O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari rivojlantirish vazirligi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL -XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNVERSITETI
QARSHI FILIALI

TT va KT FAKULTETI

1-BOSQICH TT-12-22 GURUH TALABASI
“DINSHUNOSLIK” FANIDAN
MUSTAQIL ISH

Bajardi: MUXAMOV SHAXOBIDDIN

QARSHI -2023

MAVZU:O’zbekistondagi muqaddas ziyoratgohlar:ABU ISO TERMIZIY

majmuasi

1. ABU ISO TERMIZIY hayoti haqida malumot

2. ABU ISO TERMIZIYning yozgan asarlari haqida malumot

3. ABU ISO TERMIZIY ziyoratgohi haqida malumot

ABU ISO TERMIZIY MAQBARASI

Muhammad ibn Iso ibn Savra ibn Muso ibn Zaxdok Sullamiy Bugʻiy Termiziy
Termiziy Abu Iso Imom Termiziy (toʻliq nomi Muhammad ibn Iso ibn Savra ibn Muso ibn Zaxdok Sullamiy Bugʻiy Termiziy) (824, Termiz — 892, Bugʻ qishlogʻi, hozirgi Sherobod tumani) — buyuk muhaddis. Sullamiy deb nisbat berilishiga sabab bobolaridan biri sullam degan arab qabilasiga doʻst tutingan, Bugʻiy deyilishiga sabab oʻsha vaqtdagi But nomli qishloqda vafot etib, shu yerga dafn qilingan. Umrining oxirida koʻzi ojiz boʻlib qolgani uchun adDarir taxallusi bilan xam atalgan. 
vЎзбекистон - буюк алломалар юрти. Ватанимизда туғилиб, камол топган мутафаккирларнинг жаҳон илм-фани ривожига қўшган хиссаси неча асрларки эътироф этилиб, чуқур тадқиқ этилмоқда. Улуғ аллома Ҳаким ат-Термизий тасаввуфнинг “Ҳакимия” мактаби асосчиси саналади. Ат-Термизий кўплаб шаҳар ва мамлакатларни кезди, замонасининг етук олимлари билан суҳбатда бўлди. 400 га яқин асар ёзган мутафаккирнинг “Одоб ан-нафс”, “Баён ал-илм”, “Солнома ва Наврўзнома” каби китоблари халқаро миқёсда катта шуҳрат қозонган. Чунончи, “Солнома ва Наврўзнома”да Ҳаким ат-Термизий эски йилнинг қачон тугаши ҳамда янги йилнинг бошланиш кунларини аниқ кўрсатган. Жониворлар номи билан йил ҳисобланишининг осон усулини исботлаган. Шунингдек, об-ҳавонинг ўзгариши ҳақида фикрлар билдирган. Мутасаввиф олимнинг бизгача 60 га яқин асари етиб келган, холос. Ушбу қўлёзмалар ҳозирда Париж, Қоҳира, Дамашқ, Лондон, Искандария ва Истанбул кутубхоналарида сақланмокда. Ат-Термизий милодий 824 йилда Термизда (Буғ қишлоғи, ҳозирги Шеробод тумани), унча бадавлат бўлмаган оилада таваллуд топди. Унинг ёшлик йиллари Термиз шаҳрида ўтиб, дастлабки маълумотни ҳам шу шаҳарда олган. Ат-Термизий ёшлигидан турли илмларни эгаллашга зўр қизиқиш билан интилган. Болалигидан ўта зийраклиги, ёдлаш қобилиятининг кучлилиги, ноёб қобилияти билан ўз тенгқурларидан ажралиб турган ат-Термизий диний ва дунёвий фанларни, айниқса, ҳадис илмини алоҳида қизиқиш билан эгаллаб, бу борадаги ўз билимларини муттасил ошириш учун кўпгина Шарқ мамлакатларини зиёрат қилган. . Узоқ йиллар Ироқ, Исфаҳон, Хуросон, Макка ва Мадинада яшаган. Узоқ давом этган сафарлари чоғида қироат илми, баён, фиқҳ, тарих, айниқса, ўзи ёшликдан қизиққан ҳадис илми бўйича ўша даврнинг йирик олимларидан таълим олади. Машҳур муҳаддислардан Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Абу Довуд, Қутайба ибн Мусо, Маҳмуд ибн Ғайлон ва бошқалар унинг устозлари эди. Термизий Имом Бухорий билан учрашганида (бу учрашув Нишопурда бўлган ва икки аллома беш йил биргаликда яшашган) ҳадиснинг матнинигина эмас, унинг ҳикмати ва фалсафасини тушуниб етганини эътироф этади. Ўз вақтида Имом Бухорий шогирдини мақтаб, камтаринлик билан: "Сен мендан баҳра топганингдан кўра мен сендан кўпроқ баҳра топдим", деган. Бу Термизийга берилган жуда катта баҳо эди. Термизий йўлда, сафарда бўлганда ҳам, ёки бир жойда муқим турганда ҳам устозларидан, учратган ровийлардан эшитган ҳадисларни ёзиб олар, уларни тартибли равишда алоҳида-алоҳида қайд қилиб борарди. 