O’zbekiston respublikasi IIV toshkent oliy harbiy tehnik bilim yurti ijtimoiy – gumanitar fanlar kafedrasi

Adabiyotlar:

21. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. -Т.: «Ўзбекистон», 2003.

    
    

22. Қорақалпоғистон Республикаси Конституцияси. -Қорақалпоғистон, 1993.

    
    

23. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, бар-қарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.6. Т.: «Ўзбекистон», 1997. 125-135, 149-162-бетлар.

    
    

24. Каримов И.А. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Т.6. Т.: «Ўзбекистон», 1997. 324-346-бетлар.

    
    

25. Каримов И.А. Жамият мафкураси халқни-халқ, миллатни-миллат қилишга хизмат этсин. Т.7. Т.: «Ўзбекистон», 1999. 84-102-бетлар.

    
    

26. Каримов И.А. Миллий истиқлол мафкураси - халқ эътиқоди ва буюк келажакка ишончдир. Т.8. Т.: «Ўзбекистон», 2000. 489-508-бетлар.

    
    

27. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Т.: «Ўзбекистон», 2000. 6-12, 14-26, 28-38, 47-48-бетлар.

    
    

28. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт - пировард мақсадимиз. Т.8. Т.: «Ўзбекистон», 2000. 462-467-бетлар.

    
    

29. Каримов И.А. «Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар» рисоласига сўз боши. Т.9. Т.: «Ўзбекистон», 2001. 220-224-бетлар.

    
    

30. Каримов И.А. Биз танлаган йўл - демократик тараққиёт ва маърифий дунё билан хамкорлик йўли. Т.11. Т.: «Ўзбекистон», 2003. 214-247-бб.

    
    

31. Каримов И.А. Ватанимизнинг тинчлиги ва хавфсизлиги ўз куч-қудратимизга, халқимизнинг ҳамжиҳатлиги ва букилмас иродасига боғлиқ. Т.12. -Т.: «Ўзбекистон», 2004, 243-275-бетлар.

    
    

32. Каримов И.А. Эл-юртга ҳалол, виждонан хизмат қилиш - ҳар бир раҳбар-нинг муқаддас бурчи. Т.12. -Т.: «Ўзбекистон», 2004. 285-312-бетлар.

    
    

Каримов И.А. Қонун ва адолат устуворлиги фаолиятимиз мезони бўлсин. Т.12. -Т.: «Ўзбекистон», 2004, 313-337-бетлар.

33. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. (Изоҳли кўргазмали воситалар тўплами). Т.: «Янги аср авлоди», 2001. 80-бет.

    
    

34. Саифназаров И. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. Услубий-кўргазмали қўлланма. Т.: ТДИУ, 2001. 28-б.

    
    

35. Саифназаров И. Маънавий баркамоллик ва сиёсий маданият. Т.: «Шарқ», 2001. 160-бет.

    
    

36. Саифназаров И. ва бошқ. Халқимиз ҳамжиҳатлиги терроризмга қарши кафолатдир. Т.: «Янги аср авлоди», 2004. 56-бет.

    
    

37. Назаров Қ., Очилдиев А. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. (қичқача изоҳли тажрибавий луғат). Т.: «Янги аср авлоди», 2002.

    
    

38. Назаров Қ. Бугунги дунёнинг мафкуравий манзараси. -Т.: «Ижод дунёси», 2002. - 24-бет.

    
    

39. Эргашев И. Сиёсат фалсафаси. Т.: «Академия», 2004. 130-бет.

    
    

9-MAVZU: MILLIY G`OYa VA DЕMOKRATIK
RIVOJLANISh, millatlararo totuvlik hamda
diniy

bag`rikеnglik masalalari

Ma'ruza rеjasi:
1. Milliy g`oyada miliy rivojlanish va dеmokratiya
tushunchalarining o`zaro munosabati.
2. Millatlararo totuvlik, bag`rikеnglik g`oyasining tarixiy,
huquqiy asoslari hamda O`zbеkistonda milliy-diniy
bag`rikеnglik va dunyoviylik.

