O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng suveren davlat sifatida o‘z taraqqiyot yo‘lini

---

KIRISH 
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng suveren davlat sifatida o‘z taraqqiyot yo‘lini 
tanlab olib, ijtimoiy yo‘naltirilgan, barqaror bozor iqtisodiyotiga, ochiq tashqi siyosatga ega bo‘lgan 
demokratik huquqiy va fuqarolik jamiyatini barpo etish yo‘lidan bormoqda. Bundan tashqari qo’shimcha 
ish joylarini tashkil qilish, aholi orasida bandlikni oshirish, ishchilarni to’liq zamonaviy jihozlardan 
foydalangan holda ishlashini ta’minlab berish va ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga katta 
ahamiyat berilmoqda. So’nggi yillarda mamlakatimizda to’qimachilik va tikuv-trikotaj sanoatini jadal 
rivojlantirishga qaratilgan Prezident va hukumat qarorlari qabul qilindi. O’zbekiston Respublikasi 
Prezidenti hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining to’qimachilik va tikuv-trikotaj 
sanoatini jadal rivojlantirish bo’yicha bir qator Farmon va qarorlar qabul qildi
1.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 21.12.2016 yil kuni qabul qilingan PQ-2687-son “2017-2019 
yillarda to’qimachilik va tikuv-trikotaj sanoatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari dasturi to’g’risida”gi 
qarori. 
2.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 24.03.2017 yil kuni qabul qilingan F- 4881-son “Respublika 
Ipakchilik tarmog’i korxonalarini yanada qo’llab-quvvatlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi farmoyishi. 
3.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 29.03.2017 yil kuni qabul qilingan PQ-2856-son 
“O’zbekipaksanoat” uyushmasi faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori. 
4.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 14.12.2017 yil kuni qabul qilingan PF-5285-son “To’qimachilik 
va tikuv-trikotaj sanoatini jadal rivojlantirish chora- tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
tikuvtrikotaj sanoatini jadal rivojlantirish bo’yicha chiqargan farmon va qarorlari samarasi o’laroq so’nggi 
uch yil ichida to’qimachilik sohasida ishlab chiqarish deyarli ikki barobar ko’paydi va paxta tolasini qayta 
ishlash hajmi 2016 yildagi 410 ming tonnadan 2019 yilda 760 ming tonnagacha, natijada mikrofirma 
hamda kichik korxonalar tomonidan trikotaj mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmi oshib, mahsulot 
eksporti qiymati 2 milliard dollargacha ko’tarildi. Aniq ma’lumotlarga tayanadigan bo’lsak, O’zbekiston 
Statistika Davlat Qo’mitasining taqdim etgan ma’lumotlariga asosan, yuqoridagi 1-jadvalni ko’rib 
chiqaylik, jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, ishlab chiqaruvchilar, investorlar uchun berilayotgan 
imtiyozlar natijasida paxta tolasini yetishtirish xajmi 2020 yil yanvar-aprel davrlariga nisbatan 2021 
yilning to’rt oyi davomida 36.6 ming tonnaga oshib, 290.2 ming tonnani tashkil qilgan. Shuni inobatga 
olgan holda, mamlakatimizda mazkur sohani yanada rivojlantirishni ta’minlashga qaratilgan amaliy 
chora-tadbirlar izchil ro’yobga chiqarilmoqda. Har bir yo’nalishning erishilgan yutuqlar va kamchiliklari 
bo’lgani kabi Tikuv- trikotaj sanoatida ham qator hal qilinishi zarur bo’lgan dolzarb masalalar mavjud. 
Shu bilan birga, o‘tkazilgan o‘rganishlarda mamlakat To'qimachilik sanoatining izchil rivojlanishiga to‘siq 
bo‘layotgan qator tizimli muammolar aniqlandi, xususan:
Birinchidan, tarmoqning yetarli salohiyatiga qaramasdan, yuqori qo‘shilgan qiymatli tayyor mahsulotni 
ishlab chiqarishda uyg‘unlashgan texnologik zanjirning mavjud emasligi sababli 2017-yilning birinchi 
yarim yilligida ishlab chiqarilayotgan to‘qimachilik mahsulotlarining respublika yalpi ichki mahsulotidagi 
ulushi atigi 4,6 foizni tashkil etdi;

