5. R.S. Salomov ”Sportmashg’ulotlariningnazariyasoslari” – Toshkent – 2005. 83
Pedagoglik kasbining vujudga kelishi. Pedagogning jamiyatda tutgan o‘rni, uning obro‘si. Xalq og‘zaki ijodida pedagoglik kasbining ifodalanishi. Pedagog va uning mehnati haqida buyuk allomalarning fikrlari. O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida” gi Qonuniga ko‘ra pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanish huquqining belgilanishi. Pedagogning kasbiy, hissiy-irodaviy va axloqiy sifatlari. Pedagogik layoqatlar, pedagogik mahorat, uni egallash yo‘llari. Pedagogik odob va etika. Pedagogika fanining mavzusi barkamol insonni tarbiyalashdagi tutgan o‘rni. 87
Tarbiyaijtimoiyhayothodisasidir. Tarbiyaningkelibchiqishi, tarixiyligi, umuminsoniyvamilliyxususiyati. Tarbiyagata’siretuvchiomillar. Pedagogikaning fan sifatidashakllanishiiqtisodiy-siyosiyvama’naviyhayotzaruriyatiekanligivaundaY.A.Komenskiyningtutgano‘rni. Pedagogikafaniningnazariy, milliyvaamaliyasoslari. Pedagogikayoshavlodni har tomonlamakamoltoptirishhaqidagifandir. Asosiypedagogikkategoriyalar: ta’lim, tarbiya, ma’lumot, o‘z-o‘zinitarbiyalash. Pedagogikfanlartizimivauningboshqafanlarbilanaloqasi. Pedagogikailmiy-tadqiqotmetodlari. 88
Ta’limtizimihaqidatushuncha. O‘zbekistonRespublikasining “Ta’limto‘g‘risida” giQonunigako‘rauzluksizta’limtizimituzilishiningasosiyprinsiplari. O‘zbekistonRespublikasita’limmuassasalariningtarmoqlarivaularningta’rifi. Umumiyo‘rta, o‘rtamaxsus, kasb – hunarta’liminingasoslanishi. O‘zbekistondata’lim-tarbiyanitubdanislohqilishdauzluksizta’limtizimi. 88
Amaliyish: O‘zbekistonRespublikasi “Ta’limto‘g‘risida” giqonuniningmohiyati. 88
Tarbiya maqsadi muammosi. Tarbiya maqsadining tarixiy xususiyati. Tarbiya maqsadi va vazifalari haqida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va O‘zbekston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida” gi qonun ko‘rsatmalari. Tarbiya haqida allamolarning fikrlari. Barkamol shaxs tarbiyasi haqida tushuncha. Aqliy, jismoniy, ma’naviy, ekologik, iqtisodiy, huquqiy, badiiy tarbiya va mehnat, politexnik ta’lim haqida tushuncha. O‘quv-tarbiya ishlarida tarbiya maqsadlarini amalga oshirish. Komil insonning ma’naviy barkamollik tarbiyasining maqsadi va vazifasi. 88
Ta’limnazariyasihaqidatushuncha. Ta’limnazariyasiningvujudgakelishivataraqqiyoti. Ta’limnazariyasiningvujudgakelishivarivojlanishidaY.A.Komenskiyningtutgano‘rni. Ta’limnazariyasi-ta’limmohiyati, mazmuni, vazifalari, shakli, prinsiplari, metodlari, o‘quvchilardabilim, ko‘nikma, malakalarhosilqilishvatekshirishusullarinio‘rgatuvchipedagogikafaniningmaxsusqismiekanligi. Ta’limnazariyasiningvazifalari. 89
