­ridan biri hisoblanadi. Bu guruhning barcha sohalariga muayyan mu­nosabatlarni ijodiy tashkil etishi uchun go`llanilishi xosdir. Ushbu xususiyati bilan ular ijtimoiy munosabatlarni muhofaza gilish vazi­fasini bajaruvchi va shu sababli man etish orqali tartibga soluvchi ji­noyat huquqidan farq qiladi. Shu bilan birga, tartibga soluvchi sohalar orasida oila huquqi ruxsat berish orqali tartibga soluvchi sohalar gunihiga mansub (fuqarolik, mehnat huquglari kabi). Bu guruhning barcha sohalari singari, oila huquqi majburlash orqali tartibga so­ladigan (masalan, ma'muriy, moliya huquglari) sohalardan farqlanadi, chunki bu sohalar asosan bir subyektning ikkinchisiga bo'ysunishi va boshqaruv organlari dalolatnomalar asosida shakllanadi. Ruxsat berish orqali tartibga soluvchi huquq sohalari guruhida esa oils huquqi o'z predmeti va metodi bo'yicha fuqarolik huquqiga yaqindir.

-------------------------------------------------------25-----------------------------------

Oilaviy munosabatlar boshqa ijtimoiy munosabatlar bilan bog`­liq. Shu sababli oils huquqi u yoki bu darajada deyarli barcha huquq sohalari bilan o'zaro bog`liq. Biroq bu bog`liglikning daraja va shakllari turlicha namoyon bo'ladi.

Konstitutsion va oila huquqi o'rtasida o`zaro bog`liglikning o`zi­ga xos shakli mavjuddir. Konstitutsion huquq jamiyatda oilaviy mu­nosabatlar qurilishining bosh va asosiy goidalarini o'z ichiga oladi (O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, 46, 63-66 moddalar). Oila huquqida ushbu qoidalar qayta ishlanadi, kengaytiriladi, ri­vojlantiriladi, aniqlashtiriladi.

O'zaro bog`liglik aksariyat hollarda oila huquqi va huquqning sohalari me'yorlarining birgalikda qo'llanilishida ifodalanadi.

Ma'muriy huquq bilan oila huquqi yuridik faktlar sohasida qalin aloqadorlikda, chunki oilaviy-huquqiy munosabatlarning vujudga kelishi va tugatilishi asoslari sifatida ko`p hollarda boshqaruv organ­lari aktlari xizmat qiladi (farzandlikka olish, vasiylik va homiylik belgilash va boshqalar). Fuqarolik jarayoni va oila huquqi me'yorlari nizolarni hal qilish, oilaviy huquglarni himoya qilishda qo'llaniladi. Jinoyat huquqi oilaviy munosabatlarni muhofaza qilishda tatbiq etiladi. Shu sababli, oila huquqida jinoyat huquqiga havola qilishlar mavjud bo`lib, ular nikoh tuzishga to`sginlik qiluvchi holatlarni yashirganlik uchun, farzandlikka olish siri va hokazolar uchun jinoiy javobgarlikka tortilishini nazarda tutadi.

Oila va fuqarolik huquqi me'yorlari o'rtasidagi o`zaro bog'liqlik nisbati yuqori darajadadir. Qonunda to`g`ridan-to`g`ri ko`rsatilgan hollarda o'zaro bog'liqlik bir soha normalarini ikkinchi soha mu­nosabatlarida go`llanilishida ifodalanadi.

Oila huquqi va huquqning boshqa sohalari me'yorlarining o'zaro bog'liqligi ularning birlashib ketishiga olib kelmaydi. Lekin bu holat oila qonunchiligida faqat oila huquqi normalari emas, balki u bilan bog'liq bolgan huquq sohalari normalarining mavjud bo`lishida ham ifodalanadi. Ayniqsa, bunda fuqarolik, ma'muriy, fuqarolik jarayoni huquqi normalarining ko'pligi ko'zga tashlanadi. Bu normalar oilaviy munosabatlarning xususiyatlarini hisobga olgan holda sanab o`tilgan huquq sohalarining oilaviy munosabatlarni tartibga solishdagi

xususiyatlarini aks ettiradi.

------------------------------------------26------------------------------------------