O‘zbekiston respublikasi iqtisodiyot va moliya vazirligi huzuridagi soliq qo‘mitasi huzuridagi fiskal institut
Download 1.3 Mb.
|
MIKRO 23
|
Materiallar va usullar
Ushbu tadqiqotning maqsadi bozor sanoatda narx qarorlariga ta'sir qiluvchi omillarni o'rganishdir . Tadqiqot usuli eksperimental bo'lib, ma'lumotlar yarim tuzilgan intervyu yordamida to'plangan. Aholisi sanoat korxonalaridagi barcha buxgalterlardan iborat namuna hajmi sifatida Tehron viloyatidan tegishli soha bo'yicha 65 ekspert hisobchi tanlab olindi . Tasodifiy tanlash usuli orqali va tadqiqotchilar tomonidan intervyu o'tkazildi. Ma'lumotlarni yig'ish uchun, tadqiqotchilar, birinchi navbatda, firmaga elektron pochta xabarlarini yuborishadi va firmalarning buxgalterlari bilan tadqiqotchiga intervyu berishga ruxsat berildi. Keyin, ular firmalarga borib, suhbatlar o'tkazishdi. Intervyu savollarining haqiqiyligi va ishonchliligi yordamida olingan,Gubaning tavsiya etilgan usuli (Holloway & Wheeler, 2013), tadqiqotchilar ishtirokchilarga murojaat qilindi va ularga tanlangan omillar va o'zgaruvchilarni taqdim etiladi, keyin esa ular buni tasdiqladi va ularning qoniqishini ta'minlandi, uning asosliligi va ishonchliligi tasdiqlandi. Natijalar Ushbu tadqiqotda respondentlarning 81,17 foizi 26-40 yoshdagi erkaklar,47,54 foiz, bakalavriatda o‘qigan 79,48 foiz, ish tajribasi 5-13 yil,62,99 foiz, hozirda buxgalter lavozimida ishlayotgan, 84,34 foiz. Shunday qilib 3 asosiy omil, jumladan, ichki omillar,tashqi omillar va narx sezgirligi suhbatdoshlarning fikrlariga ko'ra aniqlanadi qaysi, ichki omil tashkiliy omillar, marketing, shu jumladan, olti kichik asosiy omillar bor aralash, mahsulotni farqlash, mahsulot tannarxi, firmaning maqsadlari va tushunarliligi.Tashqi omil sakkizta asosiy omilni o'z ichiga oladi: talab, raqobat, etkazib beruvchilar,iqtisodiy sharoitlar, mahsulot liniyasi narxlari, muzokaralar marjasi, xaridorlar va hukumat.Narx sezgirligi to'qqizta asosiy omilga ega: noyob qiymat effekti, o'rnini bosuvchi xabardorlik effekti, qiyin taqqoslash effekti, umumiy xarajatlar effekti, yakuniy foyda effekti, birgalikda xarajat effekti, sarmoyaviy sarmoyalar ta'siri, narx-sifat effekti va inventar effekti.Hammasi bo'lib 3 ta omil va 23 ta asosiy omil. Asosiy va pastki asosiy komponentlar bilan bog'liq tavsiflovchi statistika
Asosiy va pastki asosiy chastotalar omillar taqdim etiladi. jami 23 ta asosiy omil aniqlangan, ulardan 6 tasi asosiy hisoblanadi omillar ichki omillarga, 8 ta asosiy omil tashqi omillarga va narxga tegishli sezuvchanlik 9 ta asosiy omilga ega. Bundan tashqari, 16 ta asosiy kod ichki kodlarga tegishli omillar, 22 ta asosiy kod tashqi omillarga, 12 ta asosiy kod esa narxga tegishli sezgirlik. Umuman olganda, sanoat bozorlarida narx qaroriga ta'sir qiluvchi 3 ta asosiy omil, 23 sanoat bozorlarida narx belgilash qarorlariga ta'sir qiluvchi sub-asosiy omillar va 50 ta asosiy kodlar.Buxgalter asosida sanoat bozorlarida narx belgilash qaroriga ta'siri aniqlangan istiqbollari. Description of topic Narxlarning shakllanishiga narx omillari deb ataladigan omillar sezilarli darajada ta'sir qiladi. Ular tovarlar va xizmatlar narxlarining darajasini, tuzilishini, nisbati va dinamikasini oldindan belgilab beruvchi turli ob'ektiv shartlarni ifodalaydi. Narxlar darajasiga ta'sir qiluvchi asosiy omillar: 1) talab va taklif; 2) raqobat; 3) moliya-kredit tizimining holati; 4) davlat tomonidan tartibga solish narxlar; 5) tarqatish kanallari ishtirokchilari va iste'molchilarning xatti-harakati; 6) mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlari. Mahsulot narxini shakllantirishda talab asosiy rol o'ynaydi. Talab hajmi xaridorning ma'lum vaqt ichida berilgan shartlarda sotib olishga tayyor bo'lgan tovarlar miqdori bilan belgilanadi. Talab ko'pgina omillarga bog'liq (masalan, o'rnini bosuvchi tovarlar narxi, xaridorlar soni va boshqalar), ularning asosiysi tovar narxidir. Mahsulot narxi (P) va unga bo'lgan talab (Q) o'rtasidagi bog'liqlik 1-chizmada tasvirlangan. 