Ta’limjarayonihaqidatushuncha. In’ikosnazariyasita’limjarayoniningmetodologikasosidir. BilishjarayonihaqidaAbuNasrFarobiyfikrlari. Ta’limjarayoniningmuhimbelgilari: ta’limiyanglashnitashkilqilish, o‘quvchilarningshaxsiyrivojlanishsur’atinitezlashtirish, atrofolamnianglashqonuniyatlariniegallash. O‘qitishvao‘qisho‘qituvchivao‘quvchilarfaoliyatiningo‘zarobog‘liqjarayonisifatida. Bilimlarnio‘zlashtirishningasosiydavrlari: sezgi, idrok, tasavvur, tafakkur, ko‘nikmavamalakalarningshakllanishi, bilimlarniamaliyotdaqo‘llash. Ta’limdagiqarama-qarshiliklaro‘quvchilarningbilishfaoliyatinifaollashtiradiganomilekanligi. Bolalarningo‘qishsabablari. 89
Ta’limjarayonidao‘quvchilarningo‘quvmaterialinio‘rganishbosqichlarinitahlilqilish. 89
Ta’lim prinsiplari, o‘qitish qonuniyatlarining asoslanishida Y.A.Komenskiy ta’limoti. Abu RayhonBeruniy, Abu Nasr Farobiyva Abu Ali ibn Sinoningta’limprinsiplarihaqidafikrlari. Ta’limprinsiplariningmaqsadi, vazifasivauniturlargatavsiflashborasidailmiyizlanishlar, ilg‘ortajribalar. Ta’limprinsipio‘qituvchivao‘quvchilarfaoliyatinibir-birigabog‘lovchivositaekanligi. 89
O‘quvchilarniilmiybilimlarbilanqurollantirish, hayotvauningmazmunihaqidatushunchalarinikengaytirish, o‘quvchilarningyoshvaalohidaxususiyatlarinihisobgaolish, o‘quvchilardailmiydunyoqarashasoslarinishakllantirishdao‘qituvchiningmahoratbilanta’limprinsiplarigaamalqilishi. O‘qitishprinsiplarininghozirgizamonilmiytadqiqotlarda (psixologik, sotsial, ijtimoiy, metodik, kibernetikvaboshqalar) tutgano‘rni. 89
Ta’limningtarbiyalovchilikxususiyatlari. O‘qitishningijtimoiyqurilishamaliyotibilanbog‘lanishi. Ta’limningo‘quvchilarni har tomonlamarivojlantirishomiliekanligi. O‘quvchilardata’limjarayonidaishonchvae’tiqod, faollikvamustaqillikfazilatlarinitarbiyalash. 90
Ta’limmetodlarihaqidatushuncha. Ta’limmetodlariningvazifalari. Metodta’limdatarbiyalovchi, ma’lumotberuvchivarivojlantiruvchivositasifatida. Metod, usulvata’limvositalari. Ta’limmetodlarigaqo‘yiladigantalablar. Ta’limmetodlariniturkumlashvatanlashmuammosi. 90
Og‘zakibayonqilishmetodlari. Og‘zakibayonmetodlarigaqo‘yiladigantalablar. Hikoya, suhbat, tushuntirish, maktabma’ruzasi, kitobvadarslikustidaishlashmetodlaritavsifi. Hikoyavasuhbatturlari, ularningqo‘llanilishigaqo‘yiladigantalablar. Ta’limjarayonidahikoya, suhbat, tushuntirishmetodlaridanfoydalanishyo‘llari. Kitob, uningturlarihaqidatushuncha. Kitobustidaishlash: sarvarag‘ibilantanishtirish, muallifhaqidama’lumotberish, kitobo‘qishgigienasinitushuntirish. 90
Kuzatishvako‘rsatishmetodlari. Y.A.Komenskiyningko‘rgazmalio‘qitishhaqidagifikrlari. Kuzatishvauningturlari. Namoyishvatasvirlashningta’limjarayonidagio‘rni. Ko‘rsatmaliqurollarturlarivaulargaqo‘yiladigantalablar. Buyumvanarsalarninamoyishqilishqoidalari. Ta’limjarayonidakuzatishvako‘rsatishmetodlaridanfoydalanish. Maktabdayozuvtaxtasidanfoydalanishgaqo‘yiladigantalablar. 90