---

Ikkinchidan, to‘qimachilik sanoatining boshqaruv tizimi tarmoqning zamonaviy rivojlanish 
tendensiyalariga javob bermaydi, bu esa hal etilmagan muammolarning to‘planib qolishiga olib 
kelmoqda hamda uning jadal modernizatsiya qilinishiga to‘sqinlik qilmoqda;
Uchinchidan, milliy standartlar va to‘qimachilik mahsulotlarining sinovlari bo‘yicha laboratoriyalarning 
xalqaro standartlar va talablar bilan uyg‘unlashtirish ishlarining qoniqarsizligi, shuningdek, sifat 
menejmenti zamonaviy tizimlarini joriy etishning past darajada ekanligi mahalliy mahsulotlarni yirik 
xorijiy savdo bozorlariga chiqarishga, eksport salohiyatini yuksaltirishga hamda mahsulotlar sifati va 
xavfsizligiga bo‘lgan ishonchni oshirishga to‘siq bo‘lmoqda;
To‘rtinchidan, tarmoqqa zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish darajasi 
mavjud muammolarni tizimli tahlil qilish va to‘qimachilik sanoati rivojlanishining istiqbolli yo‘nalishlarini 
belgilash uchun shart-sharoit yaratmayapti;
Beshinchidan, xom ashyo va ishlab chiqarish resurslarining nooqilona taqsimlanishi, logistika va 
muhandislik infratuzilmasini tashkil etishdagi kamchiliklar ishlab chiqarish quvvatlari ancha qismining 
to‘xtab qolishiga, iqtisodiy yo‘qotishlarga va oqibatda mahsulotlar tannarxining oshishiga, shuningdek, 
ishlab chiqarish rentabelligining pasayishiga olib kelmoqda;
Oltinchidan, to‘qimachilik yarim tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish va eksport qilishning barqaror 
ustunlik qilishi, yuqori qo‘shilgan qiymatli tayyor to‘qimachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish va jahon 
bozorlarida munosib raqobatlashishga qodir bo‘lgan milliy brendlarni shakllantirishning yetarli darajada 
emasligi to‘qimachilik sanoati korxonalari daromadlarini oshirish imkonini bermayapti;
Yettinchidan, kadrlar tayyorlash tizimi to‘qimachilik sanoatining real ehtiyojlariga javob 
bermaydi,tarmoqni rivojlantirishning dolzarb masalalari bo‘yicha o‘qitishning innovatsion yo‘nalishlarini 
joriy etish va ilmiy tadqiqotlarni chuqurlashtirish yuzasidan xalqaro hamkorlik yo‘lga qo‘yilmagan. 
Keyingi yillarda mamlakatimizda aholini xalq iste’mol mollariga bo‘lgan ehtiyojini qondirish maqsadida, 
faoliyat yuritayotgan xalq iste’mol mollari ishlab chiqaruvchi korxonalar bilan bir qatorda yangi davr 
talabiga javob beradigan, ilg‘or davlatlarda ishlab chiqarilgan, texnika va texnologiya bilan jihozlangan, 
kichik va qo‘shma korxonalar tashkil etilib, faoliyat yuritmoqda. Buning natijasida ishlab chiqarilayotgan 
mahsulot hajmi sezilarli darajada ko‘paydi. Shu jumladan, trikotaj buyumlari turlari ko‘payib, ishlab 
chiqarish samaradorligi oshdi. Ayni paytda trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarish tarmog‘i oldiga jahon 
bozorida raqobatbardosh trikotaj mahsulotlari ishlab chiqaruvchi, mehnat unumdorligi yuqori va sifatli 
mahsulot bilan ta’minlovchi korxonalarni loyihalash vazifasi qo‘yilgan. Ushbu kurs loyihasida nafaqat 
an’anaviy trikotaj mahsulotlari va to‘quvchilik sanoati ishlab chiqarish korxonalarini loyihalash va 
kengaytirish, balki xar xil kiyim modellarini konstruksiyalash va loyihalash uslublari hamda to‘liq hisoblari 
keltirilgan. Undan tashqari ushbu kurs loyihasida ishlab chiqarish texnologik jarayonlarining asosi bo‘lgan 
trikotaj buyumlarini loyihalash va hisoblash usullari o‘z ifodasini topgan. Kiyim modelini konstruksiyalash 
va loyihalash ketma ketligi, bir kiyim uchun ketgan vaqt sarfi, tayyor mahsulotgacha bo’lgan jarayonlar 
ketma ketligi va kiyimning tannarxi hisoblanib jadvallarga kiritilgan. Ushbu kurs loyihasini 
shakllantirishdan ko'zlangan maqsad bakalavriat talabalarining to’quv- trikotaj fani doirasida bilimlarini 
oshirish, nazariy darslardan olingan bilimlarini qo’llagan holda belgilangan tartibda kurs loyihani 
shakllantirish va shunga asoslanib talaba yoshlarning bilim salohiyatini baholash hisoblanadi. Bundan 
tashqari ushbu kurs loyihasida ma’lum bir kiyim modelini tanlash va uni asoslash, kiyim modelining 
tashqi ko’rinishi va tarifini tuzish, modelga mos gazlama tanlash va asoslash, tayyor mahsulotgacha 
bo’lgan texnologik jarayonlarniloyihalash, kiyimga ishlov berish usullarini va jihozlarni tanlashning 

