O'zbekiston respublikasi bojxona ishining hozirgi holati reja

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI BOJXONA ISHINING HOZIRGI HOLATI

Reja:

1. Hozirgi O’zbekiston hududida bojxona ishining vujudga kelishiv, rivojlanishi tarixi bo’yicha ma’lumotlarni to’plash va taxlil qilish.

2. Bojxona organlari faoliyati to'g'risidagi asosiy me'yoriy-huquqiy hujjatlar (Bojxona kodeksi, Davlat bojxona xizmati to'g'risidagi qonun va O'zbekiston Respublikasi Davlat bojxona xizmati 05.06.2020 yildagi "Bojxona ma'muriyati va davlat bojxona xizmatini isloh qilish to'g'risida"). Farmonini o'rganish.

Bojxona — 1) boj undiradigan joy; 2) chegara orqali oʻtadigan jami yuklarni, jumladan, bagaj va pochta joʻnatmalarini nazorat qiladigan davlat muassasasi; oʻtkazilayogan yuklarni tekshirish, tartibga solish va rasmiylashtirish, ulardan boj va yigʻimlar undirish bilan shugʻullanadi. Bojxona haqidagi qonun hujjatlarida belgilangan tartibqoidalarning buzilishini oldini olish, ularga nisbatan choralar koʻrish, surishtiruv va tezkor qidiruv ishlari olib borish, kontrabandaga qarshi kurashish ham Bojxona vakolatiga kiradi Bojxonalar, odatda, dengiz va daryo portlarida, xalqaro aeroportlarda, temir yoʻl st-yalari, chegara punktlarida joylashadi. Bojxona muassasalari tashqi savdoda mamlakat manfaati taʼminlanishini nazorat qiladi, qimmatbaho boyliklar (sanʼat asarlari, nodir metallar va boshqalar) ning mamlakat hududidan olib chiqib ketilishining oldini oladi.

Dastlabki Bojxonalar savdogarlarga koʻrsatiladigan xizmatlar uchun boj undirish maqsadlarida tashkil etilgan. Qadimgi Xitoyda ipak qurtini tashqariga olib chiqmaslikni Bojxona qatʼiy nazorat qilgan. Buyuk Britaniyada 1006 yildan boshlab orolga keltiriladigan har qanday yukdan "qirol haqi" undirilgan. Boltiq dengizini Jahon okeani bilan tutashtiradigan boʻgʻozdan oʻtganligi uchun olinadigan "zund boji" asrlar davomida Daniya qirolligi xazinasini boyitib kelgan. Savdo-sotiq erkinligi va xavfsizligini taʼminlashda Bojxona muhim oʻrin tutgan, olib oʻtilayotgan tovarga maxsus belgi qoʻyilgan va bu tovardan boj olinganini ifoda etgan. Oʻrta asrlarda karvon yoʻllarida, maxsus joylar (koʻpriklar, dovonlar hamda shahar tashqarisi va boshqalar)da savdo karvonlaridan boj oluvchi Bojxona lar boʻlgan.
Oʻrta Osiyo hududida Bojxonalar uzoq tarixiy davrda shakllanib kelgan. Oʻzbekistonda birinchi Patta Hisor Bojxonasi 19-asr ning oxirlarida Rossiya imperiyasi Oʻrta Osiyoni bosib olgandan keyin tashkil etilgan. Bu Bojxona Afgʻoniston orqali oʻtadigan yuklarni nazorat qilgan. Sobiq Ittifoq vujudga kelgach, bu post Termiz Bojxonasiga aylantirildi. Keyinchalik havo yoʻllarining rivojlanishi bilan 1958 yilda Toshkent aeroportida Toshkent Bojxona posti tashkil etildi va u Termiz Bojxona ga boʻysundirildi. 1959 yil aprelda Toshkent Bojxona posti Bojxonaga aylantirildi. Oʻzbekiston Bojxona tizimining keyingi rivoji natijasida 1984 yilda Toshkent Bojxonasi tarkibida boʻlgan Tuzel qoʻrgʻoni (aeroport) va Fargʻona Bojxona postlari barpo etildi. 80- yillar oxiriga kelib, Oʻzbekistonning iqtisodiy aloqalari kengayishi bilan Bojxona tizimini takomillashtirish zarurati tugʻildi. 1988 yil oktyabrda Toshkent Bojxonasi negizida Oʻzbekiston Respublikasi bojxonasi tuzildi. Bu Bojxonalar respublika organlariga boʻysunmay sobiq Ittifoq Bojxonasi tarkibiga kirar edi.
Oʻzbekiston oʻz mustaqilligini qulga kiritgach, 1991 yil 24 okt.da Oʻzbekiston Respublikasi Bojxona qoʻmitasi tuzildi. Tashki iqtisodiy faoliyatni, B. ishini tartibga soluvchi qonunlar, meʼyoriy hujjatlar qabul qilindi, ular xalqaro huquq meʼyorlari bilan uygʻunlashtirildi. 1997 yil 8 iyulda Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan Respublika Bojxona xizmatiga huquqni himoya qilish organi maqomi berildi. 1997 yil 29 avg .da Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 9sessiyasida Oʻzbekiston Respublikasining "Boj tarifi toʻgʻrisida", "Davlat bojxona xizmati toʻgʻrisida"gi Qonunlari, 1997 yil 26 dek.da Oʻzbekiston Respublikasining Bojxona kodeksi qabul qilindi (qarang Bojxona kodeksi). Qoraqalpogʻiston Respublikasida, barcha viloyatlarda va Toshkent shahrida bojxona xizmati boshqarmalari, qoʻshni davlatlar bilan chegara hududlaridagi magistral yoʻllarda shu boshqarmalarga qarashli Bojxona postlari faoliyat koʻrsatadi.
Respublikada Bojxona organlarining asosiy vazifalari oʻz vakolati doirasida Oʻzbekistonning iqtisodiy xavfsizligini taʼminlash; Oʻzbekiston Bojxona ishlariga oid qonunchilikning buzilmasligini nazorat qilish; UzRning xalqaro shartnomalardagi Bojxona ishlariga oid bandlarning bajarilib borilishini taʼminlash; kontrabandaga qarshi kurash Bojxona statistikasi, shuningdek tashki iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasini yuritish; valyuta nazoratini amalga oshirish, strategik hamda respublika uchun muhim boshqa mahsulotlarni olib chiqib ketilmasligi ustidan nazorat yuritish va boshqalardan iborat. Oʻzbekiston hududida B.lar faoliyatini uyushtirish va unga rahbarlikni OʻzR Davlat bojxona qoʻmitasi olib boradi. Oʻzbekiston Respublikasi Jahon bojxona tashkilotiga aʼzo.