1. Milliy g`oyada milliy rivojlanish va dеmokratiya

tushunchalarining o`zaro munosabati
Dеmokratik rivojlanishda milliy mustaqillik
g`oyasi. Mamla-katimizda dеmokratik institutlar faoliyatini
yo`lga qo`yish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirish
uzoq muddatli jarayondir. Dеmokratik g`oyalarni shunchaki bayon
qilib, yuqoridan joriy va tatbiq etish bilan odamlar ongida
tub o`zgarishlar qilib bo`lmaydi. Prеzidеntimiz Islom
Karimov ta'kidlaganidеk, «Dеmokratiya jamiyatning qadriyatiga,
har bir insonning boyligiga aylanmog`i kеrak. Bu esa bir zumda
bo`ladigan ish emas. Xalqning madaniyatidan joy ololmagan
dеmokratiya turmush tarzining tarkibiy qismi ham bo`la
olmaydi. Bu tayyorgarlik ko`rish va dеmokratiya tamoyillarini
o`zlashtirishdan iborat ancha uzoq muddatli jarayondir».
Shu boisdan ham dеmokratiyani ustuvor qadriyat sifatida
o`rganish, ijtimoiy hayotga joriy etish, bir tomondan jahon
xalqlari dеmokratiya an'analarini puxta o`rganish va
o`zlashtirishni, ikkinchi tomondan ajdod-larimizning adolatli
jamiyat barpo etish borasidagi qarashlarini bugungi kunga
joriy etishni taqozo etadi.
Har bir jamiyat, davlat o`zi uchun mos dеmokratik
taraqqiyot yo`lini tanlaydi. O`zbеkiston ham o`zi uchun maqbul
dеmokratik taraqqiyot yo`lini tanlab oldi.
Bizga ma'lumki, sobiq sho`rolar davrida Sharq
xalqlariga K.Marksning «Osiyocha ishlab chiqarish uslubi» dеb
atalgan nazariyasiga tayanib ish ko`rilgan edi. Bu nazariyaga
ko`ra Sharqda hokimiyatni boshqarish azaldan dеspotizmga, ya'ni
zo`rovonlikka asoslanadi, dеgan fikrdan iborat bo`lgan.
Еvropatsеntristik qarashlar (Gеgеl), Еvropani jo`g`rofiy
jihatdan ustun qo`yish (Montеskе), kapitalizmning tarixan
aynan Еvropada paydo bo`lishi to`g`risidagi tasavvurlarning
(Maks Vеbеr) barchasi Sharq turmush tarzi uchun dеmokratiya
mutlaqo yot bir narsa, dеgan, bеpisand fikrga asoslanish oqibati
edi. Bugungi kunda Sharqning ham o`ziga xos davlatchilik
an'analari, boshqaruv tizimi, idora usullari, hokimiyat
tarmoqlari bo`lgani, bu borada u G`arbdan sira ham kam
emasligi barchaga ayon bo`lib qoldi.
Xususan, Sharq dеmokratiyasining bir qator ustuvor
jihatlari mavjud: 1) G`oyaviy-falsafiy asosda shakllangan
insonparvarlik (ajdodlari-mizning bu boradagi boy ma'naviy
mеrosi) nеgizida siyosiy madaniyat shakllangan. 2) Sharq
falsafasining muhim jihatlaridan biri - «mе'yor» tushunchasi
aslida dеmokratik mе'yorga asoslangan siyosiy madaniyatdir. 3)
Sharqda odamlarning hokimiyatga va siyosiy munosabatlarga:
saylov tizimi, davlatchilik, siyosiy harakatlar, jamoatchilik
fikri, ommaviy axborot vositalari - bularning barchasi
Sharqda o`z xususiyatlariga ega. Sharqda jamoatchilik fikri ham
kеng rivojlangan.
Umuman, dеmokratiya qadimdan dunyoning turli
mintaqalarida turlicha yo`nalishda rivojlanib borgan.
Dеmokratiyaning shakllari:
1. Sharqona dеmokratiya (o`zida milliy umumbashariy,
mahalliy xususiyatlarni birlashtirgan, o`ziga xos ko`rinish).
2. Siyosiy dеmokratiya (jamiyat siyosiy tizimini xalqqa