---

tashkiliy texnologik sxemasini tuzish,kiyimning ketma ketligini tuzish, tikuv buyumlariga ishlov berishning 
loyihaviy texnologik ketma ketligini shakllantirish, ishlab chiqarish korxonasidagi oqimning texnik-
iqtisodiy ko‘rsatkichlarini tuzish, oqimning iqtisodiy samaradorligini hisoblash, oqimning texnologik 
sxemasini tahlil qilish va oqimdagi ish o’rinlarini joylashtirish tartibi kabi ishlar bajariladi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev bugun, 20 may kuni “Respublika hududlarida 
tikuv-trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarishni tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi qarorni imzoladi. Mazkur qarorning to‘liq matni bilan quyida tanishishingiz mumkin. 1. 
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi, Moliya vazirligi, Bandlik va mehnat 
munosabatlari vazirligi, “O‘zpaxtasanoat” AJ va “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasining: 
Respublika hududlarida “O‘zpaxtasanoat” AJ va uning tizimiga kiruvchi korxonalar ishtirokida yengil 
konstruksiyali qurilish materiallaridan quriladigan yoki bo‘sh turgan bino va inshootlar negizida tashkil 
etiladigan tikuv-trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarishga mo‘ljallangan majmualarni (keyingi o‘rinlarda – 
majmua) yaratish; 
Majmualar foydalanishga qabul qilinganidan so‘ng ularni “O‘zpaxtasanoat” AJ tomonidan 
“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasiga a’zo bo‘lgan korxonalarga yoki tikuv-trikotaj mahsulotlarini ishlab 
chiqarishga ixtisoslashgan boshqa tadbirkorlik sub’ektlariga 5 yil muddatga, 10 foizdan ortiq bo‘lmagan 
stavkada lizing asosida yoki sotib olish sharti bilan ijaraga berish haqidagi takliflari ma’qullansin. 
2. 2019–2021 yillarda respublika hududlarida yengil konstruksiyali qurilish materiallaridan quriladigan 
yoki bo‘sh turgan bino va inshootlar negizida tashkil etiladigan tikuv-trikotaj mahsulotlari ishlab 
chiqarishga mo‘ljallangan majmualarda amalga oshiriladigan loyihalarning (keyingi o‘rinlarda – loyihalar) 
asosiy ko‘rsatkichlari 1-ilovaga muvofiq tasdiqlansin. 
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 5 martdagi PQ–4227-son “2019 yilda aholi bandligini 
ta’minlash va yangi ish o‘rinlarini tashkil etish bo‘yicha davlat buyurtmasi to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq 
2019 yilda ijtimoiy ehtiyojmand aholi qatlamlariga mansub shaxslarni kvotalangan eng kam sondan ortiq 
miqdorda ishga qabul qilgan tashkilotlarga – har bir xodim uchun 12 oy davomida har oyda eng kam 
oylik ish haqining 2 baravari miqdorida haq to‘lash maqsadida Bandlikka ko‘maklashish davlat 
jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan 5 590,5 million so‘m subsidiya ajratilishi nazarda tutilganligi ma’lumot 
uchun qabul qilinsin.
4. “O‘zpaxtasanoat” AJ “O‘zsanoatqurilishmateriallari” uyushmasi, “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi 
bilan birgalikda loyiha tashkilotlarini jalb qilgan holda bir oy muddatda ilg‘or xorijiy davlatlar tajribasidan 
kelib chiqib, innovatsion texnologiyalarga asosan, arzon va mamlakatimizda ishlab chiqariladigan 
qurilish materiallaridan foydalangan holda majmualarni tashkil etish bo‘yicha yakka tartibdagi 
namunaviy loyihalarni ishlab chiqsin va belgilangan tartibda tasdiqlanishini ta’minlasin.O‘zbekiston 

---

Respublikasi Qurilish vazirligi ishlab chiqilgan loyiha-smeta hujjatlarining vakolatli organlarda 
ekspertizadan o‘tkazilishini hamda qurilish-montaj ishlarining bajarilishida shaharsozlik normalari va 
qoidalariga so‘zsiz rioya etilishi yuzasidan nazoratni ta’minlasin. 
5. “O‘zpaxtasanoat” AJ tarkibiga kiruvchi tikuv-trikotaj korxonalariga loyihalarni amalga oshirish 
doirasida istisno tariqasida: 
Loyihalash va qurilish-montaj ishlarini hamda import qilinadigan texnologik asbob-uskunalarni xarid 
qilish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnomalar tuzishga; 
Tashkil etiladigan tikuv-trikotaj majmualarini qisqa muddatlarda ishga tushirilishini ta’minlash 
maqsadida, loyiha va pudratchi tashkilotlarni tender (konkurs) savdolarini o‘tkazmasdan, eng yaxshi 
takliflarni tanlash va moliyalashtirishni loyihalash bilan parallel ravishda amalga oshirishga ruxsat 
berilsin. 
6. Quyidagilar loyihalarni moliyalashtirish manbalari etib belgilansin: 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 7 martdagi PQ–4231-son “Hududlarda aholini 
tadbirkorlikka keng jalb qilish va oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar 
to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasining tijorat 
banklariga ochgan kredit liniyalari mablag‘lari hisobidan 366 milliard so‘m; 
7. O‘zbekiston banklari Assotsiyasi tijorat banklari bilan hamkorlikda majmualarda tikuv-trikotaj 
mahsulotlari ishlab chiqarishni aylanma mablag‘lar bilan ta’minlash uchun qisqa muddatli kreditlarni 
taqdim qilish amaliyotini kengaytirsin. 
8. Belgilansinki, 2019–2021 yillarda loyihalarni amalga oshirishda va faoliyati davomida tijorat banklari 
tomonidan ajratiladigan kreditlar bo‘yicha foizlar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
huzuridagi Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlash davlat jamg‘armasi mablag‘lari 
hisobidan quyidagi tartibda qoplanadi: 
Tijorat banki tomonidan aylanma mablag‘larni to‘ldirish uchun berilgan kreditlar bo‘yicha belgilangan 
foiz stavkasining 25 foizi miqdorida, lekin 5 foizli punktdan yuqori bo‘lmagan holda;
Asbob-uskunalarni sotib olish maqsadida tijorat banklari tomonidan ajratilgan kreditlar bo‘yicha 
belgilangan foiz stavkasining 50 foizi miqdorida.9. Belgilab qo‘yilsinki, 2022 yil 1 yanvargacha 
“O‘zpaxtasanoat” AJ va uning tizimidagi korxonalar ishtirokida loyihalarni amalga oshirish doirasida: 