868 йилда хориж сафаридан ўз юртига қайтган Термизий илмий-ижодий иш, шогирдлар тайёрлаш билан машғул бўлди ва йирик муҳаддис, имом сифатида шуҳрат қозонди. Тақводорлик, ислом дини ва ўз обрўсига гард юқтирмасликка интилиш, дунё мол-матоси ва бойликка бепарво қараш, охиратнинг ғамини ейиш Термизийнинг ҳаёти тарзи эди. Ўз даврининг етук муҳаддис олими сифатида танилган ат-Термизий кўпдан-кўп шогирдларга устозлик қилган. Хадис илмидаги унинг шогирдларидан Макҳул ибн ал-Фадл, Муҳаммад ибн Маҳмуд Анбар, Ҳамод ибн Шокир, Абд ибн Муҳаммад Насафий, Ҳайсам ибн Кулайб Шоший, Аҳмад ибн Юсуф Насафийларни кўрсатиш мумкин. Ат-Термизий қаламига мансуб асарларнинг аксарияти бизгача етиб келган.
 "Ал-Жомиъ ас-саҳиҳ" ("Ишонарли тўплам"), "аш-Шамоил ан-набавия" ёки "аш-Шамоил ан-набий саллолоҳу алайҳи ва саллам" ("Пайғамбар алайҳиссаломнинг шакл ва сифатлари"), "ал-Илал фил-ҳадис" ("Ҳадислардаги иллатлар"), "Рисола фил-хилоф вал-жадал" ("Ҳадислардаги ихтилоф ва баҳслар ҳақида рисола"), "ат -Таърих" ("Тарих"), "Китоб уз-зуҳд" ("Зоҳидлик китоби"), "Китоб ул-асмо вал-куно" ("Исмлар ва кунялар китоби") каби асарлар шулар жумласига киради. Термизийнинг асарлари ичида энг машҳури, шубҳасиз, "Ал-Жомиъ ас-саҳиҳ" бўлиб, 6 та ишончли ҳадислар тўпламидан биридир. Ушбу асар илмий манбаларда "Жомиъ ат-Термизий", "Саҳиҳи Термизий", "Сунани Термизий" номи билан ҳам аталади. Термизийнинг муҳим асарларидан яна бири "аш-Шамоил ан-набавия" Муҳаммад (ас)нинг шахсий ҳаёти, у зотнинг суврат ва сийрати, ажойиб фазилаталари, одатларига оид 408 ҳадиси шарифни ўз ичига қамраган манбадир. Бу китоб азалдан исломшунос олимлар, тадқиқотчиларнинг диққатини ўзига тортиб келади. Араб тилида битилган ушбу асарга бир қанча шарҳлар ҳам ёзилган. Унинг тили равон, услуби ниҳоятда оддий. Асар форс ва турк тилларига таржима қилинган. "аш-Шамоил ан-набавия"нинг 1-қисмида келтирилган ҳадиси шарифлар пайғамбарнинг суврат (ташқи қиёфаси)ига, 2-қисмида келтирилган ҳадиси шарифлар эса ички дунёси-ю, ахлоқий фазилатларини баён қилишга бағишланган. Китобнинг 16 асрга оид бир қўлёзмаси Тошкентда, Ўзбекистон мусулмонлари идораси кутубхонасида сақланади. "Аш-Шамоил ан-набавия" ўзбек тилига ўгирилиб, сўнгги йилларда Тошкентда бир неча бор нашр этилди. 1990 йилда Термизий таваллудининг 1200 йиллиги юртимизда кенг нишонланди. Мустақиллик йилларида Термизийнинг ёдгорлик мажмуаси қайтадан таъмирланиб, қутлуғ зиёратгоҳга айлантирилди. Ат-Термизий ўз юртида йирик муҳаддис олим сифатида шуҳрат қозонди ва ижодий иш, шогирдлар тайёрлаш билан машғул бўлди. У ҳижрий 279 (мелодий 892) йилда Термиздан узоқ бўлмаган Буғ қишлогида вафот этади ва шу ерда дафн қилинади. Буюк ватандошимиз Абу Исо Муҳаммад ат-Термизий бизга бой ва катта илмий мерос қолдирди. У Хуросон ва Мовароуннаҳрда илк тасаввуф таълимотчиси, ҳуқуқшунослик, табиатшунослик, табобат, илму нужум, тилшунослик, ахлоқ ва бошқа кўплаб қомусий илм соҳаларида асарлар яратган алломадир.