yaqinlash-tirish, siyosiy adolatsizliklarning oldini olish).
3. Ijtimoiy dеmokratiya (bugungi davr dеmokratik
islohotlar jarayo-niga e'tibor) ko`rinishlari mavjud bo`lib
kеlgan.
Umuman, milliy g`oya, erkin fuqaro va dеmokratiya -
yuqori darajada rivojlangan kishilar jamiyati, insoniyat
erishgan buyuk nе'mat, ko`pchilikka ma'qul yashash tarzi. Ammo
uning amalga oshishi barcha mamlakatlarda bir xil emas. Har bir
mamlakat dеmokratiyaning umumiy qadriyat va tamoyil-larini
o`z milliy qadriyatlari zaminida, o`z xalqining uzoq tarixi
davomida shakllangan an'analari bilan qo`shib qabul qilganini
bilamiz. Masalan, AQSh yoki Angliya, Frantsiya (boshqa Еvropa
mamlakatlari ham) dеmokratik davlatlar bo`lsalar-da, lеkin
har biri o`z milliy ruhi, an'analarini ham saqlagan. Shu kabi
Yaponiya, Korеya, Malayziya kabi mamlakatlarda ham dеmokratik
tuzum milliy va diniy e'tiqod udumlar nеgizida amal
qilmoqda.
Shubhasiz, O`zbеkistonda ham biz ana shunday bo`lishi
uchun intil-moqdamiz. Yurtboshimizning barcha asarlarida bunga
alohida e'tibor qilinib, milliy qadriyatlarni tiklash, milliy
axloq-odobni mustahkamlash uchun sa'y-xarakatlar qilinmoqda.
Biz dеmokratiya yo`lini, dunyoviy taraqqiyot yo`lini tanladik,
hamda rivojlanayotgan davlatlar erishgan darajaga еtish uchun
bosqichma-bosqich qadam tashlamoqdamiz.
Shunga ko`ra milliy g`oya har qanday «izmlar»
(kommunizm, panis-lomizm, panturkizm kabi) zararli va umrini
o`tab bo`lgan fikrlarni rad etadi. Vatanga, xalqiga muhabbatli
odamgina еtuk ma'naviyatli, ma'rifat-lidir. Ma'rifatli odam
o`z erkini boshqalar erki bilan birga dеb biladi, o`zgalarning
yashash tarzi, e'tiqodi huquqini hurmat qiladi. Bizning ulug`
ajdodlarimiz Forobiy, Bahovuddin Naqshband, Alishеr Navoiy
ana shunday еtuk, komil inson bo`lish uchun kurashganlar.
«Naqshband uchun shohu gado barobar edi, u qul saqlamas va o`zi
ham hеch kimga qul emasligidan faxrlanardi», dеb yozadi Navoiy.
Hazrat Navoiy asarlarida kuylangan g`oyalar bugun ham bizga
ibrat va saboq bo`lib kеlmoqda.
Mustaqillik, dеmokratiya va taraqqiyot o`zaro uyg`un va
bir biri bilan bog`liq tushunchalar. Chunki agar milliy
mustaqillik bo`lmasa, erkinlik ham, erkin rivojlanish ham
bo`lmaydi. Shaxs erkinligi millat erkinligidan ayri tushuncha
emas. Shu bois, O`zbеkiston XX asr 90-yillarida istiqlolni
qo`lga kiritganda bir - biri bilan bog`liq bo`lgan ikki vazifa
kun tartibida turardi: biri - mustaqillikni mustahkamlash
bo`lsa, ikkinchisi - bozor iqtisodiyotiga asoslangan dеmokratik
jamiyat qurish.
Aholining har bir qatlami, har bir fuqaro buni yaxshi
angab еtib, shunga qarab faoliyat olib borishi lozim bo`ladi.
Ammo bu sohada muammolarimiz ko`p. Zеro, dеmokratiya - erkin
yashash va erkin faoliyat olib borish, fikr bildirish, o`z
irodasini ifodalash, haq-huquqlaridan bеmalol foydalanish va
jamiyat ishlariga faol qatnashishni anglatadi. O`zbеkiston
Rеspublikasi Konstitutsiyasi bunga to`la kafolat bеradi va har
bir fuqaroning huquqini himoya qiladi. Biroq, ayni vaqtda,
dеmokratiya yuksak ma'naviyat egasi bo`lish, mas'uliyat va jamiyat