---

Mavjud tayyor tikuv-trikotaj majmualarini lizing asosida yoki sotib olish sharti bilan ijaraga boshqa 
tadbirkorlik sub’ektlariga berilgan kunga qadar foyda va mol-mulk solig‘idan; 
Respublikada ishlab chiqarilmaydigan texnologik asbob-uskunalar, butlovchi buyumlar, qurilish 
materiallarini belgilangan tartibda shakllantiriladigan ro‘yxatlar bo‘yicha olib kirishda bojxona 
to‘lovlaridan (bojxona rasmiylashtiruvi uchun yig‘imlardan tashqari) ozod etilsin. 
Ishlab chiqarilgan xom ashyo (paxta tolasidan tashqari) va yarim tayyor mahsulotni tizim ichida sotish 
soliq solish ob’ekti hisoblanmaydi.Majmualarni lizing asosida sotishda qo‘shilgan qiymat solig‘i ularning 
balans qiymati va sotish narxi o‘rtasidagi ijobiy farqdan hisoblanadi. 
10. Ushbu qaror asosida tashkil etiladigan majmualarga O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 
14 dekabrdagi PF–5285-son “To‘qimachilik va tikuv-trikotaj sanoatini jadal rivojlantirish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi Farmoni 9-bandining ikkinchi xatboshisida nazarda tutilgan bojxona imtiyozlari tatbiq 
etilsin. 
11. “O‘zpaxtasanoat” AJ tarkibiga kiruvchi tikuv-trikotaj korxonalariga, istisno tariqasida, birja savdolari 
orqali paxta tolasini, keyinchalik uni to‘qimachilik korxonalarida yarim tayyor mahsulotlar shaklida 
qaytarish asosida qayta ishlash sharti bilan, sotib olish huquqi berilsin. 
12. 2019–2021 yillarda respublika hududlarida yengil konstruksiyali qurilish materiallaridan quriladigan 
yoki bo‘sh turgan bino va inshootlar negizida tashkil etiladigan tikuv-trikotaj mahsulotlari ishlab 
chiqarishga mo‘ljallangan majmualardagi loyihalarni amalga oshirishda har tomonlama ko‘maklashish 
bo‘yicha ishchi guruhi (keyingi o‘rinlarda – Ishchi guruh) tarkibi 2-ilovaga muvofiq tasdiqlansin. 
Quyidagilar Ishchi guruh (A.J.Ramatov)ning asosiy vazifalari etib belgilansin: 
Loyihalarni sifatli va samarali amalga oshirishga, ularni ijro etish doirasida davlat organlari va boshqa 
tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirishga va hamkorligini ta’minlashga qaratilgan tashkiliy, huquqiy va 
boshqa chora-tadbirlarni bajarishda har tomonlama ko‘maklashish; 
Loyihalar amalga oshirilishini tizimli tahlil qilish, loyihalarni amalga oshirish bilan bog‘liq muammolarni 
aniqlash, barcha kompleks masalalarni o‘z vaqtida va tezkorlik bilan hal etish bo‘yicha takliflar ishlab 
chiqish va amaliy choralar ko‘rish.13. “O‘zpaxtasanoat” AJ: 

---

“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi, 
Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar 
hokimliklari bilan birgalikda bir oy muddatda hududlarda loyihalarni joylashtirishning aniq manzilli 
ro‘yxatini shakllantirsin va Ishchi guruhga tasdiqlash uchun kiritsin; 
Tashkil etiladigan tikuv-trikotaj majmualarini xom ashyo bilan uzluksiz ta’minlash hamda to‘qimachilik 
mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliylashtirish darajasini oshirish maqsadida olti oy muddatda 
Toshkent viloyati Yangiyo‘l tumanida joylashgan sobiq paxta tozalash korxonasi hamda Namangan 
shahrida joylashgan mintaqaviy paxta terminali negizida paxta tolasini qayta ishlash va keyinchalik 
undan yuqori sifatli matolar ishlab chiqarishni tashkil etsin. 
14. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar hokimliklari, O‘zbekiston Respublikasi Yer 
resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi majmualarni tashkil etish uchun 
muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlari mavjud, birinchi navbatda, “Obod qishloq” dasturiga kiritilgan 
aholi punktlarida yer maydonlari ajratilishini ta’minlasin. 
15. O‘zbekiston Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi 
Vazirlar Kengashi, viloyatlar hokimliklari “O‘zpaxtasanoat” AJ tomonidan tikuv-trikotaj mahsulotlari 
ishlab chiqarish korxonalarini tashkil etish uchun, istisno tariqasida, foydalanilmayotgan va bo‘sh turgan 
davlat ob’ektlarining “nol” qiymatda berilishini ta’minlasin. 
16. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar 
Kengashi, viloyatlar hokimliklari, “O‘zpaxtasanoat” AJ va “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi bilan 
birgalikda bir oy muddatda to‘qimachilik va tikuv-trikotaj sohasini malakali mutaxassislar bilan 
ta’minlash, jumladan yengil sanoatga ixtisoslashgan kasb-hunar kollejlarida to‘qimachilik va tikuv-trikotaj 
sohasi bo‘yicha kadrlar tayyorlaydigan o‘quv kurslarini tashkil etishni nazarda tutuvchi chora-tadbirlar 
rejasini ishlab chiqsin va Vazirlar Mahkamasiga tasdiqlash uchun kiritsin. 
17. “O‘zpaxtasanoat” AJ manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda qonun 
hujjatlariga ushbu qarordan kelib chiqadigan o‘zgartish va qo‘shimchalar to‘g‘risida O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin. 
18. Mazkur qarorning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining birinchi o‘rinbosari 
A.J.Ramatov va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti masalahatchisining o‘rinbosari G.K.Saidova 
zimmasiga yuklansin. 
Jarayonlarni maksimal darajada avtomatlashtirish va mexanizatsiyalash, mashinalar sinflari va qayta 
ishlangan iplar sonini ko’paytirish, ishlov berish tezligini oshirish va aniq uskunalardan foydalanish istagi 
bilan ajralib turadigan zamonaviy trikotaj ishlab chiqarish ishlab chiqarish obyektlarining holati va 
jihozlariga alohida talablar qo’yadi. Amaliyot shuni ko’rsatadiki, binolarni obodonlashtirish, 

