O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona davlat universiteti qo‘lyozma huquqida

1.3-§. Quyi Sirdaryo voxasi chorvadorlar madaniyatida sopol idishlar majmuosi
Jetiasar madaniyati sopollarini o‘rganishning asosiy natijalari L.M.Levina orqali ko‘rib chiqamiz. Shunday qilib tahlilning ayrimlarini ­sarhisob qilar ekanmiz, birinchi navbatda ushbu sopol majmuaning yaxlitligi va o‘ziga xosligini, idish turlarining barqarorligini, bezak texnikasini va hokazolarni butun davr mobaynida qayd etish zarur. ushbu hududda tasvirlangan madaniyatning mavjudligi.
Bizning ixtiyorimizdagi pochta materiallari ­butun milodiy birinchi ming yillikni qamrab oladi. Sopol majmuasi orqali kuzatilgan alohida juda qadimiy an'analar eski qatlamlar ba'zi ob'ektlar qatlamlari qalinligida yashiringanligini ko‘rsatadi (masalan, Kara-asara, Domalak-asara, Tompak-asara, Jeti-asar №3, 11, 12, o‘n to‘rt). Sirdaryoning quyi oqimidagi hududlarda Jetiasar madaniyatining ilgari mavjud bo‘lganligi to‘g'risida bilvosita dalillarni Tagisken qabristonida (bronza va ilk temir davrining oxiri) ­so‘zsiz genetik aloqalarni ochib beruvchi ba'zi kulolchilik shakllaridan topish mumkin. (shakli, bezaklari, kiyim-kechaklari bo‘yicha) Jetiasar madaniyatining ba'zi xarakterli idishlar turlariga ega. , ularning arxaik ko‘rinishi yuqorida aytib o‘tilgan. Afsuski, bizning fikrimizcha, avvalgi qatlamlarni aniqlash mumkin bo‘lgan yodgorliklar va alohida ob'ektlarni qazishning hali imkoni yo‘q. Shu sababli, ushbu dastlabki yodgorliklarning mavjudligining dastlabki sanasi ma'lum darajada shubhali bo‘lib qolmoqda, biz faqat gipotetik tarzda miloddan avvalgi so‘nggi asrlarga oid qatlamlarning mavjudligi haqida gapirishimiz mumkin. ­e.
Bizga ma'lum bo‘lgan kulolchilikni ­uch bosqichga bo‘lish mumkin.
Jeti-asar deb atash mumkin bo‘lgan birinchi bosqichga I, 3-sonli “Katta uy” Djeti ­-asarning pastki gorizontining sopol buyumlari va Jeti-asarlarning № 1, 11, 12, Tompak-asar, Kara-asar, Domalak-asarning bir vaqtda qatlamlariga ishora qiladi. Bpdaik-asar, Ashag-asar , Utsgurly-asara, Baibolat-asara (Jety-asar № 14).
Kulolchilik nuqtai nazaridan bu bosqich, afsuski ­, boshqa topilmalar bilan bir qatorda, juda kam topilmalar (asosan, Jeti-asar № 3 "Katta uy" ning pastki gorizontidan, traktning boshqa joylarida munchoqlar va uy-ro‘zg'or buyumlari topilgan bo‘lsa ham) ²², bizning eramizning boshiga (miloddan avvalgi so‘nggi asrlardan plp) IV asrga to‘g'ri kelishi mumkin . ­n. e., ehtimol 3-asrning oxiri. n. e.
Birinchi guruhning tomirlari odatda sirtida kuyik izlari bo‘lgan seroangobyrovadir ­. Ularning asosiy qismini tubi tekis bo‘lgan, diametri chetining diametridan ancha kichik, kamdan-kam hollarda esa unga teng bo‘lgan banka shaklidagi qozonlar tashkil etadi. Ularning barchasi yumaloq, biroz shishgan tanasi, egilgan yelkalari va bir oz tashqariga egilgan oddiy yoki biroz qalinlashgan cheti yoki kesmada kichik dumaloq yoki uchburchak qirrali (15-rasm, 1 - 1b \ 16, 2 - 6, 13, 14- rasm). ) . Nisbatan past tekis tomoq tanaga silliq o‘tadi; vaqti -vaqti bilan tomoq ­tanadan aniq belgilangan to‘siq bilan ajratilgan kostryulkalar mavjud. Shu shaklidagi idishlarning ­L. M. Levina tanasida yarim doira tirgak, tutqich shaklida qolipli bezak bilan bezatilgan, ba'zan tepada yarim doira ko‘pik bilan hoshiyalangan, ko‘pincha uchlari yon tomonga egilgan. Ba'zi hollarda tanadagi shunga o‘xshash bezak tugmachalar (bir, ikki yoki uchta) bilan almashtiriladi. Tugmachalar shaklidagi tugmalar juda katta vaqt ichida topilgan eng keng tarqalgan bezaklardan biridir. Shu kabi shchechkp, ­birma-bir tartibga solingan, plp nosimmetrik tarzda ketma-ket uchta guruhda (Dzhetyasar L ¹ » 9 - rps. 6, 41 dan ko‘zada bo‘lgani kabi ) yoki trpda pastki uchburchak shakldagi guruh tomonidan (ko‘pincha bo‘ladi) Jetiasar sopolsidan topilgan - 15, ­1, 34-38, 57-rasmlar) bronza davridagi²³. Shimoliy Kavkazning kulrang sirlangan sayqallangan idishlari ­.Bronza davri Kichik Osiyodagi joylarni o‘z ichiga oladi, bu erda xuddi shunday bezakli idishlar topilgan; Shimoliy ­Kavkazda bu bezak Alap davrining oxirigacha mavjud. Shimoliy Qoradengiz mintaqasida u kimmeriya va tauriya madaniyati materiallarida, getik va skif yodgorliklarida uchraydi ²⁴.

120.