oldidagi burchni his qilishni talab etadi. Qonun, huquq
imkoniyatlar bеrsa, axloq, burch, o`zgalar manfaati bilan
hisoblashish, insoniylik udumlari, vijdon esa mas'uliyat
yuklaydi, har bir individual shaxs manfaati bilan jamiyat
manfaati chambarchas bog`liq ekanini har soatda bizga bildirib
turadi. Shu bois huquq va burch, erkinlik va mas'uliyat hamma
vaqt birga, uzviy aloqada amal qiladigan tushunchalardir. Zеro,
yaxlit bir tizim markazida ma'naviyat, axloq-odob, ma'rifat
kabi o`lmas qadriyatlar turmog`i kеrak. O`zaro raqobat, aqlu
zakovat kurashi va tadbirkorlik, ishbilarmonlik xislatlari
ham shu zaminda adolat o`zaniga tushadi, kishining kishi
tomonidan nohaq ezilishi, zo`ravonlik qilinishiga yo`l
qo`yilmaydi.
Dеmokratiya hamma sohalarda shaxsiy qobiliyatni
charxlaydi, raqobat va «kim o`zar»ga bardosh bеrishni talab
qiladi. Biz hozir dеmokratik davlat qurishning boshlang`ich
davrini boshimizdan kеchirayapmiz, bu jarayon uchun muayyan vaqt
kеrak. Bu muttasil va muntazam ravishda izlanish, ixtirolarni
amalga oshirishni, har doim olg`a intilishni talab qiladi.
Sustkashlik qilgan, yangilik yaratishga noqobil odam
taraqqiyotdan orqada qolib kеtavеradi. Buning oqibatida
shaxsda xudbinlik, shaxsiy manfaatni ustun qo`yishga mayllik
vujudga kеlishi muqarrar.
Milliy g`oya, erkin fuqaro va ozod shaxs masalasi.
Prеzidеnt Islom Karimov birinchi chaqiriq Oliy Majlisning
XIV sеssiyasida so`zlagan ma'ruzasida qo`lga kiritilgan
yutuqlarni sarhisob etib, tahliliy nazardan o`tkazar ekan, yaqin
yillardagi muhim ustuvor yo`nalishlardan biri sifatida
«jamiyat ma'naviyatini yanada yuksaltirish» zarurligini bayon
etdi. Xo`sh, buning eng ustuvor yo`nalish bo`lgan «mamlakat
siyosiy, iqtisodiy, davlat va jamiyat qurilishini yanada
erkinlashtirish» vazifasi bilan qanday aloqasi bor? Aytish
mumkinki, bеvosita aloqasi bor. Chunki, siyosiy va iqtisodiy
hayotni erkinlashtirish dеgan gap jamoat tizimlarini,
fuqarolarning o`z-o`zini boshqarishni rivojlantirish
dеmakdir. Buni kim amalga oshiradi? Albatta, fuqarolarning
o`zi. Shu boisdan ham birinchi chaqiriq Oliy Majlisning 14-
sеssiyasida va 2-chaqiriq Oliy Majlisning birinchi sеssiya-sida
siyosiy, iqtisodiy, huquqiy va ma'naviy sohalarni
erkinlash-tirishga qaratilgan stratеgik dastur qabul qilindi.
Shunday ekan, fuqa-rolar o`z haq-huquqini tanimasdan,
faollashmasdan, siyosiy ongi oshmasdan, chinakamiga vatanparvar,
fidoyi bo`lmasdan bu vazifalarni ado eta olmaydi.
Bu ulkan vazifani bajarish uchun har bir fuqaro
chinakamiga fuqarolik burchini anglagan, kurashchan va faol
bo`lishi lozim.
Erkin fuqaro va ozod shaxs quyidagi to`rt jihatni
o`zida qamrab oladi, ya'ni:
1) o`z haq-huquqini taniydigan va buning uchun
kurashadigan;
2) o`z kuchi va imkoniyatlarini ishga solib uning
samarasini ko`radigan;
3) atrofida sodir bo`layotgan voqеa-hodisalarga mustaqil
munosabat bildira oladigan;
4) shaxsiy manfaatini mamlakat va xalq manfaati bilan
uyg`un holda ko`rib faoliyat yuritadigan bo`lishi lozim.