Barkamolshaxsnitarbiyalashvazifalari. Tarbiyao‘qituvchiningo‘quvchilarga, jamoafaoliyatigavatarbiyatiziminivujudgakeltirishgaqaratilgananiqmaqsadgayo‘naltirilganta’sirvositasidir. Tarbiya, o‘z-o‘zinitarbiyalash, qaytatarbiyalashtushunchalariningo‘zaromunosabati. Tarbiyaviyishlarmazmuni. 91
Barkamolshaxstarbiyasiprinsiplari. Tarbiyamaqsadigaintilishvag‘oyaviyyo‘nalish; tarbiyaninghayotbilanbog‘lanishi; mehnatdavafaollikdatarbiyalash; shaxsnijamoadatarbiyalash; shaxsganisbatan talab vahurmatningbirligi; tarbiyaimkoniyatlariningmuntazamliligi, uzluksizligi, ketma-ketligi; tarbiyalanuvchilartashabbuslarinio‘stirishbilanpedagogikrahbarlikningo‘zarobog‘liqligi. Tarbiyadao‘quvchilarningyoshivaalohidaxususiyatlarinihisobgaolish. Tarbiyadapedagogobro‘si. SHarqonatarbiyaningnazariy, milliyasoslari. Bu boradagixalqog‘zakiijodiyoti. 91
Tarbiyahaqidaallomalarningfikrlarinio‘rganish. 91
SHaxsni bolalar jamoasida shakllantirish-barkamol shaxs tarbiyasining tarkibiy qismi. Bolalarjamoasi, ularningtuzilishivabelgilari. Bolalarjamoasinishakllantirishyo‘llarivavositalari. Jamoadabirmaqsadgaqaratilganlik, uyushqoqlikvaijtimoiyfikruyg‘otishuchunshart-sharoityaratish. Jamoadabarobarta’sirko‘rsatishtizimi. Jamoaishinitashkiletishda “Kuch-birlikda” kabihikmatlargaamalqilish. Bir maqsadgaqaratilganfaoliyat-o‘qish, o‘yin, sport, mehnat, badiiyhavaskorlikvaboshqalarnitashkiletish. 91
Jamoadagikelajakkaumidbog‘lashtizimivaan’analari. Faollarvaularningjamoaa’zolaribilanmunosabati. Jamoadao‘zaroaxloqiymunosabatlarnishakllantirishdao‘qituvchi, tarbiyachiningtutgano‘rni. 91
Dunyoqarashhaqidatushuncha. O‘quvchilardatabiatvajamiyathodisalarigailmiyqarashvaishonchnishakllantirish. Bu qarashvaishonchningo‘quvchilarxatti-harakatlarigamoskelishi. O‘quvfanlarinio‘qitishvaijtimoiyfoydaliishlarniuyushtirishorqalio‘quvchilardailmiydunyoqarashasoslarinishakllantirishishlariningmazmuni, dunyoqarashshakllarivaularnitarkibtoptirishmetodlari. 91
Barkamolshaxstarbiyasidaijtimoiy-siyosiytarbiyatizimi. Ijtimoiy-siyosiytarbiyaberishyo‘llari. Siyosiyaxborot. Siyosiyaxborotberishdao‘quvjarayoniningo‘rni. Sinfdantashqariolibboriladigansiyosiyta’limshakllarivametodlari. Ijtimoiy–siyosiyfaoliyatshaxsningijtimoiyfaolliginishakllantiruvchiasosiyvositaekanligi. O‘quvchilarnitashkilotchilikmalakalaribilanqurollantirish. O‘quvchilardaijtimoiy-siyosiyfaolliknio‘stirish. 92
Kichikguruhlaruchunsiyosiy-axborotishlanmasinituzish. 92
Axloq haqida tushuncha. Barkamol shaxs tarbiyasida axloqiy tarbiyaning tutgan o‘rni va mohiyati. Axloqiy tarbiyaning pedagogik va psixologik asoslari. Axloqiy tushuncha: savob, gunoh, uvol. Axloq tarbiyasi, uning mazmuni, shakllari va metodlari. Axloq tarbiyasi mazmuni: vatanparvarlik, millatlararo hamkorlik, insonparvarlik, jamoatchilik, intizomlilik, mehnatsevarlik kabi fazilatlarni shakllantirish. 92