1. abu iso-TERMIZIY ZIYORATGOHI

2. 
   Termiziy maqbarasi. Abu Iso Termiziy maqbarasi — Surxondaryo viloyati Sherobod tumanidagi me'moriy yodgorlik (11-12 asrlar). Abu Iso Muhammad Termiziy qabri ustiga qurilgan. Hozirgi kunda yodgorlik bir-biridan ravoqlar orqali o‘tuvchi 4 xona (bo‘lma)dan iborat yaxlit bino ko‘rinishida, xonalar tarhi 4,3x4,5 m. Shimoli-sharqiy tarzi ayvon qurilishi munosabati bilan keyinchalik to‘silgan. 3 xonali bo‘lma murabba tarhli, ulardan janubdagisi go‘rxona. Unda marmar sag‘ana bor. Sag‘ana 3 pog‘onali, muqarnas naqsh va yozuvlar bilan pardozlangan. Go‘rxonadan tor uzun yo‘lka orqali xonaqohga o‘tiladi. Xonaqoh poli go‘rxonaga nisbatan pastroq bo‘lib, ular oralig‘i keng ravoq bilan ajratilgan. Xonaqoh gumbaz tomli, mehrobli. Yonidagi 2 xonadan shimoli-sharqiy tarziga chiqiladi. Xonaqoh oldidagi 3 ayvon gumbazli, qalqonsimon bag‘alli, devorlariga 4 ravoq ishlangan, pishiq g‘ishtdan hoshiyalar terilgan. Termiziy maqbarasi ganjkori bezaklar bilan pardozlanib, tashqi devorlariga 6 g‘ishtin ravoqli namoyonlar ishlangan.
   
3. 
   Tobadonlariga oq ganjdan panjaralar o‘rnatilgan. Ravokdari g‘isht qalinligida hoshiyalangan. Termiziy maqbarasi bosh tarzini kichik ko‘shksimon gumbazli qurilma egallagan. Yodgorlik haqida ilk bor D.N.Logofet yo‘l ocherklarida tilga olgan. 1945 yil V.L.Voronina me'moriy o‘lchamlarini bajargan. Amir Temur tavalludining 660 yilligi munosabati bilan Termiziy maqbarasida ta'mirlash ishlari olib borildi. Sagg‘anasi va ganjkori panjaralari qayta o‘rnatildi.
   