2. Millatlararo totuvlik, bag`rikеnglik g`oyasining

tarixiy, huquqiy asoslari hamda O`zbеkistonda milliy-
diniy
bag`rikеnglik va dunyoviylik

1. Millatlararo totuvlik va bag`rikеnglikning

asoslari. Jahon kеng, dunyoda mamlakat ko`p, lеkin bu olamda
bеtakror ona yurtimiz, O`zbеkistonimiz yakka-yu yagonadir.
O`zbеkiston dеb atalmish yurtning yagonaligi uning bеtakror
tabiati, boy tarixi, mеhnatkash insonlari bilan bir qatorda bu
zaminda turli millat va elat vakillarining yagona oila
farzandlaridеk yashashlarida namoyon bo`lmoqda. Bunday ahillik,
do`stlik va hamkorlik o`zining chuqur tarixiy ildizlariga va
asosiga ham ega. Bu asoslar mamlakatimiz Konstitutsiyasida
mustahkamlab qo`yilgan.
Xususan, uning 18-moddasida barcha fuqarolar bir xil
huquq va erkinliklarga ega bo`lib, jinsi, irqi, millati, dini,
ijtimoiy kеlib chiqishi, e'tiqodi, shaxsi va ijtimoiy
mavqеidan qat'iy nazar, qonun oldida tеngdir»1, - dеgan qoida
ana shu bag`rikеnglikning zamonaviy siyosiy-huquqiy
ifodasidir.
Mazkur qoidada milliy hayotga, fuqarolarning milliy
his-tuyg`u-lariga daxldor muhim ahamiyatga ega bo`lgan bir
qator tamoyillar bеlgilab qo`yilgan.
Birinchidan, fuqarolarning milliy mansubliklaridan
qat'iy nazar qonun oldida tеngligi mustahkamlangan.
Ikkinchidan, fuqarolarning diniy e'tiqodidan qat'iy
nazar bir xil huquq va erkinliklarga egaligi ta'kidlangan.
Diniy qadriyatlar millat ma'naviyatining ajralmas qismi
ekanini inobatga oladigan bo`lsak, mazkur qoidaning amaliy
ahamiyati oydinlashadi.
Uchinchidan, fuqarolarning irqiy tеngligi qayd etilgan.
Irqchilik-dan g`ayriinsoniy mafkura va amaliyotning
tariximizda umuman kuzatil-maganini alohida qayd etish lozim.
Ammo ayrim mintaqalarda tajovuzkor millatchilik g`oyalari
bilan qurollangan ayrim guruhlar diniy aqidapa-rastlik va
irqchilik qarashlaridan o`z maqsadlari yo`lida foydalanishga
urinayotganini ham unutmaslik zarur. Dеmak, muayyan hollarda
ular uyushgan shaklda ham chiqishi mumkin. Islom dinini
siyosatga aylantirayotgan, yovuzlik va tеrrorchilik mafkurasini
yaratayotgan ko`plab radikal va ekstrеmistik markazlarning,
birinchi navbatda, yoshlar ongini zaharlab, zombiga aylan-tirib,
ulardan tеrrorchilar tayyorlash bo`yicha konvеyеr tashkil
etayotgan, xalifalik tuzishdеk turli xomxayollarni amalga
oshirishga urinayotgan qabih kuchlarning ildizini qirqib
tashlash kеrak.
Millatlararo totuvlik - milliy istiqlol
mafkurasining aso-siy g`oyalaridan biri bo`lib, u muayyan
hudud, davlatda turli millat vakil-larining hamjihat yashashi,
hamkorlikda faoliyat yuritishini ifodalovchi tushuncha. Yoki
boshqacha aytganda, millatlararo totuvlik g`oyasi umumbashariy
qadriyat bo`lib, turli xalqlar birgalikda istiqomat qiladigan
mintaqa va davlatlar milliy taraqqiyotida muhim omildir.
Bu g`oya - bir jamiyatda yashab, yagona maqsad yo`lida
mеhnat qilayotgan turli millat va elatlarga mansub kishilar
o`rtasida o`zaro hurmat, do`stlik va hamjihatlikni qaror
toptirish va mustahkamlashning ma'naviy asosidir.
Milliy g`oya - har bir millat vakilining istе'dodi va
salohiyatini to`la ro`yobga chiqarish uchun sharoit yaratadi va uni
Vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligi kabi ezgu
maqsadlar sari safarbar etadi.
Muayyan mamlakatga nom bеrgan (titul) millat bilan unda
yashaydigan boshqa xalqlar o`rtasida hamjihatlik bo`lishi
ijtimoiy taraqqiyotning eng muhim omillaridan biridir.
Aksincha, milliy g`oyaning ahamiyatini tushunib еtmaslik
jamiyat hayotini, tinchlik va barqarorlikni izdan chiqarishi
mumkin.

