O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti kompyuter tarmoqlari fanidan mustaqil ish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Kompyuter tarmoqlari
fanidan mustaqil ish

Bajardi: Abdullayeva Nasiba

Tekshirdi: ABDURASHIDOVA K

Toshkent 2022

1. 
   Компютер тармоқларининг асосий протоколлари.
   
2. 
   Cisco Packet Tracer dasturini sozlash va ishlash jarayonini tekshirish.
   

Протоколлар (protokols) - бу процедура ва коидалар туплами, яъни баъзи бир алокаларни руёбга чикишини,тартибга солишни таъминлайди.Мисол учун,бирор бир мамлакатнинг дипломатлари бошка бир мамлакатнинг дипломатлари билан мулокотда булиши учун протоколга аник сакланиб коладилар.Худди шундай максадларда,алока коидалари компьютер сохасида хам хизмат килади.

Протоколлар- бу коида ва техник процедуралар,яъни бир нечта компьютер ишлаш жараёнида бир-бири билан мулокотда булишини таъминлайди. Протоколларга таълукли 3та асосий моменти (пайти) мавжуд.

10. Бир қанча протоколлар мавжуд. Буларнинг ҳаммаси алоқаларни тарқатишга хизмат қилади, хар бир протокол хар хил мақсадга мувофик, хар хил топшириқларни бажаради ва узининг афзалликларига чегараларига.

    
    

11. Протоколлар OSI моделининг хар хил даражасида ишлайди. Протоколнинг функцияси унинг ишлаш даражасидан аникланади.

    
    

12. Бир канча протоколлар қушилиб (совместно) ишлаши мумкин.Буни стек ёки протоколлар туплами дейилади.

    
    

Стек протоколининг даражаси OSI моделининг даражаси билан туғри келади.
Протоколларнинг ишлаши.
Тармоқдан келган маълумотлар техника нуктаи назардан,кадамба-кадам каторлларга булиниши керак,буларнинг хар бирининг,узининг коидаларига ва процедураларига ёки протоколларга туғри келади. Шундай қилиб, маълум ҳаражатни навбатма-навбат бажаришини сақлайди. Бундан ташқари, хар бир тармоқли компьютерга худди шундай тарзда бу қадамлар (харакат) бажарилиши керак. Бу харакатлар, компьютер-узатувчига юқоридан пастга, компьютер-қабул қилувчига эса пастдан юқорига бажарилади.

Компьютер – узатувчи(К-У)
Протоколга мос холда келган К-У куйидагиларни бажаради:
-маълумотларни катта бўлмаган блокларга бўлади,яъни пакет деб номланади,бу билан протокол ишлаб билади.
-пакетларга адрес информацияларни етказиб беради,чунки к-к.к.узига керакли маълумотларни аниклаб олиш учун.
-маълумотларни тармоқли адаптердан утказиш учун маълумотларни тайёрлайди ва тармоқга юборилади.

Компьютер-қабул қилувчи

Протоколга мос холда келган компютер қабул қилувчи юкоридаги харакатнинг аксинчасини бажаради:

• тармоқдан маълумотлар келган компютер қабул қилувчи харакатнинг аксинчасини бажаради.

  
  

• тармоқдан маълумотлар пакети қабул қилади.

  
  

• тармоқ адаптирини пекет кампьютерга юборилади.

  
  

• Пакетдан хамма вазифа (хизмат) информацияларини олиб ташлайди.

  
  

Куп даражали архитектурада протоколлар

Тармоқда бир вактда бир неча протоколлардан ишлаши куйида маълумотли операцияга эга булади:
-тайёргарлик
-маълумот утказиш
-маълумот кабул килиш
-кетма- кет харакатлар (боскичлар)
Хар бир протоколларнинг ишлашини шундай жойлаштириш керакки,улар бир –бири билан тукнашмасин операция тугалланмасин.Буларга даражаларга булиш натижасида эришиши мумкин.

Протоколлар стеки
Протоколлар стеки (protocolStack)-бу протоколлар комбинацияси.Алоҳида функцияларни бошкариш учун хар бир даража хар хил протоколларни аниқлайди. Хар бир даражанинг узидаги қоидалар тўплами бўлади ва шу тўплам асосида ишлайди.