---

konditsionerlash, yoritish tizimini takomillashtirishga sarflangan mablag’lar ishlab chiqarish hajmini 
oshirish va mahsulot sifatini yaxshilash bilan oqlanadi. Bu yerda faqat trikotaj ishlab chiqarish uchun 
maxsus yoki texnologiyaga xos talablar belgilanadi, ular konstruktsiyani, loyihaning elektr qismlarini, 
zavod ichidagi transportni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishni, ustaxonalarda havoni tozalash 
tizimlarini ishlab chiqishda hisobga olinishi kerak. Trikotaj fabrikalari binolarini kosmik rejalashtirish va 
konstruktiv hal qilish va ularni bosh rejada joylashtirish texnologik jarayonning o’ziga xos xususiyatlariga 
bog’liq.Trikotaj do’konlarida ortiqcha issiqlikning etarlicha katta chiqishi bilan konditsioner kerak. 
Bo’yoq-pardozlash sexi ko’p miqdorda suv bug’lari va ba’zi hollarda zararli moddalar (organik 
erituvchilar) ajralib chiqishi bilan tavsiflanadi. Ustaxonada yuqori namlik (85% gacha), shuningdek, 
agressiv kimyoviy chiqindilar binolarning tuzilishiga va ularning chidamliligiga halokatli ta’sir ko’rsatadi. 
Tikuv ustaxonalarida ta’minot va egzoz ventilyatsiyasi va tabiiy shamollatish kerak. Bu ishlab chiqarish 
turlarining odatda bitta binoda yoki yarim yakka tartibdagi binolarda joylashgan bir zavodda o‘zaro 
chambarchas bog‘liqligi tufayli bino turini tanlash va uni uchastkada joylashtirish kabi masalalarni hal 
qilish qiyin.Texnologik jarayonning talablariga muvofiqligi nuqtai nazaridan, bir qavatli binolarda 
ustaxonalarning tartibini hal qilish biroz osonroq, ammo ko’p qavatli bino afzalroq bo’lgan joylarda 
joylashtirish variantlari har doim ijobiy natijalarga olib keldi. Buning sababi, trikotaj fabrikalarining 
jihozlari asosan kichik o’lchamli.Ko’p qavatli bino, texnologik jarayonni amalga oshirish uchun juda 
maqbul bo’lsa-da, lekin unda zavodni loyihalashda ba’zi maxsus talablarni hisobga olish kerak. Nam 
ishlov berish uchun uskunalar bilan bo’yash va pardozlash sexi birinchi qavatda joylashgan bo’lishi kerak. 
Bu, odatda, qurilish materiallariga tajovuzkor bo’lgan ko’p miqdorda gidroksidi va kislotali oqava suvlarni 
chiqarib yuboradigan ko’plab kommunikatsiyalarga ega uskunalar. Trikotaj tsexida tebranishga qarshi 
qurilmalar mavjudligiga qaramay, yuqori tezlikda ishlaydigan trikotaj mashinalari maxsus poydevorlarga 
va shuning uchun birinchi qavatga o’rnatilishi afzalroqdir. 
Ko’p qavatli trikotaj fabrikasi uchun kosmik rejalashtirish yechimi juda oddiy. Binoning kengligi 36 m 
gacha va uzunligi 100-200 m gacha bo’lgan qavatlar soni 5-6 tagacha, qavat balandligi kamida 4,8 m 
(dumaloq trikotaj mashinalarining balandligi bo’yicha). Binoning ikki chetida maishiy va yordamchi 
xonalar mavjud. Binoning ishlab chiqarish qismining hajmidan zinapoyalar tashqi devorlarga 
kengaytmalar shaklida chiqariladi. Shu bilan birga, ishlab chiqarish zalida uskunani tartibga solishga 
xalaqit beradigan kiruvchi burchaklar bo’lmaydi.Ustunlar binoning uzunlamasına markaziy chizig’iga 
tushmasligi uchun ko’ndalang yo’nalishdagi oraliqlar soni toq bo’lishi kerak. Bunday holda, transport 
o’tish joyi markaziy joyni egallashi mumkin. Shamollatish kameralari etarli darajada gidroizolyatsiya 
bo’lmagan taqdirda bir-birining ustiga joylashtirilishi kerak.Trikotaj ishlab chiqarishda alohida 
ustaxonalarning ventilyatsiyasi va konditsionerligiga qo’yiladigan talablar boshqacha. Shu sababli, ushbu 
ustaxonalarni mustaqil binolarga ajratish va ularni avtonom konditsioner bilan ta’minlash maqsadga 
muvofiqdir.Trikotaj ishlab chiqarishda alohida ustaxonalarning ventilyatsiyasi va konditsionerligiga 
qo’yiladigan talablar boshqacha. Shu sababli, ushbu ustaxonalarni mustaqil binolarga ajratish va ularni 
avtonom konditsioner bilan ta’minlash maqsadga muvofiqdir.Trikotaj fabrikalarining ko’p qavatli binolari 
uchun rejadagi bo’limlarning o’lchamlari quyidagicha (m): 48 × 36; 60×96; 60 × 24, agar ustun panjarasi 6 
× 6 m bo’lsa va ustun panjarasi 6 × 12 m bo’lsa, bo’limlar 60 × 24 m, zamin balandligi esa 4,8 m. Xom 
ashyo omborini va boshqa saqlash joylarini joylashtirish uchun podval yoki podvaldan foydalanish 
tavsiya etiladi. Bo’yash va pardozlash sexi ostida, kommunikatsiyalar, pol ostidagi tanklar mavjud bo’lib, 
saqlash joylarini joylashtirish tavsiya etilmaydi. 