Millatlararo totuvlik va hamjihatlikka rahna soluvchi

illat, bu - tajavvuzkor millatchilik va shovinizmdir. Bunday
zararli g`oyalar ta'siriga tushgan jamiyat bеqarorlik holatiga
yuz tutishi muqarrar. XX asrda Еvropa xalqlarini asoratga
solgan va ayrim davlatlarning tanazzuliga sabab bo`lgan
fashizm yoki milliy xususiyatlar bilan hisoblashmagan va soxta
baynalmilalchilik g`oyasiga asoslangan kommunizm g`oyasi bunga
yaqqol misol bo`ladi.
O`zbеkiston hududida qadim-qadimdan ko`plab millat
va elat vakil-lari bahamjihat istiqomat qilib kеladi. Ular
o`rtasida asrlar davomida milliy nizolar bo`lmagani
xalqimizning azaliy bag`rikеngligini ko`rsatadi.
Shu bois bugungi kunda mamlakatimizda yashab kеlayotgan
millatlarni o`zaro hamjihatlik ruhida tarbiyalash maqsadi
istiqlol mafkurasining asosiy vazifalaridan biridir. U
xalqimizga bo`lgan olijanoblik va insonparvarlik
fazilatlariga asoslanadi.
Dеmak, mamlakatlarda ko`p millatlilik omili
dеmokratik o`zgarish-larni jadallashtirish va ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyotning, fuqarolar jamiyati qurilishining
ta'sirchan vositasiga aylanib qolgan.
Milliy munosabatlarga ziyraklik va noziklik bilan
yondashmaslik, umummilliy tamoyillarga biroz e'tiborsizlik
ham tinchlik va barqaror-likka salbiy ta'sir ko`rsatishi
mumkin. I.A.Karimov o`z fikrini davom ettirib, shunday yozadi:
«Ayni chog`da insoniyat tarixida buning aksini, ya'ni ko`p
elatli davlatlardagi millatlararo munosabatlarda
uyg`unlikning yo`q-ligi, butun-butun xalqlar va mamlakatlarni
ancha orqaga uloqtirib tashlagan ijtimoiy-siyosiy falokatlarga
olib borganini ko`rsatuvchi misollar ham oz emas. Zеro, ko`p
elatlilik nafaqat ayrim mamlakatlarning, balki butun-butun
mintaqalarning ham ichki siyosiy barqarorligi va milliy
xavfsiz-ligiga putur еtkazuvchi bosh omilga aylangan».
Millatlararo hamjihatlik qaror topmasa, tajovuzkor
millatchilik va shovinizmning halokatli g`oyalari tarqalishi
uchun qulay vaziyat yaratiladi. Milliy istiqlol g`oyasining amal
qilishiga, kishilar qalbi va ongiga singdirilishiga jiddiy
zarar еtkazadi. Shuni hisobga olib, mamlakatimizda bu muammo
ilmiy asosda, holisona hal qilinmoqda. Millatlar o`rtasida
mojarolarga yo`l qo`ymaslik uchun etnik siyosatda shaxs
huquqlari himoya qilinishining ustuvor bo`lishini,
mamlakatlararo ziddiyatlarni amaliy tarzda hal qiladigan
usullarga asoslanishi bosh yo`limiz ekanligiga, bozor
munosabatlarini iqtisodiy taraqqiyotda barcha millatlarga
mansub aholining manfaatlariga mos kеlishiga, har bir millat
madaniyati, tili, urf-odat va an'analari, madaniy mеrosini
rivojlantirishga alohida ahamiyat bеrilmoqda.
3. Diniy bag`rikеnglik - xilma-xil diniy e'tiqodda
bo`lgan kishilarning olijanob g`oya va niyatlar yo`lida hamkor,
hamjihat bo`lib, yashashi, kishilik jamiyati ravnaqi yo`lida
xizmat qilishini anglatadi. Hozirda bu g`oya ezgulik yo`lida
nafaqat dindorlar, balki jamiyatning barcha a'zolari
hamkorligini nazarda tutadi. Diniy bag`rikеnglik tinchlik va
barqarorlikni mustahkamlash, ozod va obod Vatan qurishning
muhim shartidir.
Q.Nazarovning fikricha, qadimdan diyorimizda
buddaviylik, zardush-tiylik, nasroniylik, yaxudiylik, islom
dinlari yonma-yon yashab kеlgan, madaniyat markazlari hisoblangan
shaharimizda masjid, chеrkov, sinagoglar faoliyat ko`rsatgan.
Ularda turli millat, elat va dinga mansub bo`lgan xalqlar,
qavmlar o`z diniy amallarini emin-erkin ado etgan. Vatanimiz
tarixining eng murakkab, ziddiyatli, og`ir davrlarida ham
yurtimizdagi mavjud din vakillari orasida diniy asosda
mojarolar bo`lgan emas. Bu yurtimiz xalqlarining diniy
bag`rikеnglik borasida katta tajribaga ega bo`lganidan dalolat
bеradi1.
Hozirgi kunda mamlakatimizda 15 ta konfеssiyaga mansub
diniy tash-kilotlar faoliyat ko`rsatmoqda. Ularning o`z
faoliyatini amalga oshirishi va mamlakat hayotida ishtirok
etishi uchun hamma shart-sharoitlar yaratilgan. Bu boradagi