CISCO PACKET TRACER DASTURINI SOZLASH VA ISHLASH JARAYONINI TEKSHIRISH.
Ishning maqsadi:Cisco Packet Tracer dasturini sozlash va ishlash ko`nikmalariga ega bo`lish.
Nazariy qism
Cisco Packet Tracer Cisco tomonidan ishlab chiqilgan va telekommunikatsiya tarmoqlari va tarmoq qurilmalarini o'rganish, shuningdek oliy o'quv yurtlarida laboratoriya mashg'ulotlarini o'tkazish uchun tavsiya etiladi.
Turli xil qurilmalardan foydalanishga imkon beradi. (Kommutator, konsentrator, marshrutizator, lokal stansiya, simsiz uskunalar). Asosiy oyna 1-rasmda ko‘rsatilagan.



1- rasm. Cisco Packet Tracerning asosiy oynasi

Oynaning asosiy qismida modellashtiruvchi tarmoq ko‘rsatilgan. Ob’yekt turini tanlash oynaning mana shu qismida amalga oshiriladi.


2- rasm. Element turini tanlash
Oynaning o‘ng tarfida tarmoq ob’yektlarining o‘zi joylashgan, ya’ni imkoni bor ob’yektlar turi.
Routers marshrutizatorlar turli xil seriyadagi imkoni bor Cisco marshrutizatorlari, shuningdek, barcha marshrutizatorlar uchun funksiyalarni bajaradigan umumlashgan marshrutizatorlar (Generic).
Switches – kommutatorlar 2 darajadagi turli xil seriyali imkoni bor boshqariluvchi kommutatorlar.
Hubs – konsentratorlar – Wireless Devices simsiz uskunalar.
Generic umumlashgan nuqta, Linksys simsiz marshrutizator, Linksys integrirlangan xizmatlar bilan.
Connection – uskunalarni bog‘lovchi turli xildagi bog‘lamalar:
1.Auto – bog‘lanish turini avtomatik aniqlovchi. (uskunalarni eng yaxshi bog‘lanish usulini avtomatik tarzda aniqlaydi.)
2.Console – Console kabeli yordamida bog‘lanish. (shaxsiy kompyuterga Com porti orqali va Ciscouskunasi yordamida Console ga kiriladi).
3.Copper Straight Trough – kabelning to‘g‘ridan to‘g‘ri ulanish usuli orqali bog‘lanish.
4.Copper Cross Over – kabelning kross ulanish usuli orqali bog‘lanish.
5.Fiber – optik tolali liniya aloqasi orqali bog‘lanish.
6.Phone – telefon liniyasi orqali ulanish.
7.Coaxial – koaksikal kabel yordamida bog‘lanish.
8.Serial DSE va Serial DTE – aloqaning ketma – ket kanallari.
9.End Devises – yakunlovchi qurilmalar.
1. PCPT – PC – PT shaxsiy kompyuter
2.Server PT – Server stansiya
3.Printer PT – tarmoqli printer
4.7960 – IP telefon
5.WAN Emulation – global tarmoq emulsiyasi, umumiy tarmoqda (Cloud) yoki (DSL modem, Cable modem) aloqasi modem aloqasidagi emulyatsiya.
Custom Made Devises – fizik darjada uskunalar konfiguratsiyasini amalga oshirishga imkon beradi.(Yangi tarmoq platalarini qo‘shish, platalarni kengaytirish va hok.)
Multiuser Connection – bog‘lanishlar emulyatsiyasi (Laboratoriya ishlarida foydalanilmaydi).
Tarmoqlar simulyatsiyasi tarmoq elementlarini (uskunalar, bog‘lamalar) tanlash yo‘li bilan hamda tarmoqni qurish uchun maydonga chiqarish orqali amalga oshiriladi.
Kommutator yordamida tarmoqqa umumlashgan ikkita shaxsiy kompyuter quyidagi ko‘rinishga ega:
Bog‘lanishni bajarayotganda uskuna ustida kerakli interfeys tanlanadi. Laboratoriya ishlarida asosan, quyidagi uskunalardan foydalaniladi:
-shaxsiy kompyuterlar;
-serverlar;
-kommutatorlar;
-marshrutizatorlar;
-bog‘lamalar turlari;


Shu uskumalarga oid imkoniyatlarni kengroq ko‘rib chiqamiz:

3- rasm. Oddiy tarmoq simulyatsiyasi
Shaxsiy kompyuter. Tugmacha bosilganda 3 ta buyruqli oynaga ochiladi (Physical, Confic, Desktop).

