O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona davlat universiteti qo‘lyozma huquqida

JETIASAR
Jetiasar ­17 gektar maydonga ega, tartibsiz trapezoid konturlardan iborat ulkan shahar. Uning ichida to‘rtta asosiy inshoot ko‘tarilgan, ulardan biri "Kichik uy" deb ataladigan katta maqbara, ikkinchisi esa "Katta uy" ­taxminan 150 X 150 m o‘lchamdagi tepalik emas va 12- 15 metr balandlikda.
Qazishmalar natijasida unda spiral sxemali turar joy ­mavjudligi va madaniy qatlamlar qalinligi ikki gorizontga ega ekanligi aniqlandi⁸. Har biri S.P.Tolstov tomonidan aniqlangan bu ikki gorizont keyinchalik deb atalgan: pastki qismi - "don maydalagichlar gorizonti", yuqorisi - "tegirmon toshlari gorizonti" bu unni maydalash turidagi farq bilan bog'liq. ­inshootlar ( S.P. Tolstoy. Xorazm - gorizontlardan, ichki tartibiga ko‘ra, u ikki qurilish davriga bo‘linadi, ­pastki, birinchi, faqat ahamiyatsiz hududda ochilgan. Materialni mahkamlash qulayligi uchun tadqiqotchilar 1951 y. qazilgan majmualarning qatlamlarga bo‘linishini qabul qildi, aksariyat hollarda padning qavati va qatlamiga to‘g'ri keladi ppm Yarusning o‘rtacha balandligi taxminan 0,5 m.
ufqning⁹ birinchi qurilish davriga ­kelib juda kichik bo‘shliqda chuqurga ochilgan uchta pizhnpkh yarusni ­(№ 1 - 3) o‘z ichiga oladi. Chuqur materikga Boliponing periferik joyidagi janubi-g'arbiy qazishmaning №1A xonasida olib kelingan. uchun ichki tartib haqida ¹⁰aniq bir narsa aytish qiyin ­. Ikkinchi qurilish davri ­yetti qavatni (Lg 4-10) o‘z ichiga oladi ¹¹, bu umumiy ichki ­tuzilishga ega bo‘lib, u devorlardagi kamin kabi o‘choqlar, ko‘ndalang devorlar bilan segmentlarga bo‘lingan uzun tor xonalarning parallel qatorlari bilan tavsiflanadi.
Yuqori gorizontga uchinchi va to‘rtinchi qurilish davrining to‘rt qavatining ikki ­qavati biriktiriladi. Ularning ichki tartibi xonaga kirish joyi bilan bir joyda kesilgan sufa bilan o‘ralgan markaziy ochiq o‘choq bilan tavsiflanadi. To‘rtinchi qurilish davrida, xuddi shu tartibni saqlab, original "uzun o‘choqlar" paydo bo‘ldi - maxsus tizim isitish moslamalari¹².
S.P.Tolstov tomonidan aniqlangan "don maydalagichlar gorizonti" va "tegirmon toshlari gorizonti" ga mos keladigan ikkita xronologik davrga bo‘lish mumkinligi ma'lum bo‘ldi ­.
Ularni hisobga olgan holda shuni ta'kidlash kerakki, biz pastki ufqni aholi punktidagi eng qadimgi deb hisoblamaymiz. "Katta uy" ning rejasi ham , chuqurda pastki qavatlar ochilgan saytning chekka joylashuvi ham, shuningdek, "Katta uy" dan olingan materialning bir qismi ham borligi foydasiga. ­"Kichik uy" va ko‘tarilgan sopol buyumlarning ba'zi qismlari eskisi borligini tasdiqlaydi.
Yuqori va pastki ­gorizontlarning barcha sopollarini ikkita katta guruhga bo‘lish mumkin: juda qo‘pol modellashtirilgan idishlar, beparvo aralashtirilgan va ozgina elutriatsiyalangan xamir, odatda chamotte, ohak qo‘shimchalari, kamroq tez-tez gruss, polni yoqish ­, ko‘pincha kulrang angobe bilan; yaxshi aralashtirilgan va elutriatsiyalangan xamiri bo‘lgan horp bilan pishiriladigan idishlar, ularning aksariyati aylanadigan stend yordamida qo‘lda qolipda tayyorlangan idishlar. Agar birinchi guruhning barcha idishlari uy qurilishi bo‘lsa, ikkinchi guruhning sopollari, albatta, qo‘l san'atlari ishlab chiqarishdir.
Sopolning birinchi guruhi oshxona sopolsi deb ataladigan narsalarni o‘z ichiga oladi; ikkinchisiga - suv, sharob, don va boshqalarni saqlash va tashish uchun idishlar va "stol" idishlari. Barcha ­sopol tasma usuli bilan tayyorlanadi.
Xonalar va qavatlar tomonidan o‘tkazilgan materialning batafsil tahlili ­shuni ko‘rsatdiki, pastki ufqning barcha o‘nta qavatida va Katta uyning yuqori gorizontining oltita qavatida ­sopol nisbatan bir xil turdagi¹³. Ushbu sopol majmuasi Jetiasar madaniyatiga bag'ishlangan maqolada batafsil tahlil qilingan¹⁴, shuning uchun ushbu maqolada ­uning qisqacha tavsifi berilgan.
Birinchi guruh sopol idishlarning yarmidan ko‘pi ­tor tubi, bir oz egilgan kichik hoshiyali, ko‘ndalang kesimi yumaloq yoki pastki uchburchakli ko‘za shaklidagi qozonlardir (3-rasm , 154-158, 103 -rasm). 165, 172-177). Ba'zi qozonlar tanasi bo‘ylab dasta shaklida qolipli bezak bilan bezatilgan, ba'zan ­yarim doira silliq qolip bilan birlashtirilgan (3, 17, 18, 21-xonalar; 3, 163, 209, 210-rasm). Qovurilgan idishlar topildi (3-rasm, 189-190 , 192-193 ) ; yarim sharsimon kosalar ­(3-rasm, 191), ba'zan sirtida tariq donalari izlari bilan; kosa, ko‘za kabi idishlar; tekis qopqoqlar, ba'zan konsentrik qatorlar bilan bezatilgan ­chuqurchalar (3-rasm, 188), shuningdek konusning tovoqlari bo‘lgan chiroq tipidagi idishlarning bo‘laklari (3, 200, 201-rasm). 6-darajada ­qoʻpol pishirilgan loydan yasalgan, yuqoriga qarab toraygan va shlaksimon, oʻrtasida dumaloq chuqurchaga ega, ikkita ustki uchi singan toʻrtburchak “oʻchoq stend” topilgan.
Ikkinchi guruh sopol buyumlarida ­bir qancha turlarni ajratish mumkin: yirik xum tipidagi idishlar va ikki tutqichli qozon shaklidagi idishlar; har xil o‘lchamdagi ko‘zalar; kichik va o‘rta idishlar; kosalar; krujkalar; qoplamalar va boshqalar.
Xums va ikki tutqichli qozon shaklidagi idishlar ­(3, 5, 6, 11 - 15-rasm) - qizil loy, qizil, qizil-jigarrang koshinlar bilan qoplangan.

План

Ш-Н (142см)

Ш-1-7 (189 см)

Ш-1-2 (54см)

Ш-Н(Мсм) Ш-1-6(251 с»)