1-chizma “Talab egri chizig’i”. P narx D’ D P2 P1 Talab egri chizig'i mahsulot narxi va uning miqdori o'rtasida teskari bog'liqlikni o'rnatadi. Darhaqiqat, narx qanchalik baland bo'lsa, bu narxda kamroq tovar sotib olish mumkin. Boshqa tomondan, sotilayotgan mahsulot miqdorining ko'payishi uning narxining pasayishiga olib keladi. Bozor narxini belgilashda taklif bir xil darajada muhim rol o'ynaydi. Taklif - bu sotuvchilar xaridorga taklif qila oladigan va taklif qilishga tayyor bo'lgan tovarlar miqdori ma'lum vaqt va ma'lum bir joyda. Tovar narxi (P) va uning taklifi (Q) o'rtasidagi bog'liqlikni 2-chizma shaklida ko'rsatish mumkin. Grafik 2 "Taklif egri chizig'i" P Narx S P1 P2
Q mahsulot miqdori Q1 Q2 Taklif egri chizig'i mahsulot narxi va uning miqdori o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri proportsional munosabatni o'rnatadi, ya'ni. narxning oshishi ishlab chiqaruvchilarni sotish hajmini oshirishga undaydi. Tovar taklifining qiymatiga (talab qiymati sifatida) narxdan tashqari, boshqa omillar ham ta'sir qiladi: masalan, raqobatdosh tovarlar narxi, sotuvchilar soni, ishlab chiqarish texnologiyasi darajasi, davlat siyosati soliqqa tortish sohasida va boshqalar. Ushbu omillar ta'sirida taklif egri chizig'i u yoki bu yo'nalishda siljishi mumkin. Masalan, P1 narxida tovarlarni sotuvchilar sonining ko'payishi bilan taklif 1-chorakdan 2-chorakgacha oshadi. Talab va taklif teng bo'lgan narxga muvozanat bahosi deyiladi. Aynan shu narxda mahsulot sotiladi. 3-chizmani ko'rib chiqing. Narx(P) S P0
D Q0 Miqdor(Q) Erkin raqobat bozori uchun bozor narxini shakllantirish mexanizmini ko'rib chiqadigan bo’lsak, bunda mahsulotga talab va taklif asosan uning narxiga bog'liq. Agar xaridorlar muvozanat narxidan past narxda mahsulotni sotib olishni xohlasalar, unda talab taklifdan kattaroq bo'ladi. Tovarlar yetishmaydi. Natijada taklif talabga mos kelguncha narx oshadi. Agar sotuvchilar tovarni muvozanat narxidan yuqori narxda sotsa, taklif talabdan yuqori bo'ladi. Tovarlar ortiqcha. Natijada, talab va taklif muvozanatlashguncha narx pasayadi. Shunday qilib, erkin raqobat bozorida, tovarlarga talab va taklif asosan narxga bog'liq bo'lgan sharoitda, talab va taklif egri chizig'ining kesishish nuqtasiga to'g'ri keladigan muvozanatli bozor bahosi o'rnatiladi. Haqiqiy bozorda, narxdan tashqari, boshqa bir qator mavjud narx bo'lmagan omillar bu talab va taklifga ta'sir qiladi, bu esa tegishli egri chiziqlarning siljishiga olib keladi. Bu holda muvozanat bahosi ham o'zgaradi. Q Talab miqdori amaldagi narx bo'yicha taklif qilingan miqdorga teng bo'lganda bozor narxi va miqdori aniq bo'ladi (bozorda hamma tovar sotiladi va sotib olinadi) Bozor kliring narxi - bozorlar toza bo'lgan narx Bozor mexanizmi Narx(P) S P0
D Q0 Miqdor(Q) Muvozanatda Kamomad yoki ortiqcha talab mavjud emas Ortiqcha taklif mavjud emas Taklif miqdori talab miqforiga teng Agar P > Po, nima boladi? P < Po bolsachi? Narx(P) Ortiqcha S P1 P0 D Q Q0 Qs Miqdor(Q) Bozor mexanizmi Narx(P) S P3 P2 D Kamomad Qs Q3 Qd Miqdor(Q) Bozor muvozanati o‘zgarishi Xom – ashyo narxlari pasayganda P D S S. P1 P3 Q1 Q3 Q2 Q Bozor muvozanati o‘zgarishi Haridorlar soni yoki Daromad oshganda P D D’ S P1 P3 Q1 Q3 Q2 Q Bozor muvozanati o‘zgarishi Bir vaqtni o’zida daromad oshsa va Xom-ashyo narxlari tushsa D’ P D S S’ P1 P3 Q1 Q2 Q Talabning narxga nisbatan egiluvchanligi (elastikligi) Talab miqdorining narx o'zgarishiga sezgirligini o'lchaydi. U narxning bir foizga o'zgarishi natijasida tovarga bo'lgan talab miqdorining foiz o'zgarishini o'lchaydi. D % QD P % P Download 1.3 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|