O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

Dastgohlarning kombinatsiyalashgan koordinataviy texnologik sxemalari 
 
Dastgohlarning nafaqat texnologik imkoniyatlari va koordinataviy tuzilishi to’g’risidagi 
ma’lumotlar balki konkret yuritmalar, shuningdek ularni joylanishi haqida ma’lumotlarga ega 
bo’lish uchun kombinatsiyalashgan koordinataviy texnologik sxemalar (KKTS)dan foydalaniladi.
Kombinatsiyalashgan koordinataviy texnologik sxema (KKTS) dastgohning kinematikaviy 
strukturasi, yuritmalari va ularni dastgohda joylanishi hamda boshqarish tuzimi to’g’risidagi 
ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. Kombinatsiyalashgan KTS ni tuzish uchun dastgohning KTS ga 
yuritmalarni joylashtirish va kinematikaviy aloqalarni ko’rsatish lozim.  
Dastgohlarni loyihalash yoki o’rganish jarayonida ushbu sxema KTSdan keyingi bosqichni 
egallaydi.
KKTS ni qurish namunasini konsolli vertikal frezalash dastgohlari misolida ko’rsatamiz. 
Dastgohlarning abstrakt ko’rinishidagi strukturaviy texnologik formulasi: 
STF:=X
 
−
1
(
…
)
…
…
… 3 
 
Bu yerda 
- konsolni rostlash surilishi. Konkret dastgoh (masalan, 6R13F3 
rusumidagi)uchun formula quyidagicha bo’ladi: 
STF
6P13F3
:=X
0,01
0,01 380 
0,01 

---

(
…
)
3 -1pl”N33 1M” 
Ushbu dastgohning koordinataviy texnologik sxemasi rasm 59,a da berilgan.Sxema 
dastgohning chap ko’rinishi asosida tuzilgan. Freza 10 shpindel kallagining polzuni ichida ( Z 
koordinatasi) C
v
vertikal o’q atrofida aylanadi. Ishlanayotgan detal 14 stolga (X koordinatasi) 
mahkamlangan. Stolning salazkalari (Y koordinatasi) konsol 18 yo’naltirgichlari bo’ylab dastur 
bo’yicha harakatlanadi. Konsol va polzun staninaning Np yo’naltirgichlari bo’ylab harakat 
qilishadi. 
Mazkur dastohning kombinatsiyalashgan KTSi (rasm 59,b) ko’rib chiqilgan KTS hamda 
unga qo’shilgan bosh harakati va surish harakati yuritmalaridan tashkil topgan. X, Y, Z 
koordinatalari bo’yicha yuritmalar ajralgan bo’lib, gidrokuchaytirgichlar va qadamli dvigatellardan 
tashkil topgan. 
Masalan, stolning surish (X bo’yicha bo’ylama surish) yuritmasi gidrokuchaytirgich 11, 
reduktor i
3 
, sharikli vint jufti 13 (vint qadami 10 mm) va stol 15 dan tashkil topgan. 
Bosh harakat (shpindel aylanishi) yuritmasi stanina 1 ga mahkamlangan elektrodvigatel 2 
(quvvati 7,5 kVt), 18 ta tezlikni ta’minlaydigan tezliklar qutisi 3, reduktor i
1
hamda shpindel 9ni 
o’z ichiga olgan. 
STF, DQF, KTS va KKTSlarni majmui 6R13F3 rusumli konsolli verikal frezalash 
dastgohining strukturaviy texnologik modelini tashkil etadi. 
Rasm 59. Konsolli vertikal frezalash dastgohining KTSi (a) va
kombinatsiyalashgan KTSi (b)