O’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti

7.3. Elektron tijoratda blokcheyn texnologiyalari
Endi blokcheynlarning mohiyati va amaliy-iqtisodiy ahamiyati haqida ham 
yana biroz to’xtalib o’tamiz. Ko’pincha “Blokcheyn — ma’lumotlarni saqlash 
uchun taqsimlangan reyestr (ruyhat)…” deb tushuntiriladi. Ushbu izohni bir necha 
marta eshitgan, biroq hech narsani tushunmagan bo‘lishingiz mumkin. Shuning 
uchun bu atamaning klassik ma’nosini keltirib o’tamiz: Blokcheyn — bu bir-biri 
bilan internet orqali bog‘langan ko‘plab kompyuterlarda bir vaqtning o‘zida 
saqlanuvchi taqsimlangan ma’lumotlar bazasidir. Uning nega kerakligini misol 
yordamida tushuntirish osonroq. AQSh dagi akangizga bank jo‘natmalari orqali 
100 dollar yubordingiz deb tasavvur qiling. Jo‘natma shaklini to‘ldirganingizdan 
so‘ng, bank xodimi shahsiy hisobingizdan pulni yechib olib, uni halqaro 
o‘tkazmalar uchun bankning yagona hisobiga o‘tkazadi. Shundan so‘ng, boshqa 
xodim bu pullarni agent bankning hisobiga o‘tkazadi, u esa, o‘z navbatida, pullarni 
AQShga o‘tkazadi. U yerda o‘tkazmangiz aynan shu tahlit akangizning shaxsiy 
hisobiga tushadi. Jo‘natma davomida hech kim xatoga yo‘l qo‘ymagan bo‘lsa, uch 
kun o‘tib, akangiz 97 dollarni oladi (barcha banklarning komissionlari 
olinganidan so‘ng, albatta). Biroq eng qo‘rqinchlisi, shu uch kun ichida na siz, va 
na sizning akangiz, qolaversa, bankirlardan hech biri ayni vaqtda pullaringiz 
qayerda ekanligini va ularning hisobini kim yuritayotganligini bilmaydi. 
Serverning kutilmaganda buzilib qolishi, bank xodimining insofsizligi yoki 
xakerlik hujumi uzoq surishtiruvlarning boshlanishiga sabab bo‘lishi mumkin. 
Axir bu kabi hodisalar hisobingizdagi pullar bilan ham sodir bo‘lishi mumkin-ku. 
Demak, siz har kuni tizimga umid qilasiz va bankingizga ishonasiz, bu esa o’ziga 
hos bir muammo. Hozirda blokcheynlar asosan kriptovalyuta jo‘natmalari uchun 
foydalanilmoqda. Biroq shu bilan bir vaqtda u turli tashkilotlarning turli-tuman 
maqsadlarini amalga oshirish uchun ham faol joriy etilmoqda. Blokcheynning 
afzalligi uning shaffof, tezkor, soddaligi va qiymatida. Siz kriptovalyuta yoki biror-
bir ma’lumotni blokcheyn orqali jo‘natgan bo‘lsangiz, bunday jo‘natma haqida 
ma’lumotni o‘zgartirish yoki qalbakilashtirishning umuman imkoni yo‘q. Chunki 
bu jarayon butun dunyo bo‘yicha yuz minglab kompyuterlar tomonidan 

---

278 
tasdiqlanadi. Aynan ushbu kompyuterlarda ushbu ma’lumotning ko‘plab nusxalari 
saqlanadi — ular bilan istalgan foydalanuvchi istalgan vaqtda tanishishi mumkin. 
Jo‘natma jarayoni markazlashmagan holda bor-yo‘g‘i bir necha daqiqa vaqt oladi 
va bank jo‘natmasidan bir necha o‘n marta arzondir. Agar siz pullarni yoki 
qandaydir ma’lumotni blokcheynda saqlasangiz, ushbu qaydlar hech qachon 
yo‘qolib ketmaydi yoki soxtalashtirilmaydi. Bozorning istalgan ishtirokchisi 
istalgan daqiqada moliyaviy ahvolingizga ishonch hosil qilishi mumkin. 
Blokchenda hech qanday uchinchi tomon yoki vositachi ishtirokisiz, to‘liq 
shaffoflik va hisoblar aniqligining matematik kafolati ta’minlab beriladi. 
Taqsimlangan reestr texnologiyalari (blokcheyn) bo’yicha vakolatlar markazi 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PQ-3549-sonli 
“O’zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini 
rivojlantirish vazirligini Faoliyatini tashkil etish to’g’risida”gi Qarorining ijrosini 
ta’minlash maqsadida tuzilgan. Hujjatda (kontseptsiyada) quyidagi atama va 
aniqlanuvlar qo’llanilgan: 

taqsimlangan reestr (blokcheyn) - axborotni o’zida jamlagan, muayyan 
qoidalarga muvofiq tuzilgan uzluksiz bloklar zanjiridir (bog'langan ro'yxat). 
Ko'pincha bunday bloklar zanjiri nusxalari bir-biridan mustaqil ravishda turli 
xil kompyuterlarda (qurilmalarda) saqlanadi. 