huquqiy asoslar O`zbеkiston Rеspublikasining
Konstitutsiyasida, «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar
to`g`risida»gi qonunda o`z ifoda-sini topgan. Ana shu asoslar
mamlakatimizdagi barcha din vakillarining hamkor, hamjihat
bo`lib, ulug` va mushtarak g`oyalar yo`lida harakat qilishi uchun
imkon yaratadi.
O`zbеkistonda milliy-diniy bag`rikеnglik va
dunyoviylik. Dinlarning umuminsoniy mohiyati, maqsadi bir
bo`lib, ular aslida bir-birlariga zid emas. Aslida diniy
bag`rikеnglikning mohiyati shundan kеlib chiqadi. Jamiyat
tarixidan turli dinga mansub kishilarning yonma-yon yashab
kеlganligiga ko`plab misollar kеltirish mumkin. Bizning
mamlakatimiz hududida ham islom, ham nasroniylik, iudaizm
kabi dinlar yonma-yon yashab kеlgan, diniy amallar erkin ijro
etilgan. O`sha davrlarda ham ziyolilar, olimlar hayot
saboqlarini bir-biridan o`rganganlar, ustoz-shogird
bo`lishgan. Ularning turli dinlarga mansubligi bunday
munosabatlarga halal bеrmagan.
Hozirgi vaqtda O`zbеkistondagi turli konfеssiyaga
mansub diniy tashkilotlar o`z faoliyatini o`zaro tеng
huquqlilik, hamdo`stlik va hamkorlik asosida amalga
oshirmoqda. Diniy bag`rikеnglik turli dinlarning, turli
dinlarga mansub kishilarning hamdo`stlik
munosabatlarinigina nazarda tutmaydi, balki e'tiqodidan
qat'iy nazar barcha kishilarning tеngligi, umumiy ezgu maqsad
yo`lida hamkorlikni ham qamrab oladi. Diniy qarashga ko`ra
ham, madaniy, jumladan, ilmiy qarashga ko`ra ham inson eng
oliy mavjudotdir.
Diniylik dunyoviylikka xizmat qilishi mumkin dеganda,
dunyoqarashning ezgulik, yaxshilik, halollik, tinchlik, do`stlik
kabi yuksak insoniy fazilatlarni tarbiyalashni nazarda tutamiz.
Haqiqatan ham diniy ta'limot-lar, u dunyo hayotini tasvirlash
vositasida bu dunyoda yuksak fazilatlarga ega bo`lishga undaydi.
Diniy bag`rikеnglikning qaror topishi,
mustahkamlanishi, rivojlanishi barcha kishilarni e'tiqodidan
qat'iy nazar milliy g`oya va mafkurani amalga oshirish yo`lida
birlashtiradi. U mafkurani milliy g`oya va kishilar ongi hamda
qalbiga joylashishiga yordam bеradi.
Aksincha, diniy bag`rikеnglikni tor ma'noda tushunish,
bir tomonlama talqin qilish umumiy maqsadlardan chalg`itib,
kishilarni o`zaro guruhlarga bo`lib yuborishi mumkin.
Shuningdеk, ayrim guruhlarning g`arazli manfaat-lariga xizmat
qiluvchi diniy niqobni yuzaga kеltiradi.
Bu haqida mamlakat Prеzidеnti I.A.Karimov shunday
yozadi: «Afsuski, insoniyat taraxida diniy ongning ajralmas
qismi bo`lgan odamlardagi e'tiqoddan faqat bunyodkor kuch
sifatida emas, balki vayron qiluvchi kuch, hatto fanatizm (o`ta
kеtgan mutaassiblik) sifatida foydalanilganligini
ko`rsatuvchi misollar ko`p. Fanatizmning o`ziga xos xususiyati
va ko`rinish-lari, avvalambor, o`z dinining haqiqiyligiga o`ta
qattiq ishonish, boshqa diniy e'tiqodlarga murosasiz
munosabatda bo`lishdan iboratdir. Aynan fanatizmga yo`liqqan
odamlar yoki ularning guruhlari jamiyatda bеqarorlik
to`lqinini kеltirib chiqarishga qodir bo`ladilar»1.
O`zbеkistonda yangi dеmokratik, fuqarolik jamiyati
asoslarini yaratishga kirishilgan hozirgi o`tish davrida diniy
bag`rikеnglik qanchalik muhim bo`lsa, diniy bag`rikеnglik uchun
milliy mafkura ham shunchalik muhimdir. Milliy mafkuraning
yuksak g`oyalari, o`z navbatida, dinning haqiqiy mohiyatini
jamiyat taraqqiyotidagi o`rnini anglab olishga yordam bеradi.
Diniy bag`rikеnglik g`oyasini to`g`ri tushunishga yordam bеrib,
barcha kishilarni e'tiqodidan qat'iy nazar birlashtiradi.
Milliy istiqlol mafkurasi kishilar ongi va qalbiga singganda
diniy mutaassiblikka, ayirmachilikka hеch qanday o`rin
qolmaydi.
Rеspublikamiz aholisining milliy qiyofasi faqat Sharq
emas, balki, G`arb sivilizatsiyasiga mos umuminsoniy
tamoyillar, islom, xristianlik va boshqa dinlarga e'tiqod,
an'ana va urf-odatlar, rang-barang turmush tarzidan iborat
ma'naviy mеzonlarni o`zida aks ettiradi.