Vatanparvarlik: vatanni sevish, uning boyliklari, qadriyatlari bilan faxrlanish tuyg‘usini tarkib toptirish, unga munosib farzand bo‘lish hissini tarbiyalash. Milliy g‘urur, vatanparvarlik, birodarlik, qon-qarindoshlik udumlari. 92
Insonparvarlik tarbiyasi. Bolalarda shaxsga nisbatan ochiq ko‘ngillilik, mehribonlik, g‘amxo‘rlik, diqqat-e’tiborlilik, yaxshi munosabat va muomalada bo‘lish, o‘rtoqlik va do‘stlik kabi ijobiy xislatlarni tarbiyalash. 92
Millatlararohamkorlik: barchamillatkishilaribilantinch – totuvyashash, boshqaxalqlarningurf – odatlarivaan’analarigahurmatbilanqarashnishakllantirish. 92
Jamoatchilik: jamoanihurmatqilish, jamoatarkibidao‘zo‘rnigaegabo‘lish, jamoabo‘libyashashvamehnatqilishgao‘rgatish. 92
Ongliintizomvaintizomliliknitarbiyalashyo‘llarivashart-sharoitlari: oiladavamaktabda bola hayotiniuyushtirish, tushuntirish, buyruqva talab. O‘quvchilaryurish-turishlari, intizomlilik, madaniyatlilik. Ongliintizomtarbiyasida “O‘quvchilaruchunqoidalar” ningtutgano‘rniva u bilanishlash. O‘quvchilardama’naviydunyoqarashnishakllantirish. Ma’naviytarbiyaningasosiyyo‘nalishlari: o‘quvchilardao‘zbekxalqiningma’naviyqadriyatlariasosihisoblanganhadislar, hikmatlar, maqollar, rivoyatvahikoyatlardantarbiyaviyishlarjarayonidavositasifatidafoydalanish. Ma’naviytarbiyadao‘qituvchiningtutgano‘rni. 92
Barkamolshaxsningma’naviy-axloqiytarbiyasi 93
Barkamolavlodnitarbiyalashdaestetiktarbiyaningtutgano‘rni. O‘quvchilarnitabiatvasan’atgo‘zalligini his qilishvaidrokqilishgao‘rgatish. Estetiktarbiyaningvazifalari. Estetiktarbiyaningvositalari: tabiatgo‘zalligivasan’atturlari. O‘zbekistonhukumatiningkishilarnima’naviyvaestetikjihatdantarbiyalashvositasibo‘lganmilliyyodgorliklarni, madaniymerosimiznisaqlashvarivojlantirishhaqidagig‘amxo‘rligi. 93
Darsdavasinfdantashqariishlarorqalio‘quvchilarniestetikjihatdantarbiyalash. O‘quvchilarningijodiyqobiliyatvaiste’dodlarinio‘stirish. 93
Barkamol shaxs tarbiyasida mehnat tarbiyasining tutgan o‘rni. Mehnatning hayotiy zarurat ekanligi. Mehnat inson moddiy va ma’naviy hayotining asosi ekanligi. Mehnat va mehnatsevarlik haqida xalq pedagogikasi va buyuk allomalarning ta’limotlari. Mehnat tarbiyasining vazifalari. Bolalarni mehnatga psixologik va pedagogik jihatdan tarbiyalash, mehnatda faoliyat ko‘rsatishga ijtimoiy qiziqishlarini shakllantirish. Kishilar mehnatiga hurmat bilan qarashni tarbiyalash. 93
Maktabda mehnat tarbiyasi mazmuni, tizimi va asosiy tarmoqlari. Oilada bola mehnativaunitashkiletishgaqo‘yiladigantalablar. Bolalarmehnatinitashkiletishmetodlari. O‘quvchilarnikasbgayo‘naltirishishlari: kasbgaoidaxborot, yo‘riqnomalarberish, kasbtanlashgao‘rgatish. Sinfdanvamaktabdantashqariishlarorqalimehnattarbiyasiberish. 93
