Fenomenologiya, Yunon filosofiysiga asoslangan va 20-asrning boshida Edmund Husserl (1859-1938) tomonidan rivojlangan filosofiyaviy uslubdir. Fenomenologiya, aslida yirik ta'sirchan Europaning qisqa davrli jadal va naturalistik fikrlashidan farqli bo'lib, ma'lumotlarni va haqiqatlarni o'rganishga kirishmaydi. O'zida filosofiyaviy epistemologiya va etika asoslariga ham ega bo'lgan jadal uslubi mavjud. Fenomenologik tadqiqotning asosiy maqsadi, insoniy tushunchalarini, tajribalarini va ma'naviy xossalarni o'rganishga intiladi. Husserlning asosiy ideyasi - "mo'jizalar dunyosi" (phenomenal world)ni o'rganish va ta'riflash bo'yicha. Bu uslubda, ma'lum bir obyektning ushunchalarni va ta'sirchan o'ziga xos xossalarni o'rganish va ta'riflashga harakat qiladi. Fenomenologik tadqiqot tajribaviy va g'oyaviy fenomenlar (mo'jizaviy va noyaviy)ni o'z ichiga oladi. Tajribaviy fenomenlar, ma'lum bir voqeani, vujudiyatni va haqiqiy obyektlarni tushunishimizni bildiradigan ma'lumotlardir. G'oyaviy fenomenlar esa, iste'dodimiz va tushunchalarimiz orqali tushuniladigan tushunchalardir, misol uchun, xalq ta'riflari, obrazlar, ertak, xayol va boshqa g'oya-tushunchalar. Fenomenologiya, subjektivizmga juda yaqinroq bo'lgan bir filosofiya uslubidir. Uning dastlabki maqsadi, o'zini "qutqaruvchilik" yoki "neutrallik" qilish va g'oya-tushunchalariga bo'lgan to'xtashsizlik bilan murojaat qilishdir. Ya'ni, fenomenolog, haqiqiyodan o'qilish, qo'llanish va aniq qarorlar berishga o'giruvchan ta'sirchanligi yoki ideologiyasi bo'lmasligini istaydi.
|
Din sosiologiyasi, dinlarni insonlar, jamiyat va ijtimoiy tashkilotlar bilan bog'liq tushuncha, amaliyot va o'qitishlarini o'rganuvchi ilmiy soha bo'lib, dinning ijtimoiy hayotdagi o'rnini va rolini tahlil qiladi. Bu sosiologiya sohasida, dinning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy jihatlarini o'rganishga intiladigan yo'nalishlar mavjud.
Din sosiologiyasining muhim mavzulari quyidagilardir:
1. Dinning ijtimoiy o'rni: Dinning jamiyatda o'z o'rnini va rolini o'rganish, dinning ijtimoiy-huquqiy tashkil etilishi va insonlarning jamiyatda dinning o'rni va ahamiyatini tahlil qilish.
2. Din va iqtisod: Dinning iqtisodiy tashkilatlarga, tijoratga, iqtisodiy faoliyatga va insonlar orasidagi iqtisodiy munosabatlarga ta'sirini o'rganish.
3. Din va siyosat: Dinning siyosiy tashkilotlar, siyosiy faoliyat va insonlar orasidagi siyosiy munosabatlarga o'z ta'sirini tahlil qilish.
4. Dinning tarixi va o'zgarishi: Dinning tarixdagi o'zgarishlari, dinning tarixiy o'zgarishlari va dinning mustaqil o'zgarishlari bo'yicha o'rganish.
5. Dinning jamiyat va madaniyatga ta'siri: Dinning jamiyat, madaniyat va axloqiy qadriyatlarga ta'siri, insonlar orasidagi aloqalar va qo'llanmalar bo'yicha o'rganish.