4- rasm. Shaxsiy kompyuter konfiguratsiyasi (Physical buyrug‘i)

Rasmda uskunaning fizik holatini ko‘rsatuvchi fizikal xususiyati ko‘rinadi.
Maydonning chap tarafida barcha modullar, pastda esa bu modullar izohi beriladi.
Confic buyrug‘ida asosiy tarmoq sozlamalarni bajarish mumkin. (Global – Settings chapda):
Shlyuz manzili, DNS (rasm). Shuningdek, interfeys sozlamasi (Interfeys Fast Ethernet bo‘limi):MAC manzil, IP manzil, tarmoqosti maskasi, bog‘lanish tezligi va interfeys statusi(nufuzi) (6-rasm).



5- rasm. Shaxsiy kompyuterning global sozlamalari

6- rasm. Shaxsiy kompyuterning interfeys sozlamalari

Desktop – buyrug‘i shaxsiy kompyuterda bajarilishi mumkin bo‘lgan quyidagi ilovalarda emulyatsiya qiladi:
1. IP configuration – IP protokoli konfiguratsiyasi (bunda cofig buyrug‘ida emas, shu yerda bajarilishi mumkin).
2.Dial – up – madem aloqa sozlamasi.
3.Terminal – oynasi ochiladi, Consol port (RS32) orqali bog‘langan uskunalardan foydalanish uchun qo‘llaniladi.
4.Command Promt – buyruq qatori (OC Windows asosiy tarmoq buyruqlari qo‘llaniladi).
5.Web Brouser.
6.PC Wireless – simsiz ulanish sozlamasi.
Konfiguratsiya nuqtai nazaridan server shaxsiy kompyuterdagi mavjud xususiyatlarga ega.
Kommutator – shaxsiy kompyuterdagi buyruqlarga ega (buyruqlari mos keladi), biroq Desktop buyrug‘i o‘rniga CLI buyrug‘i mavjud. U konsul kommutatoriga bog‘lanishga imkon beradi. Confic buyrug‘I izohi metodik qo‘llanmalarda ko‘rsatilmagan, chunki kommutatorning barcha sozlamalri CLI interfeysi orqali amalga oshiriladi. Marshrutizator oynasi xususiyatlari kommutator oynasi xususiyatlariga mos keladi. CLI interfeysi OCI Cisco IOS ni taqdim etadi, shuning uchun kommutator va marshrutizatorlarni boshqarish umumiy prinsiplarini izohlash hech qanday ma’noga ega emas. Ko‘pgina laboratoriya ishlariga Pka kengaytmali fayllar ilova qilinadi. Bu fayllar o‘rganish yoki sozlash zarur bo‘lgan tayyor tarmoqlarini o‘z ichiga olgan. Ushbu fayllarda shuningdek, ushbu metodik qo‘llanmada takrorlanadigan metodik ko‘rsatmalarni ham aks ettiradi. Ko‘rsatmalr alohida oynada ko‘rsatiladi.
Ko‘rsatmalardan tashqari ishning tugallangan darajasini ha o‘zida saqlaydi – completion (agarda simulyatsiyalanayotgan tarmoqni sozlash uchun biror – bir harakat kerak bo‘lsa). Biroq agar ushbu parameter boshidanoq 100% ni ko‘rsatsa, bu nafaqat ishning tugallanganligini, balki ish kuzatuv yoki tekshiruvga ega ekanligini ham anglatishi ham mumkin.
Reset Activity knopkasi barcha kiritilgan o‘zgartirishlarni bekor qilishi va ishni qaytadan boshlashga imkon beradi. Oldingi yoki keying qadamga (agar u birdan ko‘p bo‘lsa) shular orqali o‘tishi mumkin. Ishni Check Results knopkasi orqali tekshirish mumkin. Paydo bo‘lgan oynada ishning bajarilgan bajarilmagan qadamlari va ish bo‘yicha ingliz tilida umumiy ko‘rsatmalar beriladi. Ba’zi bir holatlarda kerakli bo‘lgan harakatlarning barchasi bajarilmagunga qadar, natijalar tekshiruvi blokka tushirilgan bo‘ladi, bu odatda metodik ko‘rsatmalarda aniq ko‘rsatib o‘tiladi.
Cisco Packet Tracer dasturi ikki rejimli simulyatsiyaga ega: Real Time va Simulation.
1.Real vaqtda simulyatsiyani amalga oshiradi.
2. “Qadamba – qadam” simulyatsiyani amalga oshirib har bir paketni kuzatib boradi.