YAkshanbaliko‘tkazishrejaishlanmasinituzish. 93
ahamiyati. O‘zbekistonRespublikasihukumatiningjismoniytarbiyava sport ishlariningommaviyliginioshirishhaqidagiqarorvako‘rsatmalari. Jismoniytarbiyaberishomillari: er, suv, havo, quyosh. 93
O‘quvchilarjismoniytarbiyasitizimi. Jismoniytarbiyadarslarinitashkiletish: tayyorlovqismi, asosiyqismivayakunlovchiqism. Bolalarjismoniysog‘liginimustahkamlash, tanalarinichiniqtirish, jismoniymashqlarva sport bilanshug‘ullanishehtiyojinioshirishhamdashakllantirish, sanitariya-gigienamadaniyatinitarbiyalash-o‘quvchilarjismoniytarbiyasiningasosiyvositalari. Jismoniytarbiyagaoidsinfdantashqariishlar: sport to‘garaklari, bayramlar, musobaqalar, ko‘riklar, sport ustalarivachempionlaribilanuchrashuvlar, sayohatlar. 93
“Harakatlio‘yin” ishlanmasinituzish. 94
Iqtisodiytarbiyaningmaqsadvavazifalari. Iqtisodiytarbiyaningmazmuni. Iqtisodiymunosabatlar. Oilabyudjeti. Tejamkorlik. Iqtisodiytarbiyaberishdaota-onavao‘qituvchiningfaoliyati. 94
Ekologiktarbiyahaqidatushuncha. Tabiatvainsonmuammolari. Tabiatnimuhofazaqilishishlari. Bolalarnitabiatnimuhofazaqilishvaasrashruhidatarbiyalashyo‘llarivavositalari. Maktabdavaoiladaekologiktarbiyaberish. Sinfdantashqariishlarorqaliekologiktarbiyaberishshakllari: suhbat, ertalik, bayramlar, “YAshilposbonlar” ishinitashkiletish, “Qizilkitob” haqidama’lumotberishkabilar. 94
Iqtisodiytarbiyaberishdaota-onavao‘qituvchiningfaoliyati. 94
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar haqida tushuncha. Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish shakllari: ijtimoiy-ommaviy guruhlar bo‘yicha alohida ishlash, bayramlar, siyosiy axborot, kechalar, uchrashuvlar, suhbatlar, ertaliklar, bellashuvlar, musobaqalar, ekskursiyalar, to‘garaklar, klublar va boshqalar. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar orqali o‘quvchilarning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish. ”Barkamol avlod” markazlari ish faoliyatini o‘rganish. 94
Sport to‘garakalari ishini tashkil qilish va unga qo‘yiladigan talablar. Sport to‘garakalari uchun tuziladigan dastur va ish rejalari hamda ularning tuzilishiga qo‘yiladigan talablar. Sport to‘garakalari turlari: maxsus to‘garaklar, jismoniy sog‘lomlashtirish to‘garaklari. Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda “Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar konsepsiyasi” ning o‘rni, ahamiyati. 94
Iqtidorli bolalar va iste’dodli yoshlarni aniqlash va ularning tabiiy qobiliyatlarini namoyon etish hamda o‘zlaridagi noyob iste’dodni ro‘yobga chiqarishlari uchun keng imkoniyatlar yaratish. 94