4. 
   
5. 
   
6. 
   Termiziy maqbarasi. Abu Iso Termiziy maqbarasi — Surxondaryo viloyati Sherobod tumanidagi me'moriy yodgorlik (11-12 asrlar). Abu Iso Muhammad Termiziy qabri ustiga qurilgan. Hozirgi kunda yodgorlik bir-biridan ravoqlar orqali o‘tuvchi 4 xona (bo‘lma)dan iborat yaxlit bino ko‘rinishida, xonalar tarhi 4,3x4,5 m. Shimoli-sharqiy tarzi ayvon qurilishi munosabati bilan keyinchalik to‘silgan. 3 xonali bo‘lma murabba tarhli, ulardan janubdagisi go‘rxona. Unda marmar sag‘ana bor. Sag‘ana 3 pog‘onali, muqarnas naqsh va yozuvlar bilan pardozlangan. Go‘rxonadan tor uzun yo‘lka orqali xonaqohga o‘tiladi. Xonaqoh poli go‘rxonaga nisbatan pastroq bo‘lib, ular oralig‘i keng ravoq bilan ajratilgan. Xonaqoh gumbaz tomli, mehrobli. Yonidagi 2 xonadan shimoli-sharqiy tarziga chiqiladi. Xonaqoh oldidagi 3 ayvon gumbazli, qalqonsimon bag‘alli, devorlariga 4 ravoq ishlangan, pishiq g‘ishtdan hoshiyalar terilgan. Termiziy maqbarasi ganjkori bezaklar bilan pardozlanib, tashqi devorlariga 6 g‘ishtin ravoqli namoyonlar ishlangan.
   
7. 
   Tobadonlariga oq ganjdan panjaralar o‘rnatilgan. Ravokdari g‘isht qalinligida hoshiyalangan. Termiziy maqbarasi bosh tarzini kichik ko‘shksimon gumbazli qurilma egallagan. Yodgorlik haqida ilk bor D.N.Logofet yo‘l ocherklarida tilga olgan. 1945 yil V.L.Voronina me'moriy o‘lchamlarini bajargan. Amir Temur tavalludining 660 yilligi munosabati bilan Termiziy maqbarasida ta'mirlash ishlari olib borildi. Sagg‘anasi va ganjkori panjaralari qayta o‘rnatildi.
   
8. 
   