---

Bino dizaynini tanlashga kelsak, keng devorlari bo’lmagan, katta oynali maydonga ega bo’lgan ramka 
binosiga ustunlik berish kerakBino turini tanlashda e’tiborga olinishi kerak bo’lgan ko’p qavatli 
binolarning asosiy kamchiliklari quyidagilardir: ustaxonalar va bo’limlarni joylashtirishdagi qiyinchiliklar, 
chunki binoning kengligi va uzunligi qavatlar bo’ylab bir xil bo’lishi kerak; zamin ichidagi notekis tabiiy 
yoritish; devorlar yaqinidagi o’tish joylari tufayli ishlab chiqarish maydonlarining yo’qolishi va ustunlar 
panjarasining kichik o’lchamlari tufayli ba’zi mashinalarning mantiqsiz joylashishi; yarim tayyor 
mahsulotlar va boshqa tovarlarni vertikal ravishda yuqori qismga tashish uchun liftlarni qurish. 
Qavatlar.Hozirgacha trikotaj fabrikalari uchun bir qavatli binolarda kam qurilgan. Bunday binoning 
afzalligi shundaki, u zavodning ustaxonalari va bo’limlarini eng oqilona joylashtiradi, yarim tayyor 
mahsulotlarga, so’ngra tayyor mahsulotga aylanadigan xom ashyo bosib o’tgan yo’lning umumiy 
uzunligini qisqartiradi, yarim tayyor mahsulotlarni vertikal tashishni yo’q qiladi. -tayyor mahsulotlar va 
inson oqimini tashkil qilishni soddalashtiradi.Trikotaj fabrikalarining barcha ustaxonalarini joylashtirish 
uchun bir qavatli binolarning ikkita konstruktsiyasi mos deb hisoblanadi: chiroq va chiroqsiz (derazasiz). 
Va standart qism bir qavatli binolarni konstruktiv hal qilish uchun asos sifatida olinadi.Xulosa qilib 
aytganda, loyihaning boshqa qismlarini loyihalash bo’yicha talablar keltirilgan: trikotaj fabrikalari 
sexlarida zavod ichidagi transport va havoni tozalash tizimlarini qurish, elektr, mexanizatsiyalash. 
Trikotaj ishlab chiqarishning asosiy jarayonlari: trikotaj, bo’yash, kesish, tikuv va pardozlash 
mahsulotlari.Trikotaj turiga (paypoq, ichki kiyim, ustki trikotaj, qoʻlqop va boshqalar) hamda asosiy 
trikotaj jihozlarining xususiyatiga koʻra (trikotaj mashinalari, paxta mashinalari, aylana trikotaj 
dastgohlari, oʻralgan trikotaj dastgohlari, aylana trikotaj, tekis tishli va h.k.) .), shuningdek, qayta 
ishlangan xomashyo turi (paxta ipi, kimyoviy tolalar bilan aralashtirilgan jun ip, sintetik, sunʼiy, teksturali 
iplar va boshqalar) boʻyicha asosiy texnologik jarayonlarning ketma-ketligi har xil boʻlishi 
mumkin.Trikotaj sanoati mahsulotning bir qator afzalliklari va ishlab chiqarish texnologiyasining 
samaradorligi tufayli to’qimachilik sanoatining boshqa tarmoqlari orasida eng istiqbolli hisoblanadi va 
shuning uchun rivojlanishda ulardan oldinda. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning katta miqdorda 
o’sishi bilan bir qatorda, ularning assortimenti sezilarli darajada kengayib, sifati oshib, mahsulotlarning 
tashqi ko’rinishi yaxshilanmoqda. Zavodlarni yangi, texnik jihatdan ilg’or uskunalar bilan jihozlash, yangi 
turdagi xom ashyo va materiallardan foydalanish zamonaviy texnologiya va ishlab chiqarishni tashkil 
etishda katta o’zgarishlar bilan birga keladi, shuningdek, mutaxassislardan katta bilim talab qiladi. 
Zamonaviy yuksak talablarni hisobga olgan holda yangi trikotaj fabrikalarini loyihalash va mavjudlarini 
rekonstruksiya qilish dizayner oldiga muhim vazifalarni qo‘ymoqda.Har bir loyiha muhandislik, 
texnologiya va ishlab chiqarishni tashkil etish sohasidagi yutuqlarni aks ettirishi kerak. Dizayner faqat 
mavjud korxona darajasiga, hatto ilg’or korxona darajasiga e’tibor qaratsa, buni to’g’ri deb hisoblash 
mumkin emas, chunki bu keyingi texnik taraqqiyotni ta’minlamaydi. 
Trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarish texnikasi va texnologiyasi doimiy ravishda takomillashtirilmoqda, 
har yili yangi mashina konstruksiyalari yaratilmoqda, mashinalar va texnologik jarayonlarni 

