O'zbekiston Respublikasi bog'ishlari va sferalari

Korxonalar moliyasi moliya tizimining bo'g'ini sifatida
mamlakatning barcha pul fondlari - milliy daromadning moddiy
manbaasini yaratishda ishtirok etadi. Mamlakatning umumiy moliyaviy
ahvoli, shuningdek, iqtisodiyot tamlOqlarining yuqori sur'atlar bilап
rivojlanishi tijorat korxonalarining moliyaviy ahvoliga bog'liq.
Bozor munosabatlari sharoitida korxonalar o'z faoliyatini tijorat
hisobkitobi asosida amalga oshirib, unda korxona xarajatlari uning
xususiy daromadlari hisobidan qoplanishi lozim. Foyda mehnat
jamoalarida ishlab chiqarishni уа ijtimoiy h.imoyalashni rivojlantirishning
asosiy manbasiga aylanad.
Korxona геаl moliyaviy mustaqillikka ega bo'lib, mahsulot
sotishdan olingan tusburnni mustaqil taqsimlaydi, foydani o'z ixtiyoriga
ko'ra tasarrut' etadi, ishlab chiqarish уа ijtimoiy fondlami tashkil etadi,
investitsiyalash uchun zarur mablag'lar izlab topadi, shu jumladan,
moliya bozori resurslari - Ьank kreditlari, emissiyalar, depozit sertifIkatlari
уа uning boshqa instrumentlaridan foydalanadi .
Tijorat korxonalarining moliyaviy resurslari budjel tizimi orqali
noishlab chiqarish sohasin:i mabla$'lar bila.n ta'minlashga уо'паltiгilаdi.
Uу хо 'jaliklari moliyasi - Ьи moliya tizimining alohida bO'g'ini.
Aholining moliyaviy munosabatlari mamlakatning to'lovga layoqatlilik
talabini tartibga solishda о'tз muhim ahamiyat kasb etadi. Yalpi ichki
mahsulotning tovarlar va xizmatlar ko'rinishida yaratiladigan ma'lum
qismi oila budjeti orqali o'tadi. Jamiyat a'zolarining daron1adlari qancha
yuqori bo'lsa, uning ishlab chiqariladigan moddiy boyliklarga talabi
shuncha yuqori, korxonaning iqtisodiy ahvoli shuncha mustahkam
bo'ladi (Uу хо 'jaliklari moliyasi moliya (izimining nisbatan yangi
elementi va ancha murakkab tushuncha Ьо 'lgan/igi bois, mazkur
kitobning JO-bobida alollida Ьауоn qilinadi).
Moliya tizimi, un.ing moliyaviy resurslari yig'ma П10liуаviу
bala.nsning daromadlar qismida o'z aksini topadi. Lekin, ushbu balans
mamlakatning barcha moliyaviy resurslarini qamrab olmaydi. Faqat
markazlashtirilgan fondlar - budjet va budjetdan tashqari fondlargina
to'liq kiritiladi. Markazlashtirilmagan fondlaming moliyaviy resurslari
faqat foyda va amortizatsiya ajratmalari sifatida ko'rsatiladi. Qarz
mablag'lari, jalb qilingan investitsiyalar, sug'urta qoplamalari tushumi,
undirilgan jarin1alar, uy xo'jaliklarining pu! daromadlari va
Зб
jarng'arrna1ari (moliyaviy resurslari) yig'ma moliyaviy balansga
kiritilmaydi.
Yig'ma moliyaviy balansning taxminiy ma'lumotlariga ko'ra,
hozirgi vaqtda шагkazlаshtirilgan moliyaviy resurslar ulushi 60%,
markazlashtirilmagan moliyaviy resurslar ulushi esa - 40% atrofida.
Agar uу xo'jaliklari daromadlari va korxonalarning moliyaviy таЬlag'lari
summasi aniqroq hisobga olinsa, markazlashtirilgan fondlar ulushi
ko'payishi murnkin.
Rivojlangan xorijiy mamlakat1ar moliya tizimi asosan, budjet
tizimining budjetdan tashqari ijtimoiy fondlari bilan chegaralanad.i.
Unitar davlatlar moliya tizimi (Angliya, Fransiya, Yaponiya) davlat va
таЬаlliу budjetlar harnda budjetdan tashqari maxsus fondlardan tashkil
topadi. Federativ davlatlarda esa (AQSH, Germaniya, Shveysariya)
davlat budjeti, таЬаlliу budjetlar va budjetdan tashqari maxsus fondlar
bilan birga federatsiya subyektlarining budjetlari hат mavjud.
Budjetlar bir-biridan alohida bo'lib, quyi budjetlarning
daromadlari va xarajatlari yuqoridagilarnikiga qo'shilmaydi. Masalan,
AQSHda таЬаlliу budjetlar shtat1aJ budjetlariga n.isbatan, shtatlar
budjeti esa - federal budjetga n.isbatan lДustaqil. Bunda federa1 budjet
yetakchi rol o'ynayd.i Уа qonun sifatida tasdiqlan.ib, asosan, soliq
tushumlari hisobidan shakllanadi va umummilliy maqsadlar uchun
ishlatiladi. Mahalliy budjetlar federal budjet va shtatlar budjeti bilan
subsidiyalash tizimi orqali bog'Jiq bo,'lib, asosan, ijtimoiy-iqtisodiy
maqsadlarni moliyayiy ta'minlaydi.