T.ning yoshlik yillari Termiz sh.da oʻtgan, dastlabki maʼlumotni ham shu yerda olgan. Bolaligidan oʻta ziyrakligi, xotirasining kuchliligi, noyob qobiliyati bilan oʻz tengqurlaridan ajralib turgan. Diniy va dunyoviy fanlarni, ayniqsa, hadis ilmini alohida qiziqish bilan oʻrgangan, bu boradagi bilimlarini yanada oshirish uchun koʻpgina Sharq mamlakatlariga borgan. Uzoq yillar Iroq, Isfahon, Xuroson, Makka va Madinada yashagan. Uzoq davom etgan safarlari chogʻida qiroat ilmi, bayon, fikd, tarix, ayniqsa, oʻzi yoshlikdan qiziqqan hadis ilmi boʻyicha oʻsha davrning yirik olimlarndan taʼlim oladi. Mashhur muhaddislardan Imom Buxoriy, Imom Muslim, Imom Abu Dovud, Qutayba ibn Sayd, Ishoq ibn Muso, Maxmud ibn Gʻaylon va b. uning ustozlari edi.
T. Imom Buxoriy bilan uchrashganida (bu uchrashuv Nishopurda boʻlgan va ikki alloma 5 y. birgalikda yashashgan) qadisning matninigina emas, uning hikmati va falsafasini tushunib yetganini eʼtirof etadi. Oʻz navbatida Imom Buxoriy oʻz shogirdini maqtab, kamtarinlik bilan: “Sen mendan bahra topganingdan koʻra men sendan koʻproq bahra topdim”, degan. Bu T.ga berilgan juda katta baho edi.
T. yoʻlda, safarda boʻlganda ham, yoki bir joyda muqim turganda ham ustozlaridan, uchratgan roviylardan eshitgan hadislarni yozib olar, ularni tartibli ravishda alohidaalohida qayd qilib borardi. 868 y. xorij safaridan oʻz yurtiga qaytgan T. ilmiyijodiy ish, shogirdlar tayyorlash bilan mashgʻul boʻldi va yirik muhaddis olim, imom sifatida shuhrat qozondi. Taqvodorlik, islom dini va oʻz obroʻsiga gard yuqtirmaslikka intilish, dunyo molmatosi va boylikka beparvo qarash, oxiratning gʻamini yeyish T.ning hayoti tarzi edi. T.ning shogirdlari uning ishlarini davom ettirdi. Ular ichida Makhul ibn alFadl, Muhammad ibn Maxmud Anbar, Hamod ibn Shokir, Abd ibn Muhammad Nasafiy, Haysam ibn Kulayb Shoshiy, Ahmad ibn Yusuf Nasafiy va b.ni koʻrsatish mumkin.
T. qalamiga mansub asarlarning aksariyati bizgacha yetib kelgan. “AlJomiʼ assahih” (“Ishonarli toʻplam”), “ashShamoil annabaviya” yoki “AshShamoil annabiy sallolohu alayhi va sallam” (“Paygʻambar alayhissalomning shakl va sifatlari”), “alIlal filhadis” (“Hadislardagi illatlar”), “Risola filxilof valjadal” (“Hadislardagi ixtilof va bahslar haqida risola”), “atTaʼrix” (“Tarix”), “Kitob uzzuhd” (“Zohidlik kitobi”), “Kitob ulasmo valkuno” (“Ismlar va kunyalar kitobi”) va b. T.ning asarlari ichvda eng mashhuri, shubhasiz, “alJomiʼ assahih” boʻlib, 6 ta ishonchli hadislar toʻplamidan biridir. Ushbu asar ilmiy manbalarda “Jomiʼ atTermiziy”, “Sahihi Termiziy”, “Sunani Termiziy” nomi bilan ham ataladi. T.ning muhim asarlaridan yana biri “ashShamoil annabaviya” Muhammad (as)ning shaxsiy hayoti, u zotning suvrat va siyrati, ajoyib fazilatlari, odatlariga oid 408 hadisi sharifni oʻz ichiga qamragan manbadir. Bu kitob azaddan islomshunos olimlar, tadqiqotchilarning diqqatini oʻziga tortib keladi. Arab tilida bitilgan ushbu asarga bir qancha sharhlar ham yozilgan. Uning tili ravon, uslubi gʻoyatda oddiy. Asar fors va turk tillariga tarjima qilingan. “AshShamoil annabaviya”ning 1-qismida keltirilgan hadisi shariflar paygʻambarning suvrat (tashqi qiyofasi) iga, 2qismida keltirilgan hadisi shariflar esa ichki dunyosiyu, axloqiy fazilatlarini bayon qilishga bagʻishlangan. Kitobning 16-a.ga oid bir qoʻlyozmasi Toshkentda, Oʻzbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasida saqlanadi. “AshShamoil annabaviya” oʻzbek tiliga oʻgirilib soʻnggi yillarda Toshkentda bir necha bor nashr etildi. 1990 y. T. tavalludining 1200 yilligi yurtimizda keng nishonlandi. Mustaqillik yillarida T.ning yodgorlik majmuasi qaytadan taʼmirlanib, qutlugʻ ziyoratgohga aylantirildi.