2. Bojxona organlari faoliyati to'g'risidagi asosiy me'yoriy-huquqiy hujjatlar (Bojxona kodeksi, Davlat bojxona xizmati to'g'risidagi qonun va O'zbekiston Respublikasi Davlat bojxona xizmati 05.06.2020 yildagi "Bojxona ma'muriyati va davlat bojxona xizmatini isloh qilish to'g'risida"). Farmonini o'rganish.

Tovarlar va transport vositalarini O'zbekiston Respublikasi bojxona chegarasi orqali olib o'tish, bojxona yig'imlarini undirish, bojxona rasmiylashtiruvi, bojxona nazorati, shuningdek, bojxona qonunchiligi va bojxona qoidalarini buzish holatlari.
Kodeks 12 qism, 59 bob va 412 moddadan iborat. Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, Kodeksda bojxona faoliyati bilan bog'liq deyarli barcha huquqiy asoslar mavjud. Kodeksning bo'limlarini birma-bir ko'rib chiqamiz:

I bo'lim "Umumiy qoidalar" - aniq va tushunarli atamalarga ega va bojxona qonunchiligining tamoyillari, bojxona qonunchiligini o'z vaqtida bajarish, bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarining harakatlanishining asosiy qoidalarini o'z ichiga oladi.

II bo'lim "Bojxona rejimlari" - muayyan bojxona rejimi ostida bojxona chegarasidan o'tgan tovarlar va transport vositalarini ro'yxatdan o'tkazish qoidalari. Ushbu bo'limda 16 ta bojxona rejimlarining aniq ta'riflari berilgan, ulardan foydalanish shartlari, muddatlari, ularni tugatish majburiyatlari va shartlarga muvofiqligi aniqlanadi.
III bo'lim "Transport vositalariga va ayrim toifadagi tovarlarga nisbatan bojxona rejimlarini qo'llash" o'tish joylari, quvurlar va elektr uzatish liniyalari orqali harakatlanish tartibini belgilaydi
IV bo'limda "bojxona nazorati" tamoyiliga asoslangan bojxona nazorati turlari tavsiflanadi, ular bojxona qonunchiligiga rioya etilishini ta'minlash uchun etarli.