---

boshqarishning yangi vositalari, bir nechta texnologik operatsiyalarni birlashtirgan agregatlar joriy 
etilmoqda, mehnat unumdorligi yuqori bo’lgan ishlab chiqarish liniyalari yaratilmoqda.Yuqori sifatli 
mahsulot va korxonaning eng yaxshi texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini olish loyihasida fan va texnika 
yutuqlarini gavdalantirish loyihachining asosiy vazifasi hisoblanadi. Qurilishni loyihalash odatda 
ixtisoslashtirilgan loyihalash tashkilotlari tomonidan amaldagi ko’rsatmalar va standartlarga muvofiq 
amalga oshiriladi. 
Trikotaj fabrikalarini loyihalashda odatda quyidagi bo’limlar ishlab chiqiladi: 
I. 
Qurilish maydoni va nuqtasini asoslash. 
II.Texnologik qism: trikotaj, bo’yash va pardozlash va tikuvchilik ishlab chiqarish. 
III.Qurilish qismi: ishlab chiqarish binosining rejasi va uchastkasi va sanoat uchastkasining bosh rejasi. 
Qurilish tannarxining kengaytirilgan hisob-kitobi, zavod xodimlarining hisob-kitoblari, ishlab chiqarish 
xarajatlari, loyihalashtirilgan zavodning rentabelligi, texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari va ularni mavjud 
korxonalarda erishilgan natijalar bilan taqqoslash; zavod qurishning maqsadga muvofiqligi haqidagi 
xulosalar. 
Loyihaning qismlari ro’yxati ko’rsatmalarga yoki boshqa uslubiy hujjatlarga muvofiq aniq vazifa bilan 
belgilanadi. 
Yangi zavodni loyihalashda uning quvvati tayyor mahsulot miqdori va assortimenti bilan ko’rsatiladi. 
Loyihaning texnologik qismi quyidagi ketma-ketlikda ishlab chiqilishi kerak: 
1. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning assortimentini aniqlang, tasniflash va GOST yoki Tuga 
muvofiq mahsulotlarning maqola raqamlarini va ularning xususiyatlarini aniqlang. 
Mahsulotlarning umumiy sonidagi mahsulotlar uchun miqdoriy nisbatni va har bir buyum uchun 
alohida mahsulot hajmiga nisbatini belgilang. 
2. Texnologik o’tishlar rejasini tuzing, asbob-uskunalarni tanlang va uning texnik xususiyatlarini 
aniqlang, har bir maqola mahsuloti uchun texnologik o’tish sxemasini tuzing. 

---

3. Har bir buyumning (ba’zan har bir o’lchamdagi) mahsulotlari uchun kiyinishni hisoblang: ilmoqlarning 
uzunligi, zichligi, mahsulot bo’limlaridagi qatorlar soni, mahsulotning alohida qismlarining og’irligi. Ular 
mahsulotning og’irligi va uni ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan xom ashyo iste’moli bo’yicha 
umumlashtirilgan hisob-kitoblarni amalga oshiradilar. Har bir maqola uchun xom ashyo chiqindilarini 
hisoblang. 
4. Uskunaning ishlashi va xizmat ko’rsatish maydonini hisoblang. Ishlab chiqarish innovatorlarining 
ushbu sohadagi so‘nggi yutuqlarini hisobga olgan holda nazariy mahsuldorlikni hisoblash uchun dastlabki 
ma’lumotlarni yaratish; ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bog’liq va unga bog’liq bo’lmagan 
mashinaning o’chirilishining takrorlanishi va davomiyligi; ishchi tomonidan mashinani to’xtatmasdan 
bajariladigan operatsiyalarning takrorlanishi va davomiyligi. Mashinalarning mahsuldorlik 
ko’rsatkichlarini, xizmat ko’rsatish joylarini va ishchilarning ishlab chiqarish stavkalarini hisoblang. 
5.Mahsulotlarning ma'lum bir chiqishi va mashinalarning unumdorligi uchun asosiy jihozlarning zarur 
miqdorini aniqlang. Ushbu hisob indikativ hisoblanadi, keyinchalik tuzatiladi. 6. Ishlab chiqarish binosi 
maydonidan eng to'g'ri foydalanishni hisobga olgan holda, yoqilg'i quyish shoxobchasidagi uning 
miqdorini ko'rsatadigan uskunani joylashtirish variantini tuzing; asbob-uskunalarni joylashtirish 
sxemasini tuzing. 
7. Yoqilg’i quyish uchun qabul qilingan asbob-uskunalar bo’yicha va uning rejalashtirilgan to’xtab qolish 
vaqtini hisobga olgan holda ishlab chiqarilgan mahsulot miqdorini (fizik ko’rinishdagi ishlab chiqarish 
hajmi) yangilangan hisob-kitobini amalga oshirish. 
8. Ishlab chiqarish uskunasining qolgan qismini, o’tish uchun yarim tayyor mahsulotlarning sonini, 
omborlar va boshqa yordamchi binolarning maydonini aniqlang. 
9. Xom ashyo va chiqindilarga bo’lgan ehtiyoj va iste’molni muvozanatlash. 
10. Barcha xonalarning o’lchamlarini ko’rsatib, ustaxonalarning yakuniy tartibini va jihozlarni 
joylashtirishni bajaring. Zavod ichidagi tashish sxemasini ishlab chiqish. 
11. Ishchilar shtatini tuzing. 
12. Tushuntirish xati tuzing. 
Trikotaj sanoatini rivojlantirish asosan yangi ishlab chiqarish quvvatlarini qurish va mavjudlarini 
rekonstruksiya qilish hisobiga teng darajada amalga oshiriladi. 
Zavodlarni yangi, ilg‘or va yangi uskunalar bilan jihozlash, yangi turdagi xomashyo va materiallardan 
foydalanish zamonaviy texnologiya va ishlab chiqarishni tashkil etishdagi jiddiy o‘zgarishlar bilan birga 
malakali mutaxassislarni ham talab etadi. Yangi trikotaj korxonalarini loyihalash va mavjudlarini 

