O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali tt va kt fakulteti ats-11-20

Himoyalanish  
P1  
P2  
Р3  
READUNCOM
Mumkin
Mumkin
Mumkin
READCOMMIT
Mumkin
Mumkin
Mumkin
REPEATABLE
Mumkin
Mumkin
Mumkin
SERIALIZABL
Mumkin
Mumkin
Mumkin
MB bilan ish jarayonida ma’lumotlar butunligi muhim o‘rin tutadi. 
Ma’lumotlar butunligi deganimizda, ma’lumotlaming to‘g‘riligi va mazmunan 
qarma-qarshi ma’noga ega emasligi tushuniladi. Masalan, “o‘qituvchi” jadvalidagi 
har bir o‘zgarish “Yuklama” jadvalida ham qayd etilishi kerak. 0’qituvchining
“Yuklama" jadvalida qayd etilmasligi ma’lumotlar butunligini buzilishiga olib 
keladi.
Ko‘pchilik 
hollarada 
MBning 
ma’lumotlari 
butunligi 
saqlashni 
tashkillashtirish uchun tranzaksiyalardan foydalanishadi. Umuman olganda 
tranzaksiya - bu mantiqan bo‘linmaydigan ish birligidir.
Bu jarayonda:
yoki tranzaksiyaga kiruvchi barcha amallar MBda aks etadi;
yoki bu amallar umuman bajarilmaydi.
Tranzaksiyaning bu xususiyati butunlik shartining buzilmasligini ta’minlaydi.
Ko‘pgina MBBTda tranzaksiyalaming ikkita modeli ishlatiladi:
1. Tranzaksiyalarning avtomatik bajarilish modeli; 2. Tranzaksiyalarning 
bajarilishini boshqarish modeli.
Tranzaksiyalaming avtomatik bajarilish modelida, tranzaksiya avtomatik ravishda 
ishga tushadi va quyidagi usullardan biri bilan tugaydi:
 
COMMIT - bunda MBdagi o‘zgarishlar doimiy bajariladigan bo‘ladi va yangi 
tranzaksiya COMMIT buyrug‘idan so‘ng boshlanadi.
 
ROLLBACK - bunda tranzaksiyada bajarilgan barcha o‘zgarishlar bekor 
bo‘ladi va yangi tranzaksiya ROLLBACK buyrug‘idan so‘ng boshlanadi.
Tranzaksiyalarning bajarilishini boshqarish modeli SUBD Sysbase dasturida 
qo‘llanilib, quyidagicha foydalaniladi:

---

 
BEGIN
TRANSACTION -
tranzaksiyaning boshlanishini 
bildiradi.
 
COMMIT TRANSACTION - tranzaksiyaning muvaffaqiyatli tuganini 
bildiradi. Bunda yangi tranzaksiya avtomatik ravishda ishga tushmaydi.
 
SAVE TRANSACTION - bunda tranzaksiya ichida saqlash nuqtasi 
tashkillashtiradi va saqlash nuqtasiga nom berish imkoniyati yaratiladi.
 
ROLLBACK - bunda barcha tranzaksiyadagi amallar bekor qilinadi va MB 
holati tranzaksiyadan oldingi holatga qaytariladi. Shunday qilib, tranzaksiya - bu
MBga tugallangan murojaat bo‘lib quyidagi to‘rtta shartning bajarilishini 
kafolatlaydi:
1. 
Bo‘linmaslik (atomarnost) - tranzaksiya boshi va oxiriga ega bo‘lgan 
bo‘linmas blok. Bu blok yoki to‘liqligicha bajariladi, yoki umuman bajarilmaydi;
2. 
Kelishuvchanlik - tranzaksiya tugaganidan so‘ng, hamma ob’yektlar 
kelishganlik holatini saqlab qoladi;
3. 
Himoyalanganlik - har bir tranzaksiya jarayoni boshqa tranzaksiya ishiga 
ta’sir ko‘rsatmaydi.
4. 
Doimiylik - tranzaksiya jarayonida bajarilgan barcha o‘zgarishlar doimiylik 
xarakteriga ega.