V bo’lim "Valyuta nazorati" bo'limi - bojxona organlarining valyuta nazorati bo'yicha vakolatlarini belgilaydi, amaldagi qoidalar "Valyuta nazorati to'g'risida" gi O'zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiqlashtiriladi.
VI bo'lim "bojxona rasmiylashtiruvi" ning yangi mexanizmi - tovarlar bojxona hududiga kirishdan oldin ular haqida oldindan ma'lumot berish. Bunga binoan tashuvchi yoki boshqa manfaatdor shaxs bojxona hududiga kirishdan oldin tovarlar va transport vositalari to'g'risidagi ma'lumotlarni bojxona organiga oldindan taqdim etishga haqlidir.
VII bo'lim "Deklarant, bojxona brokeri va bojxona rasmiylashtiruvi bo'yicha mutaxassis" - deklarantning talablari, huquqlari va majburiyatlari, shuningdek bojxona brokeri sifatida ishlash tartibi aniq belgilangan.
VIII bo'lim "Bojxona yig'imlari" - bojxona to'lovlari, bojxona to'lovlari va bojxona to'lovlarini to'lash majburiyatining vujudga kelishi va tugashi shartlari batafsilroq ko'rib chiqiladi.
IX bo'lim "Bojxona statistikasi. Bojxonada axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, intellektual mulk huquqlarini himoya qilish "mavzulari yagona axborot makonini shakllantirish global tendentsiyasiga asoslangan zamonaviy axborot texnologiyalaridan keng foydalanishga qaratilgan.
X bo'lim "Chet el fuqarolarining ayrim toifalari uchun boj imtiyozlari" chet el davlatlarining O'zbekiston Respublikasi hududidagi diplomatik vakolatxonalari va ularning diplomatiya agentlari uchun bojxona rasmiylashtiruvi tartibini belgilaydi.
XI bo'limda "Tovarlarni nazoratli etkazib berish" tezkor-qidiruv tadbirlari doirasida va xalqaro savdoning oldini olish va ularga aloqador shaxslarni aniqlash uchun boshqariladigan etkazib berishga oid huquqiy normalar mavjud.
XII bo'lim "Yakuniy qoidalar" - nizolarni hal qilish qoidalari, bojxona qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik.
1997 yil 29 avgustda qabul qilingan "Davlat bojxona xizmati to'g'risida" O'zbekiston Respublikasining qonunida bojxona organlarining normalari, ularning asosiy funktsiyalari, majburiyatlari va huquqlari, shuningdek ularning asosiy funktsiyalari, tarkibi, tarkibi va boshqalar belgilanadi. Ayniqsa un:
Bojxona organlari - O'zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo'mitasi, Qoraqalpog'iston Respublikasi Davlat bojxona qo'mitasi, viloyatlar, Toshkent shahar boshqarmalari, "Toshkent-AERO" ixtisoslashtirilgan bojxona majmuasi, Respublika bojxona xizmati, O'zbekiston bojxona xizmati, O'zbekiston bojxona xizmati.
Bojxona organlari o'z faoliyatlarida O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga, ushbu Qonunga, O'zbekiston Respublikasining boshqa qonun hujjatlariga va xalqaro shartnomalarga rioya qiladilar.
Bojxona organlari qonun hujjatlariga muvofiq o'z faoliyatini mahalliy hokimiyat organlaridan mustaqil ravishda amalga oshiradilar.
Bojxona organlari o'z vakolatlari doirasida qabul qilgan qarorlarni barcha yuridik va jismoniy shaxslar bajarishlari shart.
Bojxona organlari huquqni muhofaza qiluvchi organlardir va davlat byudjeti mablag'lari hisobidan amalga oshiriladi, O'zbekiston Respublikasi Davlat gerbi tasvirlangan va o'z nomi yozilgan muhrga ega.
Bojxona organlarini O'zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo'mitasi raisi boshqaradi.
O'zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo'mitasining raisi, zarurat bo'lganda, belgilangan miqdordagi shtatlar doirasida bojxona organlarining tashkiliy va shtat tarkibiga o'zgartirishlar kiritishga haqlidir.
Bojxona postlari bojxona postlari tarkibiga kirishi mumkin. Bojxona punktlari O'zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo'mitasining raisi tomonidan tashkil etiladi va tugatiladi.
Bojxona organlari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ta'sis etiladi va tugatiladi.