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etishda sport murabbiylarining o‘rni va ularga qo‘yiladigan talablar. 95
“Sport to‘garaklari” ishrejasinituzishvatahlilqilish. Maktabdantashqarimuassasagaekskursiya. 95
YOshavlodni har tomonlamakamoltoptirishdaoilaningo‘rni. O‘zbekistonRespublikasiKonstitutsiyasioila, nikoh, bola tarbiyasihaqida. Oilada bola tarbiyasihaqidaxalqpedagogikasivaO‘rtaOsiyomutafakkirlariningta’limotlari. Oilaningo‘zigaxosmilliyasoslari. Oiladagio‘zaromunosabat: yuksakmadaniyat, mehnatsevarlik, mehr-shafqat, hamkorlik, mehnattaqsimoti. 95
Oilada bola hayotinimohironatashkiletish. Oiladabolaningaqliyvajismoniymehnatinitashkilqilish. Oiladabolaningaxloqiytarbiyasi. Oilaviyan’analarruhidatarbiyalash. Oiladajinsiytarbiya. Oiladabolalarningbilishgaqiziqishlarinio‘stirish, bolalarningo‘quvfaoliyatiuchunsharoitvaimkoniyatyaratish. 95
Maktabningoilabilanhamkorlikdaishlashshakllari: o‘quvchilaroilasigaborish, sinfvamaktabota-onalarmajlisinio‘tkazish, pedagogikma’ruzavasuhbatlaro‘tkazish. Maktabdaota-onalaruyushmasiishtartibi. 95
Maktab, oilavajamoatchilikning bola tarbiyasidagihamkorligi. 95
Ota-onalarbilanhamkorlikdatarbiyaviyishlarnitashkiletishusullari. 95
Ota-onalaryig‘ilishiqaroriniloyihasinirasmiylashtirish. 95
Basketbol — atletik sport o'yinibo'lib, engommabop sport turlaridandir. Basketbolbilanshug'ullanib, sizkuchli, tezvachaqqon harakat qilaoladiganhamdashijoatlibo'lishingiz, murak-kabsharoitda ham tezvaaniqmo'ljalgaolabilishnio'rganishingizmumkin. Yaxshichamalashvamaydonnikengko'rabilishulargaxosdir. Jo'shqino'yininsonningkayfiyatiniko'taradi. 138
1891- yiliAQSHdapaydobo'lganbasketbolo'yinigahozirgikungachako'po'zgarishlarkiritildi. G'yintexnikasivataktikasitakomillashtirildi, musobaqaqoidalarivahakamlik, o'yin may-doniningo .Ichami, unioMchashvaqandayjihozlashaniqiashtirildi. O'yinbutunjahondakengtarqalib, basketbolbo'yichaqit'alararouchrashuvvamusobaqalaro'tkaziladiganbo'ldi 139
Maydon hakamlari o’yin qoidasi buzilganda va boshqa o’yin holatlariga tegishli qaror qabul qilish va ko’rsatmalari bir xil kurinishga ega bo’lishi maqsadida hakam imo-ishora va atamalari qabul qilingan. 139
Atamavaimo-ishoralaraniqvatushunarlibo’lishikerak. O’yinda hakam xushtakchalibberadiganbelgilarikattaahamiyatgaega. O’yindavomidaaniqvakuchlixushtakchalibberilganbelgilarto’g’riberilsa, o’yinchivatomoshabinlarasabigategmaydi 139
Suzishmashғulotlarinirejalashtirish. 210
-Maktabgacha yoshdagi bolalarda boshlang‘ich kompter savodxonligini amaliy ko‘nikmalarini shakllantira olish;
-Maktabgacha yoshdagi bolalarda o‘yinli mashg‘ulotlar orqali amaliy dasturlar bilan boshlang‘ich ko‘nikmalarini shakllantira olish;
-mutaxassisligiga oid multimediatexnologiyasivatelekommunikatsiyavositalarini mashg‘ulotlar davomida qo‘llash.