Din sosiologiyasida metodologik qo'llanmalar, anketalar, tajribaviy sotsiologik tadqiqotlar, sotsiologik ma'lumotlar analizi va boshqa ilmiy usullar ishlatiladi. Ushbu sohada o'rganishlar, mazkur faning amaliyati va tarixi boyicha mustaqil fakultetlar va markazlar
|
Din psixologiyasi, dinning insonlarning psixologik holatiga va xotiralariga ta'siri, dinning insonlarda o'zgarishlarga, ruhiy madaniyatga va davranishlarga qanday ta'sir etishi bilan shug'ullanadigan ilmiy sohadir. Bu sohada o'quvchilar, tadqiqotchilar, ma'naviyatshunoslar va diniy liderlar tomonidan o'rganiladi. Din psixologiyasi, insonlarning din bilan bog'liq tushunchalari, ishonchlari, amaliyoti, madaniyat-huquqiy tashkilotlar va jamiyat bilan o'zaro munosabatlari, madaniy va ruhiy tarbiya, tafakkur va ruhiy madaniyatga ta'siri va boshqalar bilan bog'liq masalalarni o'rganishga intiladi.
Bu sohada o'rganilayotgan muhim mavzular quyidagilardir:
1. Din va xotira: Dinning insonlarda xotira va o'zlashtirishga ta'siri, dinning xotira ustida qanday ta'sir etishi, ta'lim va tarbiyada xotira amaliyoti.
2. Din va psixologik qo'llanmalar: Dinning insonlarda o'zlashtirish, o'zgardi, o'zg'ina qo'rqinchlar va murojaatlar bilan bog'liq psixologik jarayonlar.
3. Din va insonning shaxsiy rivojlanishi: Dinning insonlarda shaxsiy rivojlanishga ta'siri, manfaatli maqsadlarga erishish va o'zgina rivojlanishni o'rganish.
4. Din va qo'lga kiritiladigan psixologik mashqlar: Meditatsiya, tafakkur, zikr, ibodat va boshqa diniy mashqlarning insonlar psixologiyasiga ta'siri.
5. Din va ruhiy madaniyat: Dinning insonlarda ruhiy madaniyatga ta'siri, o'z bilim va tajribalari bilan insonlar orasidagi munosabatlarga qanday ta'sir etishi.
|
Din falsafasi, dinning filosofiyaviy tushunchalarini, asosiy maqsadlarini, haqiqiyatini, manosi va qonuniyatini o'rganuvchi ilmiy soha bo'lib, dinning rivojlanishi, ma'noqib, maqsadlar va insonning jamiyatga ta'siri bilan shug'ullanadi. Bu sohada filosoflar, ilmiy olimlar, diniy o'qituvchilar va mufassirlar tomonidan o'rganishlar olib boriladi.
Din falsafasining asosiy muammolari va mavzulari quyidagilardir:
1. Dinning ma'noqibi: Din tushunchasining ma'nosi va dinning insonlar uchun roli va ahamiyati bilan bog'liq tushunchalarni o'rganish.
2. Din va razilar: Dinning razi va nazariyalari, dindan kelib chiqqan falsafiy qarashlar va muhokamalar, dinning axloqiy va aqliy qonuniyatiga ta'siri.
3. Dinning tarixi: Dinning tarixdagi rivojlanishi, o'zgarishi va diniy g'oyalar, mafkuralar, diniy shaxslar va diniy tashkilotlar.
4. Din va xilqarash: Dinning insonlar va jamiyatga ta'siri, xilqarash va umuman insonlarning insoniyatiga ta'siri.
5. Din va madaniyat: Dinning madaniyat bilan bog'liq ta'siri, diniy san'at, madaniy mavzular, fikrlash va madaniyatshunoslik.
6. Din va axloqiy qonuniyat: Dinning insonlarda aqliy va axloqiy qonuniyatga ta'siri, insonlarda ma'naviyat va xayotiy xulqni rivojlantirish.
7. Din va rivojlanish: Dinning insonlarning madaniyat, ilm, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishiga ta'siri, dinning jamiyatda rivojlanishi va dinning o'zgarishi.
Din falsafasi, mukhtalit diniy an'analardan, tafsilotlardan va tarixiy davrlardan o'rganishlar bilan keng qamrovli bo'lib, filosofik analiz, mantiqiy muhokama va ma'naviyatshunoslikning asosiy usullari bilan o'rganiladi. Ushbu soha, din va falsafa o'rtasidagi mantiqiy, fikraviy va tafakkuraviy ta'sirchanligi bilan ham ahamiyatga ega bo'lib, jamiyatda tarbiyaviy va fikrlashning mustaqil asoslarini rivojlantirishda yordam beradi.
|
