O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al – xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

o'zini boshqarish Bu uchta kuchni boshqarishdir: "Men xohlayman", "Men xohlamayman" va "Men xohlayman" va bu sizning maqsadlaringizga erishishga yordam beradi (yoki
muammoga duch kelmang).
2.Liderlik nima va u qanday turlarga ajratiladi?
Xodimlarning hatti- xavfsizligiga ta'sir etishda ma'muriy xodimning liderlik masalalariga ega bo'lishi muhim korxona ega. Ma'muriy menjmentda liderlik haqida'z yuritishda oldinlik atamasining boshqaruvini boshqarish zarur. Lider atamasi ko'pincha siyosiy liderlar, milliy qurollar, diniy rahnamolar, ya'ni murakkab kompleksda tarixni o'zgartira olgan, o'z orqasidan ommani ergashtirgan holda ularni g'oyalarga ishontira olgan shaxslarga nisbatan qo'shimcha kuchlar1. Liderlik qadimdan insoniyatni e'tiborini olib kelishi bilan. XX asrning boshlarigacha siyosiy liderlar bo'yicha tadqiqot olib borilgan. N. Makiavellining XVI asrda yozilgan mashhur “Hukmdor”2 asari ham liderlik va hukumronlikka bag’ishlangan. Hozirgi vaqtda ham menejmentning nazariyotchilari Makiavellining g’oyalarini tijorat tashkilotlaridagi hokimiyatning namoyon bulishi va liderlik jarayonlarini qo’llaydi.
Liderlikni tadqiqot qilish bir necha bosqichlarni o’tgan. Birinchi bosqich olimlari samarali lider ega bo'lishi lozim bo'lgan xususiyiyatlarni aniqlashga urinish bilan tavsiflanadi. bu nazariya amaliyotda yetarli yordam bermadi. Tadqiqotlar ko'rsatishicha, bir xil muvaffaqiyatga erishgan rahbarlar turli xususiyatlari bilan ajralib turgan. Bundan liderlik xususiyatlarining ro'yxati juda uzoq bo'lib, amalda hyech bir inson bu xususiyiyatlarga to'liq ega bo'lishi mumkin emas.
Tashkilotda yetakchilar katta hokimiyatga ega bo'ladilar. Hokimiyatga kuch, yolg'on ishlatib yoki yo'qotish mumkin bo'lsa-da, hokimiyat har doim ham liderlikka olib kelmaydi. Lekin, yordam, liderlik hokimiyatga yordam beradi. Yevropa an’analariga ko’ra hokimlik tabiatini tadqiqot qilish N.Makiavelli va uning mashhur “Hukmdor” asari bilan bog’liq. Makiavel hokimiyati, ayniqsa, bir vaziyatda o'tishda muhim korxona ega, chunki bunda inson tafakkuri ham qayta shakllanadi deb hisoblagan. Bu qarshilikni oshiradi, bu qarshilikni yengish uchun esa zarur.
Lider - kuch ishlashga asoslanmaganlik hokimligi. Liderlar qayerdan vujudga kelishini hyech kim bilmaydi, lekin tashkilotda liderlar kelishuv bilan ishlar yurishib ketadi3. Hozirgi vaqtda etakchilik biznesning tashkil topgan etuvchilaridan biriga shubha yo'q.
Sifatini boshqarish tizimlarida ham liderlik tizimning asosiy yurituvchi mexanizmni qaratiladi. Sifat menejmentiga oid adabiyotlarda5 ham liderlik tashkilot tarkibi barcha komponentlari uchun zarurligi ta'kidlanadi.
Liderlik - biznesdagi muvaffaqiyat kaliti bo'lib, innovasion o'zgarishlarni amalga oshirishda yuqori rahbariyatdan etakchi sifatlari talab qilinadi. Liderlik tashkilotini boshqarishuvchi kuch, global qo'lamdagi harakatbardoshlikni ta'minlovchi kuch, global qo'llab-quvvatlashga qaram6, menejmentda liderlik vositasidan to'liq foydalanilmay kelinmoqda. Faqat ayrim kompaniyalar, xususiy ba’zi yaponiyalik kompaniyalar bu ko‘rsatkichga yaqinlashgan.
U. Deming liderlikni sifat falsafasining 14 elementidan biri sifatida ta’riflab, “tashkilotda liderlikni joriy etish” deb ataydi7. Liderlik nazariyalaridan ma'lumki, u omillar va komandalar bilan ishlashning ajralmas bo'lagi qiladi. M. Meskon va mualliflar guruhi rahbarlikni tashkilotning ichki guruhiga, “odamlar” kichik tizimiga kiritgan8
Shunday qilib liderlik falsafa, menejment tizimi va jarayonlardagi ish jarayonida harakat qilgan. Umumiy liderlik bilan barcha tizimlar bilan ishladi va jarayonlarda insonlar bilan munosabatlarni amalga oshirishda qo'yiladi.
Liderlik bu shaxsiy, shu bilan birga guruhga ta’sir ko’rsata olish mumkin bo’lib, barchaning harakatlarini tashkilotiga erishishga yo’qotadi, ingilizcha lider “bar; "Qo'mondan"; “yo'lboshchi; “yetakchi” deb tarjima qilish. Ma'lum muammoni yechishda guruh rahbarini oldin suradi. Lidersiz hyech bir guruh faoliyat ko'rsata olmaydi. Liderni ma'lum maqsad uchun kishilar guruhini birlashtira olish shaxsiy sifatida qarash mumkin. “Lider” tushunchasi “maqsad” ishtiroki bilangina ahamiyat kasb etadi. Lekin bu vaziyat o'zining bilangina liderlikka xos emas. Liderlikning qismlaridan biri liderga ergashuvchilarining mavjud bo'lishidir. Liderning ishlash insonlarni o'zining orqasiga ergashtirgan holda yagona maqsaddan vositani yechish uchun guruh a'zolari o'rtasidagi samarali munosabatlarni o'rnatishdir. Ya'ni lider- insonlardan iborat tartib soluvchi element.
Zamonaviy menejmentda liderlikni tavsiflashda yagona mavjud emas:
1) Liderlik hukumronlikning bir turi bo'lib, uning barqarorligi yuqoridan yo'qotilganligi. U bir yoki bir nechta shaxsiy elementlar amalga oshirgan hokimiyat sifatida namoyon bo‘ladi (J. Blondel);
2) Liderlik - qaror qabul qilish bilan bog'liq boshqaruv statusi, ijtimoiy mavqye bo'lib, rahbarlik boshqaruvidir. Jamiyat a'zolari turli ijt.