Bojxona organlarining tashkiliy va shtat tarkibi hamda cheklangan shtatlari, bojxona postlarining toifalari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi. O'zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo'mitasi to'g'risidagi nizom O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Bojxona xizmatiga qabul qilish, tayinlash, lavozimga o'tish va lavozimga ko'tarish fuqarolarning jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsiyati va e'tiqodlariga bog'liq.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “O‘zbekiston Respublikasi bojxona ma'muriyatini isloh qilish va davlat bojxona xizmati faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida” PF-6005-sonli qaroriga muvofiq bojxona tizimida bir qator o‘zgarishlar amalga oshirildi. Ushbu farmon bojxona ma'muriyatchiligini isloh qilish, bojxona organlari faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish, "qog'ozsiz va elektron bojxonalar" ning mantiqiy davomi va rivojlanishi bo'lgan "raqamli bojxona" ni shakllantirishga qaratilgan; shuningdek, u milliy qonunchilikda bojxona sohasida umume'tirof etilgan xalqaro me'yorlar va standartlarni amalga oshirishni jadallashtirish maqsadida qabul qilingan.

Xususan, u quyidagilarni ta'minladi:
Bojxona ma'muriyatchiligini 2020-2023 yillarda isloh qilish va O'zbekiston Respublikasi davlat bojxona xizmatining samaradorligini oshirish kontseptsiyasi, unda bojxona organlarini rivojlantirish va takomillashtirishning quyidagi yo'nalishlari mavjud.
2020 yil 1 avgustdan boshlab temir yo'l transporti tashkilotlari o'zlarining axborot tizimlarini bojxona organlarining axborot tizimlariga integratsiyalashuvi orqali bojxona nazorati ostida vagon va konteynerlarning harakati to'g'risida bojxona organlariga real vaqt rejimida ma'lumotlarni taqdim etish imkoniyatiga ega bo'ladilar.
2020 yil 1 sentyabrdan chegara bojxona postlarida "Yagona oyna" bojxona axborot tizimi joriy etiladi.
2020 yil 1-noyabrdan boshlab bojxona rasmiylashtiruvi darajasiga qarab tegishli bojxona deklaratsiyasini rasmiylashtirish vaqtini 3 kundan 1 kungacha qisqartirish tartibi o'rnatiladi. Tizim avtoulovlarning chegara o'tish joylarida, transport vositalarini vaqtincha olib kiruvchi transport vositalariga vaqtincha olib kirish holatlarida, vaqtincha olib kirish vaqtini elektron olib qo'yish muddati tugagunga qadar uzaytirish va tegishli to'lovni to'lash uchun joriy qilingan.