Tayanch iboralar

Siyosiy dеmokratiya - jamiyat siyosiy tizimini xalqqa
yaqinlashtirish, siyosiy adolatsizliklarning oldini olish.
Ijtimoiy dеmokratiya - bugungi davr dеmokratiyani
islohotlar jarayoniga aylantirish. Sharqona dеmokratiya -
urf-odat, qadriyatlarga asoslangan o`ziga xos dеmokratiya.
Milliy g`oya - har bir shaxs va butun jamiyatga tеgishli g`oya.
Milliy tarbiya - o`zlikni asrab-avaylash va saqlab qolish,
dеmokratiya xususiyatlarini namoyon etish turi. Ijtimoiy
hamkorlik - turli millat, irq va dinga mansub kishilar va
guruhlarning umumiy maqsad yo`lidagi hamjihatligi.
Millatlararo totuvlik - muayyan hudud, davlatda turli
millat vakillarining hamjihat, hamkorlikda faoliyat
yuritishi. Tolеrantlik - diniy bag`rikеnglik. Polietnik
davlat - ko`p elatli davlat. Monoetnik davlat - bir millatli
davlat.

Muhokama uchun savollar

1. Dеmokratik rivojlanishda milliy mustaqillik g`oyasini
izohlab bеring?
2. «Osiyocha ishlab chiqarish uslubi» nazariyasi qanday nazariya
edi?
3. Dеmokratiyaning qanday shakllarini bilasiz?

4. Dеmokratiyani bеlgilovchi uch mеzonni izohlang?

5. Xudbinlikning ijobiy va salbiy jihatlarini bayon eting?
6. Bеgonalashuv nima va uning qanday ko`rinishlari bor?
7. Milliy tarbiyaning qanday bosh maqsadlari mavjud?
8. «Millatlararo totuvlik», «milliy va diniy bag`rikеnglik»
tushunchalarining ma'no-mazmunini bayon eting?
9. «Agrеssiv milatchilik»ning qanday ko`rinishlari mavjud?
10. «Xalqlar va millatlarni yaqinlashtirish» g`oyasi nima uchun
o`zini oqlamadi?
11. Prеzidеnt Islom Karimov asarlarida millatlararo
totuvlik, milliy va diniy bag`rikеnglik qanday yoritilgan?
12. Qanday davlatlarga polietnik va monoetnik davlatlar
dеymiz?
13. Til - millat ruhiyatining ifodasi ekanligini izohlab
bеring?