---

rekonstruksiya qilish bugungi kunning yuksak talablarini hisobga olgan holda muhandislar oldiga muhim 
vazifalarni qo‘ymoqda. Har bir loyiha muhandislik, texnologiya va ishlab chiqarishni tashkil etish 
sohasidagi yutuqlarni aks ettirishi kerak. Faqat biron bir mavjud korxona, hatto ilg’or korxona darajasiga 
e’tibor qaratish mumkin emas, chunki bu kelajakda texnik taraqqiyotni ta’minlamaydi.Qurilishni 
loyihalash odatda ixtisoslashtirilgan loyihalash tashkilotlari tomonidan amaldagi ko’rsatmalar va 
standartlarga muvofiq amalga oshiriladi. 
Trikotaj fabrikalarini loyihalashda odatda quyidagi bo’limlar ishlab chiqiladi: 
Hudud va qurilish nuqtasini asoslash. 
Texnologik qism: trikotaj, bo’yash va pardozlash va tikuvchilik ishlab chiqarish.Qurilish qismi: ishlab 
chiqarish binosining rejasi va uchastkasi va sanoat maydonchasining bosh rejasi. 
Trikotaj sexining elektr qismi. 
Zavod ichidagi transportni mexanizatsiyalash. 
Trikotaj sexidagi konditsioner tizimi. 
Iqtisodiy qism: qurilish tannarxining kengaytirilgan hisob-kitobi, zavod xodimlarining hisob-kitoblari, 
ishlab chiqarish xarajatlari, loyihalashtirilgan zavodning rentabelligi, texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari va 
ularni mavjud korxonalarda erishilganlar bilan taqqoslash; zavod qurishning maqsadga muvofiqligi 
haqidagi xulosalar. 
Loyihaning qismlari ro’yxati ko’rsatmalarga yoki boshqa uslubiy hujjatlarga muvofiq aniq vazifa bilan 
belgilanadi. 
Iqtisodiy qism: qurilish tannarxining kengaytirilgan hisob-kitobi, zavod xodimlarining hisob-kitoblari, 
ishlab chiqarish xarajatlari, loyihalashtirilgan zavodning rentabelligi, texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari va 
ularni mavjud korxonalarda erishilganlar bilan taqqoslash; zavod qurishning maqsadga muvofiqligi 
haqidagi xulosalar. 
Loyihaning qismlari ro’yxati ko’rsatmalarga yoki boshqa uslubiy hujjatlarga muvofiq aniq vazifa bilan 
belgilanadi. 

---

Yangi zavodni loyihalashda uning quvvati tayyor mahsulot miqdori va assortimenti bilan ko’rsatiladi. 
Loyihaning texnologik qismi quyidagi ketma-ketlikda ishlab chiqilishi kerak:Ishlab chiqarishda olinishi 
kutilayotgan assortimentni belgilang, tasniflash va GOST yoki texnik shartlarga muvofiq mahsulotlarning 
maqola raqamlarini va ularning xususiyatlarini aniqlang. Mahsulotlarning umumiy sonidagi mahsulotlar 
uchun miqdoriy nisbatni va har bir buyum uchun alohida mahsulot hajmiga nisbatini belgilang. 2. 
Texnologik o'tishlar rejasini tuzing, asbob-uskunalarni tanlang va uning texnik xususiyatlarini aniqlang, 
har bir maqola mahsuloti uchun texnologik o'tish sxemasini tuzing. 
Kiyinish har bir maqolaning (ba’zan har bir o’lchamdagi) mahsulotlari uchun hisoblab chiqiladi: 
ilmoqlarning uzunligi, zichligi, mahsulot bo’limlaridagi qatorlar soni, mahsulotning alohida qismlarining 
og’irligi. Ular mahsulotning og’irligi va uni ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan xom ashyo iste’moli 
bo’yicha umumlashtirilgan hisob-kitoblarni amalga oshiradilar. Har bir maqola uchun xom ashyo 
chiqindilarini hisoblang. 
4.Mahsulotlarning ma’lum bir chiqishi va mashinalarning unumdorligi uchun asosiy jihozlarning zarur 
miqdorini aniqlang. Ushbu hisob indikativ hisoblanadi, keyinchalik tuzatiladi.Uskunaning ishlashi va 
xizmat ko’rsatish maydonini hisoblang. Ishlab chiqarish innovatorlarining ushbu sohadagi so‘nggi 
yutuqlarini hisobga olgan holda nazariy mahsuldorlikni hisoblash uchun dastlabki ma’lumotlarni yaratish; 
ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bog’liq va unga bog’liq bo’lmagan mashinaning o’chirilishining 
takrorlanishi va davomiyligi; ishchi tomonidan mashinani to’xtatmasdan bajariladigan operatsiyalarning 
takrorlanishi va davomiyligi. Mashinalarning mahsuldorlik ko’rsatkichlarini, xizmat ko’rsatish joylarini va 
ishchilarning ishlab chiqarish stavkalarini hisoblang. 
Ular korxonada asbob-uskunalarni joylashtirish rejasini tuzadilar, unda ishlab chiqarish binosi 
maydonidan eng to’g’ri foydalanishni hisobga olgan holda yoqilg’i quyish shoxobchasidagi uning 
miqdorini belgilaydilar; asbob-uskunalarni joylashtirish sxemasini tuzing. 
7. To’ldirish uchun qabul qilingan to’qimachilik asbob-uskunalari bo’yicha ishlab chiqarilgan mahsulot 
miqdorini hisoblashni aniqlang va uning rejalashtirilgan to’xtash vaqtini rejalashtirilmaganlar uchun 
marja bilan hisobga oling. 
8. Ishlab chiqarish uskunasining qolgan qismini, o’tish uchun yarim tayyor mahsulotlarning sonini, 
omborlar va boshqa yordamchi binolarning maydonini aniqlang. 
9. Xom ashyo va chiqindilarga bo’lgan ehtiyoj va iste’molni muvozanatlash. 

---

10. Barcha xonalarning o’lchamlarini ko’rsatib, ustaxonalarning yakuniy tartibini va jihozlarni 
joylashtirishni bajaring. Zavod ichidagi transport sxemasini ishlab chiqish11. Korxonaning barqaror 
ishlashini ta’minlash uchun zarur bo’lgan xodimlar soni va tarkibini aniqlang.