Davlat bojxona qo'mitasining tarkibi ham qayta tashkil etildi, kontrabanda va bojxona qonunchiligini buzish bilan kurashish boshqarmasi Kontrabandaga qarshi kurash va bojxona nazorati bosh boshqarmasi sifatida qayta tashkil etildi. bojxona ekspertizasi bo'limi sifatida qayta tashkil etiladi va unga bir qator yangi funktsiyalar yuklanadi.
Bojxona — 1) boj undiradigan joy; 2) chegara orqali oʻtadigan jami yuklarni, jumladan, bagaj va pochta joʻnatmalarini nazorat qiladigan davlat muassasasi; oʻtkazilayogan yuklarni tekshirish, tartibga solish va rasmiylashtirish, ulardan boj va yigʻimlar undirish bilan shugʻullanadi.Qonun hujjatlarida belgilangan tartibqoidalarning buzilishini oldini olish, ularga nisbatan choralar koʻrish, surishtiruv va tezkor qidiruv ishlari olib borish, kontrabandaga qarshi kurashish ham B. vakolatiga kiradi. B.lar, odatda, dengiz va daryo portlarida, xalqaro aeroportlarda, temir yoʻl st-yalari, chegara punktlarida joylashadi. B. muassasalari tashqi savdoda mamlakat manfaati taʼminlanishini nazorat qiladi, qimmatbaho boyliklar (sanʼat asarlari, nodir metallar va boshqalar) ning mamlakat hududidan olib chiqib ketilishining oldini oladi.
Dastlabki B.lar savdogarlarga koʻrsatiladigan xizmatlar uchun boj undirish maqsadlarida tashkil etilgan. Qad. Xitoyda ipak qurtini tashqariga olib chiqmaslikni B. qatʼiy nazorat qilgan. Buyuk Britaniyada 1006-yildan boshlab orolga keltiriladigan har qanday yukdan "qirol haqi" undirilgan. Boltiq dengizini Jahon okeani bilan tutashtiradigan boʻgʻozdan oʻtganligi uchun olinadigan "zund boji" asrlar davomida Daniya qirolligi xazinasini boyitib kelgan. Savdo-sotiq erkinligi va xavfsizligini taʼminlashda B. muhim oʻrin tutgan, olib oʻtilayotgan tovarga maxsus belgi qoʻyilgan va bu tovardan boj olinganini ifoda etgan. Oʻrta asrlarda karvon yoʻllarida, maxsus joylar (koʻpriklar, dovonlar hamda shahar tashqarisi va boshqalar)da savdo karvonlaridan boj oluvchi B.lar boʻlgan.
Oʻrta Osiyo hududida B.lar uzoq tarixiy davrda shakllanib kelgan. Oʻzbekistonda birinchi PattaHisor B.si 19-asr ning oxirlarida Rossiya imperiyasi Oʻrta Osiyoni bosib olgandan keyin tashkil etilgan. Bu B. Afgʻoniston orqali oʻtadigan yuklarni nazorat qilgan. Sobiq Ittifoq vujudga kelgach, bu post Termiz B.siga aylantirildi. Keyinchalik havo yoʻllarining rivojlanishi bilan 1958-yilda Toshkent aeroportida Toshkent B. posti tashkil etildi va u Termiz B.ga boʻysundirildi. 1959-yil aprelda Toshkent B. posti B.ga aylantirildi. Oʻzbekiston B. tizimining keyingi rivoji natijasida 1984-yilda Toshkent B.si tarkibida boʻlgan Tuzel qoʻrgʻoni (aeroport) va Fargʻona B. postlari barpo etildi. 80- yillar oxiriga kelib, Oʻzbekistonning iqtisodiy aloqalari kengayishi bilan B. tizimini takomillashtirish zarurati tugʻildi. 1988-yil oktabrda Toshkent B. si negizida Oʻzbekiston Respublikasi bojxonasi tuzildi. Bu B.lar respublika organlariga boʻysunmay sobiq Ittifoq B.si tarkibiga kirar edi.
Oʻzbekiston oʻz mustaqilligini qulga kiritgach, 1991-yil 24 oktabrda Oʻzbekiston Respublikasi Bojxona qoʻmitasi tuzildi. Tashki iktisodiy faoliyatni, B. ishini tartibga soluvchi qonunlar, meʼyoriy hujjatlar qabul qilindi, ular xalqaro huquq meʼyorlari bilan uygʻunlashtirildi. 1997-yil 8-iyulda Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan Respublika B. xizmatiga huquqni himoya qilish organi maqomi berildi. 1997-yil 29 avgustda Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 9sessiyasida Oʻzbekiston Respublikasining "Boj tarifi toʻgʻrisida", "Davlat bojxona xizmati toʻgʻrisida"gi Qonunlari, 1997-yil 26 dekabrda Oʻzbekiston Respublikasining Bojxona kodeksi qabul qilindi (qarang Bojxona kodeksi). Qoraqalpogʻiston Respublikasida, barcha viloyatlarda va Toshkent shahrida bojxona xizmati boshqarmalari, qoʻshni davlatlar bilan chegara hududlaridagi magistral yoʻllarda shu boshqarmalarga qarashli B. postlari faoliyat koʻrsatadi.
Respublikada B. organlarining asosiy vazifalari oʻz vakolati doirasida Oʻzbekistonning iqtisodiy xavfsizligini taʼminlash; Oʻzbekiston B. ishlariga oid qonunchilikning buzilmasligini nazorat qilish; UzRning xalqaro shartnomalardagi B. ishlariga oid bandlarning bajarilib borilishini taʼminlash; kontrabandaga qarshi kurash; B. statistikasi, shuningdek tashki iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasini yuritish; valyuta nazoratini amalga oshirish, strategik hamda respublika uchun muhim boshqa mahsulotlarni olib chiqib ketilmasligi ustidan nazorat yuritish va boshqalardan iborat. Oʻzbekiston hududida B.lar faoliyatini uyushtirish va unga rahbarlikni Oʻzbekiston Respublikasi Davlat bojxona qoʻmitasi olib boradi. Oʻzbekiston Respublikasi Jahon bojxona tashkilotiga aʼzo (1994).