Rejimdan rejimga o‘tish oynaning pastki qismida amalga oshiriladi.

7- rasm. Simulyatsiyani rejimdan rejimga ko‘chirish
Simulyatsiya rejimiga o‘tish oynasi 8- rasmda ko‘rsatilgan.
Simulyatsiya rejimida boshqarish Play Controls tugmasi orqali amalga oshiriladi. Jo‘natilayotgan paketlar oynaning asosiy qismida turli xil rangdagi konvertlarda o‘z aksini topadi.
Cisco IOS – buyruqlar qatorining interfeysi yordamida kiritilgan buyruqlarni eslash va ularni qo‘llash haqidagi ma’lumotlarga ega bo‘lish mumkin.
Show Cisco IOS guruhi komandasi – Cisco uskunalari bilan ishlashda keng qo‘llaniladi. Ushbu laboratoriya ishida siz Show gruppasi komandasidan internet provayder tomonida joylashgan marshrutizatordan foydalanishni o‘rganasiz.


8- rasm. Simulyatsiya rejimi
Ishni bajarish tartibi.
1-qadam. Cisco 1841 mijozli marshrutizatorini ulash. Mijozli shaxsiy kompyuterda Cisco 1841 mijozli marshrutizatorni ulash uchun terminal simulyatsiyasi dasturidan foydalaning. Ishni boshlash uchun “Ввод” tugmasini bosing. Customer Router> taklifi sizni EXEC foydalanuvchining buyruq rejimiga tushganingizni ko‘rsatadi.
2-qadam. Buyruqqa kirish uchun marshrutizator taklifida ? belgisini yozib kiriting. Ekranda mos qisqa spravka chiqadi. e? ni kiriting. “e” dan boshlanuvchi barcha buyruqlarni chiqarib beradi. en? ni kiriting,diqqat qiling! “en” harfi bor buyruqlarni chiqarib beradi.

enable buyrug‘ini kiriting. Customer Router#> belgisi taklifi sizni EXEC foydalanuvchisining imtiyozli buyruq komandasiga kirganingizdan dalolat beradi.

3-qadam. Cisco IOS komandasini tez chaqriahning klavishli kombinatsiyasini o‘rganish. Ma’lum bir komandaga tegishli bo‘lgan harflarni kiritish va Tab tugmasini bosish orqali buyruq qatorida avtomatik tarzda butun komanda chiqib keladi. C ni Customer Router # taklifiga kiriting va Tab tugmasini bosing. C harfi hech qanday komandaga xos bo‘lmagani uchun hech narsa sodir bo‘lamaydi.
C harfiga onf ni qo‘shing va Tabni bosing. Bu harflar unikal bo‘lgani uchun va Configure komandasi buyrug‘ini butunlay aks ettiradi, endi, configuredan keyin? belgisini kiriting. Ekranda configure komandasining parametrlari va sozlamalari ro‘yxati chiqadi.

ni chiqarish configure komandasiga qo‘shish mumkin bo‘lgan boshqa parametrlar IOSda yo‘qligini bildiradi. Ushbu misol ko‘rsatadiki, Cisco IOS komandasi buyrug‘ida terminal bilan birgalikda configure komandasi birgalikda qo‘llanilishi mumkin: configure ,terminal.

4-qadam. Customer Router # marshrutizator taklifida con tering va “Ввод”ni bosing. Shunda % Ambiguous Command ning chiqishi “con” to‘liq ekanligini anglatadi.
Marshrutizator taklifida configure terminal kiritib, Enter ni bosing, (ataylab xato bilan yozing) Cisco IOS buyruq qatori komandani tushunmaydi va ^. bilan xato deb beradi.
5-qadam. Cisco IOS tarix buferida avval kiritilgan buyruqlarni saqlaydi. Oxirgi bajarilgan buyruqni tarix buferidan chiqarish uchun Ctrl+P klavishidan foydalaning. Oxirgi bajarilgan buyruq marshrutizator taklifida aks etadi. Komandalarni buferda ko‘rish uchun polzunokdan foydalanish kerak. Keyin, Ctrl+N ni bosish kerak. Shuningdek, tarix buferida komandalarni ko‘rish uchun va klavishalardan foydalanish mumkin.